جهاد سازندگی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جهاد سازندگی، نهادی انقلابی در
ایران که برای سرعت‌بخشی به سازندگی کشور، پس از پیروزی
انقلاب اسلامی ایران به فرمان
امام خمینی تشکیل شد.
این نهاد در ۲۷ خرداد سال ۱۳۵۸ ش تشکیل و اساسنامه آن به تصویب هیئت وزیران رسید و هدف از تشکیلِ جهاد سازندگی، بسیج امکانات و استعدادهای مردم و دولت برای همکاری در امور تهیه و اجرای سریع طرح‌های سازندگی با توجه و تأکید بر نیازهای روستاها و نقاط دورافتاده مملکت اعلام گردید. این نهاد در سال ۱۳۶۲ ش به وزارت جهاد سازندگی تبدیل شد و خدمات بسیاری خصوصا در
جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را انجام داد. این وزارتخانه در سال ۱۳۷۹ ش با وزارتخانه کشاورزی ادغام و به وزارت جهاد کشاورزی تبدیل شدند.
پس از گذشت حدود چهار ماه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی در ۲۶ خرداد ۱۳۵۸، ضرورت تشکیل جهاد سازندگی را به منظور آبادانی روستاها اعلام کرد. در پی این پیام، جهاد سازندگی در ۲۷ خرداد تشکیل شد.
در ۲۷ شهریور ۱۳۵۸، اساسنامه جهاد به تصویب هیئت وزیران رسید. طبق اساسنامه، هدف از تشکیلِ جهاد سازندگی، بسیج امکانات و استعدادهای مردم و دولت برای همکاری در امور تهیه و اجرای سریع طرح‌های سازندگی با توجه و تأکید بر نیازهای روستاها و نقاط دورافتاده مملکت اعلام گردید.
بر اساس اساسنامه، شورای عالی جهاد مسئولیت بررسی برنامه‌ها و طرح‌های پیشنهادی، تصویب طرح‌های مناسب و جلب همکاری مردم برای اجرای طرح‌ها را برعهده داشت. این وظایف را شوراهای جهاد سازندگی استان و شهرستان، در سطح محدودتری، به‌عهده داشتند.
در اواخر ۱۳۵۸ ش، پس از استعفای دولت موقت، جهاد سازندگی تحت نظر
شورای انقلاب در آمد و به‌صورت نظام شورایی اداره شد.
زمینه فعالیت جهاد سازندگی در سال‌های نخست آن، به عمران، خدمات‌رسانی و آموزش‌های فنی منحصر بود، ولی بنا به ضرورت و مقتضیات جامعه، مسئولیت‌های جهاد، دائماً در حال تغییر و تحول بود و رسیدگی به اموری چون امور فرهنگی، بهداشت و اشتغال را نیز برعهده گرفت.
جهاد سازندگی تا ۱۳۶۲ ش نهادی دولتی محسوب نمی‌شد، اما انجام کار‌های زیربنایی و تولیدی، اهتمام به مشارکت در سیاست‌گذاری‌های کشور و مهم‌تر از همه تلاش‌های بی‌وقفه آن سبب شد تا به وزارتخانه تبدیل شود. بدین‌منظور،
مجلس شورای اسلامی در آذر ۱۳۶۲ لایحه تشکیل وزارت جهاد سازندگی را تصویب کرد.
وزارت جهاد سازندگی از ۱۳۶۳ ش عهده‌دار وظایف جدیدی شد، از جمله نظارت و سرپرستی سازمان امور عشایر در ۱۳۶۳ ش، صنایع روستایی و دستی در ۱۳۶۴ ش، شرکت سهامی شیر در ۱۳۶۵ ش و شیلات و فرش در ۱۳۶۶ ش.
حرکت به سوی خودکفایی کشور از طریق توسعه کشاورزی، از اهداف اصلی وزارتخانه محسوب می‌شد.
تشکیلات جهاد سازندگی پس از دولتی شدن، گسترش یافت و سیاست‌های آن متمرکزتر گردید. برای پرهیز از تداخل وظایف آن با وزارت کشاورزی و سایر وزارتخانه‌ها، تفکیک وظایفی صورت گرفت. بر این اساس در مهر ۱۳۶۹، مسئولیت دو بخش گسترده امور دام و منابع طبیعی به وظایف جهاد سازندگی افزوده شد و در مقابل از برخی وظایف کوچک در زمینه‌های مختلف کاسته شد که نتیجه آن تغییر سیاست‌های عمران روستایی به سمت امور دام و منابع طبیعی بود. تغییر سیاست‌های جهاد متأثر از عواملی چون افزایش عرضه نیروی کار و کاهش توان اشتغال‌زایی در روستا بود.
دو سال پس از تشکیل وزارت جهاد سازندگی، لایحه مقررات مالی، اداری و استخدامی آن به تصویب مجلس رسید.
جنگ
عراق با ایران، زمینه‌های فعالیت‌های جهاد را متحول کرد و بر مقدار آن افزود.
جهاد طی هشت سال جنگ، برای جمع‌آوری، ارسال و توزیع کمک‌های مردمی به جبهه‌ها، «ستاد پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی استان و شهرستان» را تشکیل داد و با چهل گردان مهندسی ـ رزمی و چهار قرارگاه عملیاتی و پشتیبانی در تمامی مراحل دفاع، حضور داشت.
وظایف محول به جهاد سازندگی، در طول جنگ، پشتیبانی امور مهندسی جبهه و بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده بود. طراحی و ساخت طولانی‌ترین پل شناور جهان (پل خیبر) به طول چهارده کیلومتر، که ارتباط بین جزایر مجنون و ساحل هور را امکان‌پذیر می‌ساخت، نمونه‌ای از عملیات برجسته جهاد سازندگی به‌شمار می‌آید.
پس از پایان جنگ، جهاد سازندگی به بازسازی مناطق جنگ‌زده پرداخت.
در ۱۳۷۵ ش، جهاد سازندگی طرح بسیج سازندگی را به منظور بهره‌گیری از توانایی‌های جوانان تحصیل کرده در رشته کشاورزی و نیز تأمین نیروی انسانی در بخش ترویج و توسعه روستایی مطرح کرد که نخستین مرحله آن در ۱۳۷۸ ش با به‌کارگیری نیروهای فارغ‌التحصیل کشاورزی در دوره نظام وظیفه به اجرا در آمد.
جهاد سازندگی به منظور برقراری پیوند بین فعالیت‌های اجرایی با مراکز تحقیقاتی، اقداماتی کرد؛ از جمله راه‌اندازی شش مؤسسه تحقیقاتی مادر شامل رازی (فعال در زمینه تولید واکسن‌های پزشکی و دامپزشکی)، جنگل و مرتع، دامپروری، شیلات، آبخیزداری و مهندسی، مرکز اطلاع‌رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی به عنوان نخستین مرکز اطلاع‌رسانی علمی کشور (تأسیس ۱۳۷۲ ش)، مؤسسه آموزش عالی علمی ـ کاربردی جهاد سازندگی.
جهاد سازندگی در دوران فعالیتش، دستاوردهای مهمی به همراه داشته است. برای نمونه، بخشی از کارکردهای آن عبارت‌اند از:
دستیابی به خودکفایی و بی‌نیازی از واردات در بخش دام و طیور؛
بهره‌گیری از روش‌های مناسب صید در بخش شیلات؛
پرورش و تولید سالانه هزاران تُن میگو و ماهیان سردابی و گرمابی؛
اجرای بیش از دو هزار طرح راه‌سازی، ساخت مدرسه، جایگاه سوخت، چاه کشاورزی و برق‌رسانی و احداث جایگاه‌های توزیع سوخت در بخش عشایر؛
اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگل، مدیریت و احیا و غنی‌سازی جنگل‌های دیگر کشور؛
اجرای طرح ملی تعاون دام و مرتع، توسعه فضای سبز و جنگل‌کاری و ایجاد کمربندهای سبز حفاظتی در بخش منابع طبیعی.
کمک به مناطق محروم کشورهای مسلمان نیز از اهداف جهاد سازندگی بود.
جهاد سازندگی با تأسیس دفاتری در کشورهای
تانزانیا،
سیرالئون،
غنا و
لبنان به اجرای طرح‌هایی چون کشت آبی و دیم، تهیه و توزیع ادوات صیادی، آموزش روستاییان و کشاورزان، ارائه خدمات و احداث مراکز درمانی در این کشورها پرداخته است.
فعالیت دو وزارتخانه جهاد سازندگی و کشاورزی، به موازات هم در بخش عمران روستایی و کشاورزی، موجد ناهماهنگی‌هایی به ویژه در بخش کشاورزی شده بود؛ از این‌رو، دو وزارتخانه در ۱۳۷۹ ش در هم ادغام شدند و وزارت جهاد کشاورزی، جایگزین دو وزارت کشاورزی و جهاد سازندگی شد.
(۱) ایران. قوانین و احكام، مجموعه قوانین و مقررات جهادسازندگی، تهیه و تدوین محمدعلی مرادی‌بنی و جواد افشاری ابهری، تهران ۱۳۷۶ ش.
(۲) ایران. وزارت جهادسازندگی، تشكیلات جدید وزارت جهادسازندگی، جهاد ، ش ۱۶۱ (خرداد ۱۳۷۲ الف).
(۳) ایران. وزارت جهادسازندگی، گزارشی از عملكرد جهادسازندگی: ۱۴ سال با مردم، ۱۴ سال تلاش و سازندگی، جهاد، ش ۱۶۱ (خرداد ۱۳۷۲ ب).
(۴) ایران. وزارت جهادسازندگی، لایحه مقررات مالی، اداری، استخدامی و تشكیلات جهاد سازندگی، جهاد، ش ۸۱ (آذر ۱۳۶۴).
(۵) ایران. وزارت جهادسازندگی. معاونت طرح و برنامه‌ریزی، دستاوردهای وزارت جهاد سازندگی، جهاد، ش۲۳۰-۲۳۱ (تیر و مرداد ۱۳۷۹).
(۶) ایروانی، محمدجواد، نهادگرائی و جهادسازندگی، تهران ۱۳۷۸ ش.
(۷) برزگر، ش ۸۳۳ (دی ۱۳۷۹).
(۸) ۲۰ سال تلاش برای سازندگی: نگاهی به عملكرد و دستاوردهای ۲۰ ساله جهاد سازندگی، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری شقایق روستا، ۱۳۷۹ ش.
(۹) خزاعی، علی، تغییر نیاز روستاها و ضرورت تحول در سیاست‌های جهادسازندگی، جهاد، ش ۲۳۴ـ۲۳۵ (آبان و آذر ۱۳۷۹).
(۱۰) خمینی، روح‌اللّه، صحیفه نور، ج۴، تهران ۱۳۷۱ ش.
(۱۱) میرزایی، علی‌اصغر، ارزیابی الگو و عملكرد ترویج در وزارت جهاد سازندگی (سابق)، جهاد، ش۲۴۰-۲۴۱ (تیر و مرداد ۱۳۸۰).
•
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جهاد سازندگی»، شماره۵۲۵۴.
