جرح - به ضم جیم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جُرْح (به ضم جیم و سکون راء)، یکی از مفردات به کار رفته در
قرآن کریم به معنای زخم و کسب است. اعضاء بدن را که کار می‌کنند جَوَارِح گویند زیرا اثر می‌گذارند و یا کسب می‌کنند.
جُرْح (به ضم جیم و سکون راء) (بر وزن قفل) به معنای زخم و جمع آن جُرُوح است.
(وَ الْاُذُنَ بِالْاُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ) «گوش در مقابل گوش، دندان در مقابل دندان و زخم‌ها قصاص شونده‌اند». در
مفردات گوید: قدح شاهد را جرح گویند گوئی قادح زخمی به او می‌زند حیوان شکاری را جارحه نامیده‌اند زیرا زخمی می‌کند و یا کسب می‌کند، اعضاء بدن را که کار می‌کنند جَوَارِح گویند زیرا اثر می‌گذارند و یا کسب می‌کنند، اجتراح کسب گناه و اصل آن از جراحة است (باختصار).
(اُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ وَ ما عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوارِحِ مُکَلِّبِینَ) «طیّبات بر شما حلال شده و آنچه از حیوانات شکاری تعلیم داده‌اید در حالی که تعلیم کننده سگ‌های شکاری و یا صاحبان شکار با کلاب هستید». در
مجمع البیان فرموده: جوارح به معنی کواسب است از طیور و درّنده‌ها، واحد آن جارحه است و علّت این تسمیه آن است که برای اربابان خود در اثر شکار کردن طعام کسب می‌کنند. ناگفته نماند کسب یکنوع اثر گذاردن است، و آنگاه که جارحة به معنی کاسب به کار می‌رود، معنای اوّلی ملحوظ است.
(وَ هُوَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُمْ بِاللَّیْلِ وَ یَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ لِیُقْضی اَجَلٌ مُسَمًّی...) «او کسی است که شما را در وقت شب می‌گیرد (می‌میراند) و آنچه در روز کسب می‌کنید می‌داند سپس در روز شما را زنده می‌کند تا اجل معیّن به پایان رسد». در این آیه «جَرَحْتُمْ» به معنی کار با جارحه و اعضاء است.
(اَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ اَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ...) از
راغب نقل شد که اجتراح کسب گناه است.
در
اقرب الموارد گوید: اجتراح به معنی اکتساب است و اکثرا در جرائم به کار می‌رود و از آن است قول قرآن
(اَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا...) مجمع البیان مطلق اکتساب گفته است.
در
نهج البلاغه آمده: «
«فَزَالَ عَنْهُمْ اِلَّا بِذُنُوبٍ اجْتَرَحُوهَا»».
قاموس و
صحاح نیز مطلق اکتساب گفته‌اند ولی محلّی پیدا نشد که در غیر گناه استعمال شده باشد.
در محلّ دیگری به جای اجترح اکتسب آمده مثل
(لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اکْتَسَبَ مِنَ الْاِثْمِ...) احتمال هست علت استعمال اجتراح در سیّئات آن باشد که گناهان در وجود انسان و جهان اثر بد می‌گذارند و گناهکار به وجود خود و روح خود و به دنیا زخم می‌زند و شاید گناهان او در حسنات وی زخم تولید کند انشاءاللَّه در «
وزن» خواهد آمد که سیّئات سبب خفّت و پوچی حسنات هستند.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "جرح"، ج۲، ص۲۴-۲۵.
