خبث (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خُبْث (به فتح خاء و سکون باء) از
واژگان قرآن کریم و به معنی
نا‌پاکی و پلیدی است.
خُبْث به معنی ناپاكى و پليدى است. «خَبُثَ خَبَثاً: ضدّ طاب» است.
(وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذِي خَبُثَ لا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِداً) «سر زمين پاک رویيدنيش به اذن پروردگارش می‌رويد و سرزمينی كه پليد و ناپاک است نباتش نمی‌رويد مگر كم.»
راغب، خبيث را ناپسند معنى كرده نا‌پسنديى كه در اثر پليدى است.
در
مجمع ذيل آيه ۲۶۷
سوره بقره می‌گويد: خبيث به معنى پليد است و خبث نقره و آهن همان است كه بعد از گداختن از نقره و آهن جدا می‌شود، اصل آن ردائت (پليدى) است.
على هذا خبيث آن است كه ناپاک، پليد و تنفّر آور باشد اعمّ از
انسان و كلام و
قانون و طعام و غيره و ضدّ آن طيّب است كه به معنى
پاک و دلچسب است.
«الْخَبِيثاتُ لِلْخَبِيثِينَ»
(وَ الْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثاتِ وَ الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبِينَ وَ الطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّباتِ أُولئِكَ مُبَرَّؤُنَ مِمَّا يَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ) (
زنان ناپاک از آنِ مردان ناپاكند، و
مردان ناپاک از آنِ زنان ناپاک و زنان پاک از آن مردان پاكند، و مردان پاک از آن زنان پاک اينان از آن‌چه كه ناپاكان به آنان نسبت مى‌دهند مبرّا هستند و براى آنان
آمرزش الهی و روزى پرارزشى است.)
مراد از خبيثات و خبيثين زنان و مردان ناپاک است.
آيه شريفه بعد از آيات
زنا و
لعان و
افک واقع شده گويا مراد آن است كه مردان و زنان پاک به حكم ايمان از اين نسبت‌ها به دوراند و براى آن‌ها
مغفرت و روزى خوش آيند هست. و اين‌كه فرموده: زنان پاک براى مردان پاک و زنان ناپاک براى مردان نا‌پاک‌اند گويا منظور
انس و تمايل و الفت است زيرا ميان پاكان يک نوع كشش معنوى هست كه به يكديگر تمايل می‌كنند چنان‌كه ناپاكان نيز چنين‌اند. كند همجنس با همجنس پرواز.
در مجمع از
امام باقر و صادق صلوات‌اللّه‌علیهما نقل است كه فرمودند: اين آيه نظير آيه الزَّانِي لا يَنْكِحُ إِلَّا زانِيَةً أَوْ مُشْرِكَةً وَ الزَّانِيَةُ لا يَنْكِحُها إِلَّا زانٍ أَوْ مُشْرِكٌ است.
از
قرآن مجید به دست می‌آيد اهل ايمان و عمل، طيّب و اهل كفر و فساد خبيث‌اند و فرق خبيث و طيّب در انسان، با ايمان و عمل و عدم آن دو است.
(وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ) (اشياء پاكيزه را براى آن‌ها
حلال مى‌شمرد، و ناپاكی‌ها را
تحریم مى‌كند.)
طيّبات هر چيز پاک و دلچسب و خبائث هر چيز پليد و تنفّر آور است. آيه شريفه در وصف
حضرت رسول صلّی‌اللّه‌علیه‌و آله‌و‌سلّم است و دليل آن است كه هر پاكيزه در
اسلام حلال و هر پليد حرام است، ظاهرا در خارج از نصّ‌هاى خاصّ كه مبيّن حلال و حرام‌اند می‌شود به عموم آيه استناد كرد به عبارت ديگر در چيزهایى كه راجع به آن‌ها حكم بخصوصى نرسيده می‌شود از اين آيه حكم استنباط نمود.
(وَ مَثَلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ) (و كلمه خبيثه و سخن ناپاک را به درخت ناپاكى تشبيه كرده كه از زمين ريشه كن شده، و قرار و ثباتى ندارد.)
كلمه خبيثه را كلمه كفر و شرک گفته‌اند چنان‌كه كلمه طيّبه را در آيه ما قبل كلمه توحيد. ولى می‌شود گفت: مراد از آن عموم شرک و قانون‌هاى غير طبيعى و كلمات نا‌حق باشد و مراد از كلمه طيّبه خلاف آن. رجوع شود به «طيّب».
•
قرشی بنایی، علی اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خبث»، ج۲، ص۲۱۸-۲۲۰.
