حسین بن مساعد حسینی حائری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حسینی حائری، عزالدین حسین
بن مساعِد، عالم، محدّث و نسب‌شناس شیعی قرن نهم و دهم است.
از سال تولد، وفات و زندگی وی اطلاع دقیقی در دست نیست.
سید محسن امین بر پایه پاره‌ای اسناد خطی موجود در
جبل‌عامل، حسین
بن مساعد را از اهالی عیناثا در جبل‌عامل دانسته که با برادرانش، سیدعبدالحق و سیدزین‌الدین، به
عراق رفته و در
کربلا سکونت گزیده است و هر سه در همان‌جا فوت کرده‌اند. براین‌اساس، حسینی‌حائری از فقهای برآمده از مکتب کربلا به‌شمار رفته است.
به‌نوشته
آقابزرگ طهرانی،
به احتمال بسیار کتاب
بَیدَرُالفلاح، که
ابراهیم‌بن علی کَفعَمی در تألیف کتاب
البلدالامین از آن بهره برده، تألیف مساعدبن حسین، پدر حسینی‌حائری، است؛ هر چند که پیشتر،
افندی اصفهانی این احتمال را بعید دانسته و آقابزرگ طهرانی
خود در این نسبت تردید کرده بود. کحّاله
اثری با عنوان المراسلات را نیز به مساعد نسبت داده است.
حسینی‌حائری معاصر و استاد
کفعمی (متوفی ۹۰۰ یا ۹۰۵) بوده است.
کفعمی، حسینی حائری را در حاشیه کتاب
الجُنّةُ الواقیة و الجَنّةُالباقیة، معروف به المصباح، و دیگر آثار خود ستوده است. از کتاب
فَرَجُ الکَرب و فَرَحُ القلب کفعمی بر می‌آید که وی با حسینی‌حائری مکاتباتی به نظم و نثر داشته است.
شیخ حرّ عاملی (متوفی ۱۱۰۴) در
امل الآمل حسینی حائری را فاضل و صالح وصف کرده است.
حسینی‌حائری در نسب‌شناسی نیز دستی داشته است. بر طبق برخی مکتوباتش، در ۹۱۷ از کربلا به سوی خراسان رفته و نَسَب ساداتی را که در
سمنان و
سبزوار دیده، ضبط کرده است.
این گزارش و نیز ثبت تاریخ ۹۱۷ برای تألیف برخی آثار او، نشان می‌دهد که او پس از این تاریخ درگذشته است.
سیدشهاب‌الدین مرعشی‌نجفی،
بدون ذکر منبع،
طول عمر او را ۱۲۰ سال نوشته است.
مهم‌‌ترین اثر حسینی‌حائری،
تُحفَةُ الابرار فی منَاقب اَبِی الائمةِ الاَطهار، درباره مناقب و فضائل
حضرت علی علیه‌السلام است. او این اثر را در سی باب تألیف و در ابتدای کتاب تصریح کرده که به سبب اختلاف فراوان درباره مناقب آن حضرت، به تألیف این کتاب پرداخته است. وی در این اثر از احادیث معتبر
اهل سنّت نیز استفاده نموده و در فهرست منابع، حدود شصت کتاب اهل سنّت را ذکر کرده است که شماری از آن‌ها امروزه در دسترس نیستند. در انتهای کتاب، فصلی به فضائل امامان دیگر و نیز
حضرت زهرا علیهم‌السلام اختصاص داده است.
به نوشته افندی‌اصفهانی،
از جمله منابع حسینی در تألیف این اثر، کتابُ المَناقب ابوعَمرو (ابوعمر)
زاهد (متوفی ۳۴۵) و شرح
نهج‌البلاغه ابن‌عنقا متعلق به قرن هشتم، بوده است. آقابزرگ طهرانی
اقتباس او را از المناقب تأیید کرده، ولی درباره اصالت کتاب دوم مناقشه کرده و احتمال داده است که این اسم، تصحیف
ابن‌عقایقی باشد.
تُحفَةُالابرار از جمله منابع بِحارالانوار
علامه مجلسی بوده است
هرچند مجلسی
گفته چون بیش‌تر احادیث تحفةالابرار در کتابهای مشهورتر یافت می‌شود، از این کتاب به‌ندرت استفاده کرده است.
اثر دیگر حسینی‌حائری، حاشیه‌های او بر
عُمدةُالطّالب فی اَنساب آل ابی‌طالب، اثر
ابن‌عِنَبَه (متوفی ۸۲۸)، در نسب‌شناسی است. بخشی از این حاشیه‌ها همراه با متن عمدةالطّالب در ۱۳۳۷ش در نجف چاپ شده است.
نسخه‌ای از این کتاب به خط حسین
بن مساعد وجود دارد که در ۸۹۳ نوشتن متن آن و در ۹۱۷ نوشتن آخرین حواشی آن به پایان رسیده است.
(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ
علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲)) آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: احیاء الداثر من القرن العاشر، چاپ
علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۶۶ش.
(۳) ابن‌عِنَبَه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابی‌طالب، چاپ محمدحسن آل‌طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
(۴) عبداللّه
بن عیسی‌افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
(۵) امین، اعیان الشیعه.
(۶) محمد
بن حسن حرّ عاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.
(۷)
علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج ۱، قم ۱۴۱۲.
(۸)
علی بن محمدعمری، المجدی فی انساب الطالبیین، چاپ احمد مهدوی‌دامغانی، قم ۱۴۰۹.
(۹) عمررضا کحاله، معجم‌المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
(۱۰) اعجاز حسین
بن محمدقلی کنتوری، کشف الحجب و الأستار عن اسماء الکتب و الأسفار، قم ۱۴۰۹.
(۱۱) مجلسی، بحارالانوار.
(۱۲) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران ۱۳۴۴ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسین بن مساعد حسینی حائری»، شماره۶۲۵۰.
