حسن بن علی واسطی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حسن بن علی واسطی (
۳۸۲-
۴۶۲ ه)، از ادبای برجسته، شاعران توانا، و نحویان متبحر
شیعه اهل واسط بود.
او نزد استادانی چون علی بن طلحه بن کردان علم نحو آموخت و بعدها به
بغداد کوچ کرد، جایی که ادامه تحصیل داد و مدت زیادی از عمر خود را سپری کرد.
واسطی در سرودن اشعار در موضوعات مختلف از جمله مدح و غزل مهارت داشت و اشعار او مورد تحسین ادبایی چون باخرزی قرار گرفته است.
وی همچنین به کتابت و مناصب حکومتی مشغول بوده و شاگردان بسیاری مانند
خطیب تبریزی و
ابوعزبن کاوش تربیت کرده است.
واسطی علاوه بر نقل اشعار و حکایات تاریخی، از دستخط زیبایی برخوردار بود و آثار دینی و ادبی ارزنده‌ای بر جای گذاشت.
وی در سال ۴۶۲ه در بغداد درگذشت.
ابوالجوائز حسن بن علی بن محمد بن باری واسطی کاتب ملقب به
سعدالمعالی ذوالکفایتین، ادیب شایسته،
شاعر برجسته،
نحوی متبحر و
کاتب اهل
واسط بود
که در سال
۳۸۲ ه زاده شد.
آن گونه که از گزارش‌ها برمی‌آید.
او از ادیبان و دانشوران نامی شیعه و هم‌عصر
شیخ طوسی (م
۴۶۰ ه) بوده است.
حسن بن علی در زادگاه خود، علم نحو را از استادان بزرگی چون
علی بن طلحه بن کردان که او شاگرد
ابوعلی فارسی بوده، فرا گرفته و به درجاتی از دانش دست یافته است.
پس از آن به
بغداد کوچ کرد و مدت زیادی از عمر خود را در این شهر گذراند
و گویا تحصیلات خود را نیز پی گرفت.
به جز ابن کردان از ادبا و دانشمندان دیگری نیز سود برده که برخی عبارت اند از:
علی بن عثمان بن حسین فارسی ملقب به
صاحب الدیباج در سال
۳۸۹ ه در تل هوازی از نواحی
بطیحه و در هفت سالگی واسطی،
ابوالحسن بن جنازه کاتب بصری در سال
۳۹۲ ه و در ده سالگی اش،
محمد بن احمد بن محمد مفید جرجرائی و
ابوالحسین (ابوالحسن) بن أدین النضر نحوی؛
همچنین از شاگردان، ادیب مشهور
محمد بن عبداللّه بن سکره هاشمی (م۳۸۵ه) شمرده شده است
که با توجه به تاریخ ولادت واسطی و مرگ ابن سکره، درست به نظر نمی‌رسد؛ به همین دلیل بعضی منابع در این مورد تردید کرده‌اند.
در بعضی منابع
واسطی را رییس
و حتی وزیر خوانده‌اند؛
ولی در منابع تاریخی گزارشی در این باره وجود ندارد؛ گرچه با توجه به لقب
ذوالکفایتین او به نظر می‌رسد منصب یا مناصب حکومتی هم‌چون کتابت و غیره داشته که به آن‌ها اشاره نشده است.
شماری از دانشمندان شاگرد و راوی
ابوالجوائز بوده‌اند؛ از جمله
ابوبکر محمد بن عبداللّه لباقی،
ابوالعزبن کاوش،
ابوزکریا یحیی بن علی خطیب تبریزی،
ابومحمد حمدانی و
ابوعبداللّه حسین بن محمد بغدادی.
ابوالجوائز واسطی دارای اشعاری زیبا در مدح، توصیف، غزل و غیره بوده
که بعضی ابیات آن در منابع ادبی نقل شده است.
باخرزی (م۴۶۷ه) نیز او و اشعارش را ستوده و می‌گوید: واسطی را در حالی که فردی سال‌خورده بود نزد
عمیدالملک کندری (م۴۵۶ه) وزیر
طغرل، در بغداد و در حال خواندن قصیده جیمیه ای که در نهایت زیبایی بود، دیده است.
باخرزی همچنین نوشته‌ای در اعتقادات دینی با خط خود واسطی که باخرزی آن را دارای فوایدی خوانده، به سختی تحریر کرده است.
دستخط او نیز زیبا و خوش توصیف شده است.
ابوالجوائز علاوه بر نقل اشعار دیگران، راوی اخبار و حکایات تاریخی فراوان بوده که
خطیب بغدادی (م
۴۶۳) و
ابن ماکولا (م
۴۷۵) بسیاری از آن‌ها را از خود وی فرا گرفته‌اند
و مواردی از آن‌ها را در منابع دیگر می‌توان یافت.
گویا یکی از این اخبار، حدیث ذات القلاقل می‌باشد.
واسطی در نهایت در سال
۴۶۲ ه در بغداد دار دنیا را وداع کرد.
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «حسن بن علی واسطی»، ج۳، ص۱۳۱ و ۱۳۲.
