حوزه علمیه مراغه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شهرستان
مراغه در جنوب کوه سهند، ۱۲ فرسخی
تبریز و جنوب شرقی
دریاچه ارومیه قرار دارد. تاریخچه حوزه علمیه مراغه به دو بخش تقسیم می‌شود که دوره ابتدایی آن که از قرن هفتم شروع می‌شود، دوره پیدایش آن نیز می‌باشد و دوره بعدی، که می‌توان آن را دوره شکوفایی نام نهاد، با پنج
قرن فاصله از قرن دوازدهم تا معاصر را شامل می‌گردد.
دوره پیدایش حوزه علمیه مراغه به قرن هفتم و هشتم تعلق دارد.
استاد البشر
خواجه نصیرالدین طوسی (۵۹۵/۵۹۷ـ۶۷۲/۶۷۵. ق) با قبول وزارت
هلاکوخان مغول، بر عقل او چیره شد و اهمیت تاسیس «
رصدخانه» را به وی گوشزد نمود و با موافقت هلاکو در سال ۶۵۷. ق،
احمد بن عثمان مراغی معمار وقت را مامور کرد، روی تل بلندی که در شمال غربی
مراغه واقع است (این کوه در حال حاضر به زبان آذری «رصد داغی» یعنی کوه رصد نامیده می‌شود.)، ساختمان باشکوه «
رصدخانه مراغه» را بنا نهد.
اسکان «
محقق طوسی» در مراغه و تاسیس
دانشگاه مراغه موجب شد تا دانشمندان بزرگ جهان
اسلام در این شهر گرد آیند و هیات علمیه رصدخانه مراغه را تشکیل دهند.
با توجه به این نکته که ریاضی‌دانان، منجمان و مهندسان همان حکیمان، فیلسوفان، پزشکان و متکلمان بودند، خواجه نصیرالدین طوسی و هیات علمی که در مراغه جمع آورده بود، از این اصل کلی جدا نبودند، لیکن دانشمندان که جامع معقول و منقول بودند و به خصوص حکیم و یا فیلسوف به آنها اطلاق می‌شود، در بخشی از حکمت تخصص ویژه داشتند، یکی در ریاضیات، دیگری در طب و آن یکی در فلسفه الهی.
اما محقق طوسی به تمامی علوم عصر دست یافته و در فلسفه و حکمت ید طولایی داشت. و در تمامی شعب آن به مدارج عالی دست یافته بود. لذا با وجود وی حوزه مراغه به یک حوزه پرتحرک فلسفی کلامی نیز تبدیل شد و دانشجویان بسیاری از اقصی نقاط عالم اسلامی برای خوشه‌چینی از خرمن خواجه طوسی رنج سفر و دوری از
وطن را تحمل کرده و به دانش‌اندوزی در حوزه علمی او پرداختند.
خواجه نصیرالدین طوسی در فلسفه، حکمت، منطق، کلام و ... تالیفاتی بس شگرفت داشت که به بعض از آنان اشاره می‌کنیم:
۱. حل مشکلات اشارات
۲. رساله اثبات جوهر مفارق (نام دیگر این رساله نفس الامر است)
۳. رسالة فی العلم و العالم و المعلوم
۴. رساله در کیفیت صدور موجودات
۵. رساله در نفی و اثبات
۶. ربط الحادث بالقدیم
گستره دانش و عمق‌اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی موجب شد که بسیاری از کتاب‌های او امروزه پس از گذشت قرون متمادی همچنان زنده بماند و در حوزه‌های علمیه شیعه تدریس گردد. در این شمار است کتاب «تجرید الاعتقاد» او در علم کلام که با شرح علامه حلّی شاگرد وی مورد توجه است و «حل مشکلات اشارات» که از کتب درسی ما در فلسفه اسلامی است.
۱. اساس الاقتباس
۲. تجرید المنطق
۳. تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار
۴. رساله مقولات (قاطیغوریاس)
۱. قواعد العقاید
۲. فصول نصیریة
۳. تلخیص المحصل
۴. رساله در جبر و اختیار
۵. رساله جبر و قدر ـ به فارسی
۶. اثبات واحد حقیقی ـ اثبات وحدة الله جلّ جلاله
۷. اعتقادیة
۸. رساله در امامت
۹. اثبات واجب
۱۰. مقنعة
۱۱. آغاز و انجام
۱۲. رساله در اصول دین
۱۳. رساله در عصمت
۱۴. روضة القلوب
۱۵. روضة التسلیم
۱۶. رساله سیر و سلوک
۱۷. تحفه در معرفت نفس
۱۸. رساله در معانی طبیعت
۱۹. رساله در تولی و تبری
۲۰. تجرید الاعتقاد
۱. لازم به یادآوری است که وی در علم طب «تعلیقه بر قانون» و کتاب‌ها و رساله‌هایی از این نوع را به رشته تحریر درآورده،
۲. در تفسیر قرآن، «سوره توحید» را به اختصار تفسیر کرده
۳. در معدن شناسی «تنسوق نامه ایلخانی» را به زبان فارسی نوشته
۴. در اخلاق فلسفه سیاسی اسلام «اخلاق ناصری»، «اوصاف الاشراف»، «اخلاق محتشمی»، «رساله در رسم و آیین پادشاهان قدیم» و «ترجمه ادب الصغیر ابن مقفع» را به جهان اسلام عرضه نموده است.
البته در این دوره به شاعران و ادیبانی چون «
اوحدی مراغی» (متوفی ۷۳۷. ق) برمی‌خوریم که
ادبیات فارسی و عربی را حفظ کرده و به آیندگان انتقال دادند.
«مدرسه محییه» و «سیواسی» از مدارس این دوره هستند.
این دوره با پنج
قرن فاصله از دوره نخست یعنی از قرن سیزدهم تا دوره معاصر را شامل است.
«مدرسه علمیه صدر» از مدارس فعال این دوره حوزه علمیه مراغه است که ده‌ها تن از رجال شیعه در آن آموزش دیده و یا به تربیت طلاب علوم دینی همت گمارده‌اند.
برخی از مشاهیر دانشمندان مراغه در این دوره عبارتند از:
۱. حجت‌الاسلام شیخ ملااحمد بن علی‌اکبر مراغی (متوفی ۱۳۱۰. ق): وی از شاگردان
شیخ انصاری است و تقریرات درس وی را نوشته است. «حاشیه بر
رسائل»، «تفسیر مشکلات القرآن»، «شرح
نهج البلاغه»، «تحفة المظفریة» در ردّ حاج کریم‌خان شیخی، «حاشیه بر
قوانین»، «حاشیه بر شرح شمسیه» از دیگر آثار اوست.
۲. حجت‌الاسلام شیخ‌محمدباقر بن جعفر مراغی (متوفی بعد از ۱۲۷۴. ق): ایشان از اجلّای فقها و دارای آثار علمی چون «
جواهر الاصول» در اصول فقه است که در دو جلد تالیف نموده است.
۳. حجت‌الاسلام میرزا حسین مراغی: وی از دانشمندان حوزه علمیه مراغه است، که تحصیلات عالی خود را در حوزه
نجف خدمت
آخوند خراسانی و
سیدمحمدکاظم یزدی به پایان رسانده و با دریافت اجازه به وطن بازگشته است.
۴. حجت‌الاسلام شیخ میرزا رضا مراغه‌ای (متوفی بعد از ۱۳۳۵. ق): ایشان از عالمان فاضل مراغه است که به «صدر مراغه‌ای» شهرت داشت.
۵. حجت‌الاسلام شیخ طرماح مراغه‌ای (متوفی حدود ۱۳۳۰. ق): وی از فضلا و خطبای مراغه است.
۶. حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ عباسعلی مراغه‌ای (۱۳۰۳ـ۱۳۶۰. ق): شیخ عباسعلی بن عبدالائمه بن ملا زین العابدین بن ملا محمد مجتهد مراغه‌ای، مشهور به «ثقة الاسلام» از شاگردان آخوند خراسانی و سیدمحمدکاظم یزدی است که در سال ۱۳۲۶. ق به
مراغه مراجعه نموده و مرجعیت عامه یافته است.
۷. حجت‌الاسلام آقا شیخ عبدالحسین بن ملا عباسعلی مراغه‌ای: وی از فقها و عالمان زاهد مراغه و از شاگردان
فاضل ایروانی و
میرزای بزرگ شیرازی بود که پس از بازگشت به مراغه ریاست دینی شهر را برعهده گرفت.
۸. حجت‌الاسلام و المسلمین میرزا حسین مراغه‌ای: وی پس از تحصیل در مراغه و
تبریز سطوح عالی علمی را در
حوزه علمیه قم در مکتب درسی
آیت‌الله حجت فرا گرفته و پس از مراجعت به مراغه به خدمات دینی می‌پردازد.
۹. حجت‌الاسلام و المسلمین آقا میرزا ابراهیم مراغه‌ای: وی داماد
شیخ مرتضی برادر
محدث قمی و از شاگردان مبرّز آیات عظام حجت و
بروجردی می‌باشد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه مراغه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۸/۱۶.
