• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ثواب و عقاب روایی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


واژه‌های ثواب و عقاب و مشتقات آن‌ها در متن احادیثاهل سنت و شیعه به کار رفته است.



واژه‌های ثواب و عقاب و مشتقات آن‌ها در متن احادیثاهل سنت، بسیار کم به کار رفته است
[۱] آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، ذیل «اَثابَ» ،لیدن ۱۹۳۶ـ۱۹۶۹.
[۲] آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی،ذیل «ثواب»، لیدن ۱۹۳۶ـ۱۹۶۹.
[۳] آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی،ذیل «عقوبة»، لیدن ۱۹۳۶ـ۱۹۶۹.
[۴] آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی،ذیل «عاقَبَ»، لیدن ۱۹۳۶ـ۱۹۶۹.
، اما نویسندگان و شارحان صحاح سته، واژه‌های ثواب و عقاب را در عنوان چند باب درج کرده اند.
[۵] محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۴، ص۹۶، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۶] یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۷، ص۸۹، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۷] یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۱۱، ص۸۳، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۸] یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۱۱، ص۸۵، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۹] یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۱۱، ص۱۳۵، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
در سایر منابع حدیثی اهل سنّت احادیث بیشتری با مضمون ثواب و عقاب یافت می‌شود؛ مانند این‌که اگر کسی به یگانگی خدا و رسالت حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، شهادت دهد، خداوند آتش جهنم را بر او حرام می‌گرداند یا اگر کسی نمازهای واجب را به جا آورد و آن را سبک نشمارد، خداوند وعده کرده است که او را به بهشت وارد کند و نیز این‌که مکر و خدعه و خیانت به آتش جهنم می‌انجامد.
[۱۰] احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، ج۱، ص۱۳، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
[۱۱] احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، ج۱، ص۱۵، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
[۱۲] احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، ج۱، ص۱۲۵، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
[۱۳] احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، ج۱، ص۶۱۱، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
[۱۴] احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، ج۱، ص۶۱۴، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
[۱۵] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۱، ص۶۱ـ ۶۹، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
[۱۶] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۱، ص۲۴۲، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
[۱۷] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۲، ص۵۷۳، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
[۱۸] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱۴، ص۱۶۰، چاپ محمود عمر دمیاطی، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
[۱۹] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱۴، ص۱۶۲ـ۱۶۳، چاپ محمود عمر دمیاطی، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
از جمله کتابهای تألیف شده در این موضوع می‌توان به الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، تألیف ابن عبدالقویّ منذری، مؤلف دمشقی قرن هفتم، اشاره کرد.


واژه جزا نیز کاربردی در حد واژه‌های ثواب و عقاب دارد. در برخی نقلها، گاه واژه های ثواب و جزا به جای هم به کار رفته اند.
[۲۰] محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۲، ص۱۹۸، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۲۱] محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۲، ص۲۲۶، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.



در آثار حدیثی امامیه، واژه‌های ثواب و عقاب بسیار به کار رفته است.
[۲۲] علیرضا برازش، المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحارالانوار، ذیل «ثوب»، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۷۳ ش.
[۲۳] علیرضا برازش، المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحارالانوار، ذیل «عقب»، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۷۳ ش.
در کتابهای چهارگانه امامیه، ابواب متعددی در این زمینه وجود دارد و احادیث بسیاری در باره پاداش و کیفر کارهای گوناگون (از ثواب توحید تا ثواب کارهای خوب جزئی در زندگی، و از کیفر شرک تا خوردن خاک) روایت شده است.
[۲۴] ابن بابویه، التوحید، ج۱، ص۱۸، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ۱۳۹۸.    
[۲۵] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۲۷، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۲۶] ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ج۱، ص۲۱۹۲۲۰، بغداد ۱۹۶۲.    
[۲۷] کلینی، الاصول من الکافی، ج۶، ص۴۹۰.    

کلینی در عنوان شانزده باب از ابواب کافی
[۲۸] کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۳۴.    
[۲۹] کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۲۴.    
[۳۰] کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۸۷.    
[۳۱] کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۶۱۱.    
[۳۲] کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۱۱۳.    
[۳۳] کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۱۱۹.    
[۳۴] کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۱۶۴ ۱۶۵.    
[۳۵] کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۱۷۲.    
[۳۶] کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۱۷۴.    
[۳۷] کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۲۰۵.    
[۳۸] کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۲۲۶.    
[۳۹] کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۳۰۲.    
[۴۰] کلینی، الاصول من الکافی، ج۴، ص۲۵۲.    
[۴۱] کلینی، الاصول من الکافی، ج۴، ص۵۷۹.    
[۴۲] کلینی، الاصول من الکافی، ج۶، ص۱۸۰.    
واژه ثواب را گنجانده و ابن بابویه در عنوان ۲۵ باب از ابواب کتاب من لایحضره الفقیه
[۴۳] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۴۴، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۴۴] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۲۸، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۴۵] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۸۱، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۴۶] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۴۷۱، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۴۷] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۵۶۴ ۵۶۵، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۴۸] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۸ ۵۹، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۴۹] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۶۵، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۵۰] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۷۲، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۵۱] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۸۵، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۵۲] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۹۱ ۹۲، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۵۳] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۹۴، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۵۴] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۳۴ ۱۳۵، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۵۵] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۸۸، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۵۶] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۹۳، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۵۷] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۹۹، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۵۸] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۷۷، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۵۹] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۱۹۹، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
[۶۰] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۸۲ ۱۸۳، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
آن را به کار برده است. در این ابواب، غالباً کارهای خوب و مستحب یا واجب کفایی از طریق بیان پاداش اخروی آن‌ها معرفی شده اند. در واقع، بیان ثواب چنین کارهای نیکی، می تواند مؤمنان را به انجام دادن آن‌ها یا پیشی گرفتن بر یکدیگر در انجام دادن آن‌ها ترغیب کند. این روایات همچنین ممکن است حاکی از آن باشد که خوب زیستن، اگر با نیت الهی انجام شود، عبادت به شمار می‌آید و در آخرت مشمول ثواب می‌شود. هرچند واژه عقاب در عنوان هیچ‌یک از بابهای کتابهای چهارگانه به کار نرفته، احادیث متعددی در این باره نقل شده است؛
[۶۱] کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۷۵.    
[۶۲] کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۱۱۰.    
[۶۳] کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۱۵۵.    
[۶۴] کلینی، الاصول من الکافی،ج ۱، ص ۳۷۷.    
[۶۵] کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۲۳۳.    
[۶۶] کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۴۵۹.    
[۶۷] کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۴۲۲.    
[۶۸] کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۴۶۹.    
[۶۹] کلینی، الاصول من الکافی، ج۸، ص۲۱.    
[۷۰] کلینی، الاصول من الکافی، ج۸، ص۶۳.    
[۷۱] کلینی، الاصول من الکافی، ج۸، ص۱۷۲.    
در مجموع، در میان احادیث شیعه و سنّی، شمار احادیث مربوط به ثواب بیش‌تر از احادیث مرتبط با عقاب است.


بنا بر احادیث، با تأکید بر آیات قرآن، پاداش اخروی عمل نیک، ویژه مؤمنان است و غیر مؤمنان از پاداش عمل نیکِ خود بی بهره‌اند.
[۷۲] کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۲۴ ۲۵.    
[۷۳] کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۴۶۳.    
[۷۴] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۱، ص۶۵، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
[۷۵] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۱، ص۶۹، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
[۷۶] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۱، ص۷۲، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.



در احادیث بسیاری، ثوابِ زیارت مرقد امامان با ثواب اعمال نیکِ بسیار دشوار، همچون جهاد و شهادت، مقایسه شده است یا ثواب برآوردن حاجت برادر ایمانی، برآورده شدن صد حاجت ذکر شده است که یکی از آن‌ها رفتن به بهشت یا آمرزش تمامی گناهان و در صورت مرگ در این هنگام، ورود به بهشت و بهره مندی از پاداش بی نهایت است. همچنین آمده است که اگر کسی دل مؤمنی را شاد کند، خداوند نه تنها در آخرت دل او را شاد می‌کند که هر آنچه بخواهد به او می‌دهد و حتی بیش از آنچه خواسته، آنقدر به او می‌دهد که هرگز تصور آن را هم نمی‌کرده است. علاوه بر اینها، ثواب سرپرستی یتیم، حضور در بهشت به همراه پیامبر اکرم و ثواب کمک به زن بی سرپرست و شخص مسکین مانند مجاهدت در راه خدا بیان شده است.
[۷۷] کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۱۰ـ۱۲.
[۷۸] کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۸۷.    
[۷۹] کلینی، الاصول من الکافی، ج۴، ص۶۶.
[۸۰] کلینی، الاصول من الکافی، ج۴، ص۵۷۹ ۵۸۵.    
[۸۱] ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۷۷ ـ ۵۸۵، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.
[۸۲] ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ج۱، ص۱۳۵، بغداد ۱۹۶۲.
[۸۳] محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۲۰ـ۲۵، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.
[۸۴] محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۴۲ـ۵۲، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.
[۸۵] محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۰۷ـ ۱۰۹، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.
[۸۶] محمدبن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص۲۱۴، قم ۱۴۱۴.
[۸۷] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۳، ص۳۹۲ـ ۳۹۳، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
[۸۸] ابراهیم بن علی کفعمی، البلدالامین، ج۱، ص۲۷۵، چاپ سنگی.
[۸۹] ماجد خنجر بنکانی، اتحاف ذوی الالباب بمافی الاقوال و الافعال من الثواب، ج۱، ص۴۱۹ـ ۴۲۱، اردن ۱۴۲۲/۲۰۰۲.



از مجموع این احادیث می‌توان دریافت که میزان ثواب عمل نیک، به عوامل گوناگونی چون میزان اهمیت عمل، میزان عقل فاعل، نیت او، و زمان و مکان عمل وابسته است. میزان عقاب نیز تابعی از عواملی، همچون نسب فاعل، است؛ ازاین رو، آن گروه از فرزندان حضرت فاطمه علیهاالسلام که عناد ورزند و حق امامان را نشناسند، دو برابرِ دیگر معاندان عذاب می‌شوند.
[۹۰] کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۳۷۷.    

از میان محدّثان بزرگ شیعه، شیخ صدوق با تألیف دو کتاب، یکی ثواب الاعمال و دیگری عقاب الاعمال، توجه شایانی به موضوع ثواب و عقاب کرده است، البته پیش از او و پس از او نیز اشخاص بسیاری در این زمینه آثاری پدید آورده‌اند. اسامی بسیاری از مؤلفان و عناوین کتابهای آنان را کسانی چون ابن ندیم
[۹۱] ابن ندیم، ج۱، ص۲۲۹.
و نجاشی
[۹۲] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۷، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۹۳] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۴۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۹۴] ۷۶ احمدبن علی نجاشی، ج۱، ص۶۸، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۹۵] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۸۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۹۶] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۲۱، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۹۷] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۸۷، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۹۸] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۹۹] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۹، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۱۰۰] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۳۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۱۰۱] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۳۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۱۰۲] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۴۹، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۱۰۳] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۳، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۱۰۴] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۵، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۱۰۵] احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۴۴۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
و در دوره متأخر، آقابزرگ طهرانی
[۱۰۶] آقابزرگ طهرانی، ج۵، ص۱۷ـ ۱۸.
[۱۰۷] آقابزرگ طهرانی، ج۱۱، ص۱۶۱.
ذکر کرده‌اند.


(۱) قرآن.
(۲) آقابزرگ طهرانی.
(۳) ابن بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ۱۳۹۸.
(۴) ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، بغداد ۱۹۶۲.
(۵) ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.
(۶) ابن جوزی، زادالمسیر فی علم التفسیر، چاپ محمدبن عبدالرحمان عبدالله، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۷) ابن فارس، مقاییس اللغه.
(۸) ابن کثیر، تفسیرالقرآن العظیم، بیروت ۱۴۱۲.
(۹) ابن منظور، لسان العرب.
(۱۰) ابن ندیم.
(۱۱) ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد ۱۳۶۵ـ۱۳۷۶ ش.
(۱۲) محمدبن احمد ازهری، تهذیب اللغة، ج ۱۵، چاپ ابراهیم ابیاری، قاهره ۱۹۶۷.
(۱۳) هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیرالقرآن، چاپ محمودبن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ ش، چاپ افست قم.
(۱۴) محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۱۵) علیرضا برازش، المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحارالانوار، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۷۳ ش.
(۱۶) ماجد خنجر بنکانی، اتحاف ذوی الالباب بمافی الاقوال و الافعال من الثواب، اردن ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
(۱۷) عبدالله بن عمر بیضاوی، انوارالتنزیل و اسرارالتأویل، مصر ۱۳۸۸/۱۹۶۸، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۸) احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
(۱۹) عبدالرحمان بن محمد ثعالبی، الجواهرالحسان فی تفسیر القرآن، چاپ ابومحمد غماری ادریسی حسنی، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
(۲۰) حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.
(۲۱) اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
(۲۲) خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۹.
(۲۳) حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران (۱۳۳۲ ش).
(۲۴) زمخشری، الکشاف.
(۲۵) سیوطی.
(۲۶) محمدبن حسین شریف رضی، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، چاپ محمدرضا آل کاشف الغطاء، بیروت، چاپ افست قم.
(۲۷) محمدبن علی شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۲۸) محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، تفسیرالقرآن الکریم، چاپ محمد خواجوی، قم ۱۳۷۹ـ۱۳۸۰ ش.
(۲۹) طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن.
(۳۰) طبرسی، مجمع البیان.
(۳۱) طبری، جامع.
(۳۲) محمدبن حسن طوسی، الامالی، قم ۱۴۱۴.
(۳۳) محمدبن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.
(۳۴) محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.
(۳۵) محمد فؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره ۱۳۶۴، چاپ افست تهران (۱۳۹۷).
(۳۶) حسن بن عبدالله عسکری معجم الفروق اللغویة، الحاوی لکتاب ابی هلال العسکری و جزءاً من کتاب السید نورالدین الجزائری، قم ۱۴۱۲.
(۳۷) محمدبن عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، قاهره، چاپ افست تهران.
(۳۸) محمدبن یعقوب فیروزآبادی، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج ۴، چاپ محمدعلی نجار، بیروت.
(۳۹) محمدبن شاه مرتضی فیض کاشانی، تفسیر الصافی، چاپ حسین اعلمی، بیروت (۱۳۹۹/۱۹۷۹)، چاپ افست مشهد.
(۴۰) احمدبن محمد فیّومی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیرللرافعی، قم ۱۴۰۵.
(۴۱) محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۴۲) فتح الله بن شکرالله کاشانی، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین (تفسیر کبیر ملافتح الله کاشانی)، تهران ۱۳۴۴ ش.
(۴۳) ابراهیم بن علی کفعمی، البلدالامین، چاپ سنگی.
(۴۴) کلینی، الاصول من الکافی.
(۴۵) علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، چاپ محمود عمر دمیاطی، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
(۴۶) عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
(۴۷) احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
(۴۸) عبدالله بن احمد نسفی، مدارک التنزیل و حقائق التأویل، در مجمع التفاسیر، (قاهره) ۱۳۱۷ـ۱۳۲۰، چاپ افست استانبول: دارالدعوه، ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
(۴۹) یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
(۵۰) آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، لیدن ۱۹۳۶ـ۱۹۶۹.

 
۱. ↑ آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی، ذیل «اَثابَ» ،لیدن ۱۹۳۶ـ۱۹۶۹.
۲. ↑ آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی،ذیل «ثواب»، لیدن ۱۹۳۶ـ۱۹۶۹.
۳. ↑ آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی،ذیل «عقوبة»، لیدن ۱۹۳۶ـ۱۹۶۹.
۴. ↑ آرنت یان ونسینک، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی،ذیل «عاقَبَ»، لیدن ۱۹۳۶ـ۱۹۶۹.
۵. ↑ محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۴، ص۹۶، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۶. ↑ یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۷، ص۸۹، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۷. ↑ یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۱۱، ص۸۳، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۸. ↑ یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۱۱، ص۸۵، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۹. ↑ یحیی بن شرف نووی، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۱۱، ص۱۳۵، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۱۰. ↑ احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، ج۱، ص۱۳، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
۱۱. ↑ احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، ج۱، ص۱۵، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
۱۲. ↑ احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، ج۱، ص۱۲۵، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
۱۳. ↑ احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، ج۱، ص۶۱۱، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
۱۴. ↑ احمدبن حسین بیهقی، کتاب الاسماء و الصفات، ج۱، ص۶۱۴، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
۱۵. ↑ عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۱، ص۶۱ـ ۶۹، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
۱۶. ↑ عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۱، ص۲۴۲، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
۱۷. ↑ عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۲، ص۵۷۳، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
۱۸. ↑ علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱۴، ص۱۶۰، چاپ محمود عمر دمیاطی، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
۱۹. ↑ علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱۴، ص۱۶۲ـ۱۶۳، چاپ محمود عمر دمیاطی، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
۲۰. ↑ محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۲، ص۱۹۸، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۲۱. ↑ محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ج۲، ص۲۲۶، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۲۲. ↑ علیرضا برازش، المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحارالانوار، ذیل «ثوب»، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۷۳ ش.
۲۳. ↑ علیرضا برازش، المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحارالانوار، ذیل «عقب»، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۷۳ ش.
۲۴. ↑ ابن بابویه، التوحید، ج۱، ص۱۸، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ۱۳۹۸.    
۲۵. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۲۷، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۲۶. ↑ ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ج۱، ص۲۱۹۲۲۰، بغداد ۱۹۶۲.    
۲۷. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۶، ص۴۹۰.    
۲۸. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۳۴.    
۲۹. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۲۴.    
۳۰. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۸۷.    
۳۱. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۶۱۱.    
۳۲. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۱۱۳.    
۳۳. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۱۱۹.    
۳۴. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۱۶۴ ۱۶۵.    
۳۵. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۱۷۲.    
۳۶. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۱۷۴.    
۳۷. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۲۰۵.    
۳۸. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۲۲۶.    
۳۹. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۳۰۲.    
۴۰. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۴، ص۲۵۲.    
۴۱. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۴، ص۵۷۹.    
۴۲. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۶، ص۱۸۰.    
۴۳. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۴۴، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۴۴. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۲۸، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۴۵. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۸۱، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۴۶. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۴۷۱، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۴۷. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۵۶۴ ۵۶۵، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۴۸. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۸ ۵۹، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۴۹. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۶۵، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۵۰. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۷۲، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۵۱. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۸۵، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۵۲. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۹۱ ۹۲، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۵۳. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۹۴، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۵۴. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۳۴ ۱۳۵، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۵۵. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۸۸، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۵۶. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۹۳، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۵۷. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۹۹، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۵۸. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۷۷، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۵۹. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۱۹۹، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۶۰. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۸۲ ۱۸۳، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.    
۶۱. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۷۵.    
۶۲. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۱۱۰.    
۶۳. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۱۵۵.    
۶۴. ↑ کلینی، الاصول من الکافی،ج ۱، ص ۳۷۷.    
۶۵. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۲۳۳.    
۶۶. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۴۵۹.    
۶۷. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۴۲۲.    
۶۸. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۳، ص۴۶۹.    
۶۹. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۸، ص۲۱.    
۷۰. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۸، ص۶۳.    
۷۱. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۸، ص۱۷۲.    
۷۲. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۲۴ ۲۵.    
۷۳. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۴۶۳.    
۷۴. ↑ عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۱، ص۶۵، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
۷۵. ↑ عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۱، ص۶۹، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
۷۶. ↑ عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۱، ص۷۲، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
۷۷. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۱۰ـ۱۲.
۷۸. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۲، ص۸۷.    
۷۹. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۴، ص۶۶.
۸۰. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۴، ص۵۷۹ ۵۸۵.    
۸۱. ↑ ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۷۷ ـ ۵۸۵، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.
۸۲. ↑ ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ج۱، ص۱۳۵، بغداد ۱۹۶۲.
۸۳. ↑ محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۲۰ـ۲۵، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.
۸۴. ↑ محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۴۲ـ۵۲، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.
۸۵. ↑ محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۰۷ـ ۱۰۹، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.
۸۶. ↑ محمدبن حسن طوسی، الامالی، ج۱، ص۲۱۴، قم ۱۴۱۴.
۸۷. ↑ عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ج۳، ص۳۹۲ـ ۳۹۳، چاپ مصطفی محمد عماره، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷، چاپ افست بیروت.
۸۸. ↑ ابراهیم بن علی کفعمی، البلدالامین، ج۱، ص۲۷۵، چاپ سنگی.
۸۹. ↑ ماجد خنجر بنکانی، اتحاف ذوی الالباب بمافی الاقوال و الافعال من الثواب، ج۱، ص۴۱۹ـ ۴۲۱، اردن ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۹۰. ↑ کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۳۷۷.    
۹۱. ↑ ابن ندیم، ج۱، ص۲۲۹.
۹۲. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۷، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۹۳. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۴۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۹۴. ↑ ۷۶ احمدبن علی نجاشی، ج۱، ص۶۸، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۹۵. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۸۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۹۶. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۲۱، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۹۷. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۱۸۷، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۹۸. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۹۹. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۹، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۰۰. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۳۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۰۱. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۳۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۰۲. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۴۹، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۰۳. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۳، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۰۴. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۵، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۰۵. ↑ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۴۴۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۱۰۶. ↑ آقابزرگ طهرانی، ج۵، ص۱۷ـ ۱۸.
۱۰۷. ↑ آقابزرگ طهرانی، ج۱۱، ص۱۶۱.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ثواب و عقاب»، شماره۴۲۸۳.    



جعبه ابزار