حنبل بن اسحاق بن حنبل(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَنبَل بن اسحاق بن حنبل، کنیه‌اش ابوعلى، ملقب به شیبانى، حافظ و محدّث و مورخ حنبلى قرن سوم است. او برادرزاده و شاگرد احمدبن حنبل بود (احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، ج ۹، ص ۲۱۷) (ابن ابى یعلى، طبقات الحنابلة، ج ۱، ص ۳۸۳). بنابه نظر ذهبى (شمس‌الدین محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج ۱۳، ص ۵۱)، وى قبل از سال ۲۰۰ به دنیا آمده است. از زندگى‌اش اطلاع چندانى در دست نیست. به گفته خطیب بغدادى (احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، ج ۹، ص ۲۱۷) وى از استادان و محدّثان بسیارى حدیث شنیده است، از جمله احمدبن حنبل؛ پدر خود، اسحاقبن حنبل؛ ابونعیم فَضلبن دُکَیْن؛ و ابوغَسّان نَهدى (ابن ابى یعلى، طبقات الحنابلة، ج ۱، ص ۳۸۳ـ۳۸۴). حنبلبن اسحاق تصریح کرده که به همراه صالح و عبداللّه (فرزندان احمدبن حنبل)، مُسنَدِ احمدبن حنبل را به طور کامل از وى فراگرفته است (ابن ابى یعلى، طبقات الحنابلة، ج ۱، ص ۳۸۵). ابوبکر احمدبن محمد خَلّال، محمدبن مَخْلَد، ابوالقاسم عبداللّه بن محمد بَغوى، از شاگردان و راویان او بودهاند (احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، ج ۹، ص ۲۱۷) (ابن ابى یعلى، طبقات الحنابلة، ج ۱، ص ۳۸۴). وى همانند دیگر اصحاب احمدبن حنبل، روایاتى را که از استادش شنیده بود در کتابى به نام المسائل گردآورى کرده بود (شمس‌الدین محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج ۱۳، ص ۵۲) و آن را بر علاقهمندان به حدیث در شهرهاى مختلف که به آن‌ها سفر مىکرد، مىخوانده است (ابن ابى یعلى، طبقات الحنابلة، ج ۱، ص ۳۸۳). خطیب بغدادى (احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، ج ۹، ص ۲۱۷) و ابن ابى یعلى (ابن ابى یعلى، طبقات الحنابلة، ج ۱، ص ۳۸۴) او را با القابى چون «ثَبْت» و «ثقه» ستودهاند. او همچون احمدبن حنبل به رؤیت خدا در آخرت باور داشت. اصرار او بر این موضوع در حدى بود که انکار این عقیده را از مصادیق ارتداد مىدانست (ابن ابى یعلى، طبقات الحنابلة، ج ۱، ص ۳۸۷). حنبلبن اسحاق در اواخر عمر به شهر واسط، شهرى بین بصره و کوفه، رفت و در ۲۷۳ درگذشت (احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، ج ۹، ص ۲۱۷) (ابواسحاق شیرازى، طبقات الفقهاء، ص۱۷۰) ابواسحاق شیرازى سال درگذشت او را ۲۹۳ ذکر کرده است. حنبلبن اسحاق آثارى داشته است که بیشتر آن‌ها موجود نیست. اساس کتاب او در تاریخ، گفته هاى احمدبن حنبل و یحیى بن مَعین بوده است که برخى تراجم نگاران از آن یاد کرده‌اند (على بن عمر دارقطنى، المؤتلف و المختلف، ج ۲، ص ۷۶۸) (احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، ج ۹، ص ۲۱۷) (شمس‌الدین محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج ۱۳، ص ۵۳). ذهبى (شمس‌الدین محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج ۱۳، ص ۵۳) این اثر را مفید دانسته است. او راوى الرد على اهلالرأى/ القیاس حُمَیدى (متوفى ۲۱۹) بوده است (على بن عمر دارقطنى، المؤتلف و المختلف، ج ۲، ص ۷۶۸). ذکر محنة الامام احمدبن حنبل اثر دیگر حنبلبن اسحاق است (شمس‌الدین محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج ۱۳، ص ۵۲ـ۵۳) که در آن عقیده احمدبن حنبل را درباره قِدَم قرآن آورده و نیز از آزارهایى که از رهگذر این عقیده به پیشواى حنبلیان وارد شده، سخن گفته است (فهمى جدعان، المحنة: بحث فى جدلیة الدینى و السیاسى فى الاسلام، ص ۳۵۶). ذکر محنةالامام احمدبن حنبل به تحقیق محمد نغش در یک مجلد به چاپ رسیده است (اسکندریه ۱۹۷۷). جزء حدیثى از او به تدوین ابوعمرو عثمانبن احمد مشهور به ابنسماک (متوفى ۳۴۴) برجا مانده است (یاسین محمد سوّاس، فهرس مجامیع المدرسة العُمریة فى دارالکتب الظاهریة بدمشق، ص ۱۸۲). منابع: (۱) ابن ابى یعلى، طبقات الحنابلة، چاپ عبدالرحمانبن سلیمان عُثیمین، ریاض ۱۴۱۹/۱۹۹۹؛ (۲) ابواسحاق شیرازى، طبقات الفقهاء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛ (۳) فهمى جدعان، المحنة: بحث فى جدلیة الدینى و السیاسى فى الاسلام، بیروت ۲۰۰۰؛ (۴) احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت؛ (۵) على بن عمر دارقطنى، المؤتلف و المختلف، چاپ موفقبن عبداللّهبن عبدالقادر، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶؛ (۶) شمس‌الدین محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛ (۷) یاسین محمد سوّاس، فهرس مجامیع المدرسة العُمریة فى دارالکتب الظاهریة بدمشق، کویت ۱۴۰۸/۱۹۸۷.
