• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دری (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: مفردات نهج البلاغه (جلد ۱)

دَرْی (به فتح دال و سکون راء) از واژگان نهج البلاغه به معنای معرفت و دانستن است. از مشتقات آن در نهج البلاغه دِرايَه (به کسر دال و فتح یاء) معرفتى است كه با نوعى از تدبير به دست آيد. اِدْراء (به کسر همزه و سکون دال) به معنای فهماندن و دانا كردن و مُداراة (به ضم میم و فتح دال) به معنای ملاطفت و مدارا است. مِدْرَى (به کسر میم و سکون دال و فتح راء) و مِدْرَاة (به کسر میم و سکون دال و فتح راء) به معنای شانه و شاخ است که جمع آن مَدارَى (به فتح میم و راء) است. امام علی (علیه‌السّلام) به اشعث بن قیس و نیز در ذم يارانش و هم چنین در رابطه با طاووس از این واژه استفاده کرده است. از اين ماده سيزده مورد در نهج البلاغه آمده است.


دَرْی
[۱] قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۳۸۴.    
[۲] طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۱، ص۱۳۷.    
به معنای معرفت و دانستن است. راغب در مفردات گويد: دِرايَه معرفتى است كه با نوعى از تدبير به دست آيد.
[۳] راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۳۱۲.    
اِدْراء به معنای فهماندن و دانا كردن و مُداراة به معنای ملاطفت و مدارا است. مِدْرَى و مِدْرَاة به معنای شانه و شاخ است که جمع آن مَدارَى است.
[۴] شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۲۰۰.    


امام (علیه‌السّلام) به آن كس كه گفت: استغفر الله فرمود: «أَتَدْرِي مَا الاِْسْتِغْفَارُ»
[۵] سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۸۸۰، حکمت۴۰۷.    
[۶] عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۲۵۳، حکمت۴۱۷.    
[۷] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۵۴۹، حکمت۴۱۷.    
«آيا مى‌دانى استغفار چيست؟»
[۸] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۴۱، حکمت۴۱۷.    
[۹] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۵۲.    
(شرح‌های حکمت:
[۱۰] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۵۲-۷۵۳.    
[۱۱] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۵، ص۳۶۴.    
[۱۲] هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۴۹۶.    
[۱۳] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۵۶.    
)
آن حضرت به اشعث بن قيس فرمود: «مَا يُدْرِيكَ مَا عَلَيَّ مِمَّا لِي؟ عَلَيْكَ لَعْنَةُ اللهِ»
[۱۴] سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۵، خطبه۱۹.    
[۱۵] عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۵۱، خطبه۱۹.    
[۱۶] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۶۱، خطبه۱۹.    
(تو چه مى‌دانى چه چيز به سود من است يا زيان من؟ نفرين خدا بر تو باد)
[۱۷] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۱، خطبه۱۹.    
[۱۸] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۶۴۰.    
(شرح‌های خطبه:
[۱۹] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۶۴۲.    
[۲۰] بخش مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱، ص۶۴۷.    
[۲۱] هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۸۳.    
[۲۲] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۹۱.    
)
چنانكه در «حوک» گذشت.
(ببینید: حوک (مفردات‌نهج‌البلاغه))

در حکمت ۸۵ فرموده: «مَنْ تَرَكَ قَوْلَ: لاَ أَدْري، أُصِيبَتْ مَقَاتِلُهُ»
[۲۳] سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۷۸۸، حکمت۸۰.    
[۲۴] عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۶۹، حکمت۸۵.    
[۲۵] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۸۲، حکمت۸۵.    
«هر كه قول «نمى‌دانم» را ترک كند محل‌هاى قتل و هلاكتش رسيده است. زيرا او بدون علم سخن گويد و معروف به جهل مى‌شود و از اعتبار مى‌افتد.»
[۲۶] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۵۱، حکمت۸۵.    
[۲۷] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۸۰.    
(شرح‌های حکمت:
[۲۸] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۸۰.    
[۲۹] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۲، ص۵۰۷-۵۰۸.    
[۳۰] هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۱۳۱.    
[۳۱] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۲۳۶.    
)
حضرت در ذم يارانش فرموده: «كَمْ أُدَارِيكُمْ كَمَا تُدَارَى الْبِكَارُ الْعَمِدَةُ وَالثِّيَابُ الْمتَدَاعِيَةُ كُلَّما حِيصَتْ مِنْ جَانِب تَهَتَّكَتْ مِنْ آخَرَ»
[۳۲] سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۲۸، خطبه۶۸.    
[۳۳] عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۱۱۳، خطبه۶۷.    
[۳۴] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۹۸-۹۹، خطبه۶۹.    
(چه اندازه با شما مدارا كنم! همچون مدارا كردن با شتران نوبارى كه از سنگينى بار پشتشان مجروح گرديده ... و همانند جامه‌هاى كهنه و فرسوده‌اى كه هر گاه از جانبى آن را بدوزند از سوى ديگر پاره مى‌گردد)
[۳۵] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۳۱-۱۳۳، خطبه۶۹.    
[۳۶] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۰۶.    
(شرح‌های خطبه:
[۳۷] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۰۷.    
[۳۸] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۳، ۱۳۷-۱۳۸.    
[۳۹] هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۲۲.    
[۴۰] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۱۰۲.    
)
چنان كه در «حوص- حيص» گذشت.
(ببینید: حوص- حیص (مفردات‌نهج‌البلاغه))

امام در رابطه با طاووس نیز فرموده: «تَخَالُ قَصَبَهُ مَدَارِىَ مِنْ فِضَّة»
[۴۱] سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۶۴، خطبه۱۶۵.    
[۴۲] عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۸۹، خطبه۱۶۳.    
[۴۳] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۳۷، خطبه۱۶۵.    
«گمان مى‌كنى كه ريشه‌های او شانه‌هایى است از نقره.»
[۴۴] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۶۳، خطبه۱۶۵.    
[۴۵] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۵۵۹.    
(شرح‌های خطبه:
[۴۶] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۶۲.    
[۴۷] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۶، ص۳۷۷.    
[۴۸] هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۵۵.    
[۴۹] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۷۱.    
)

از اين ماده سيزده مورد در «نهج» آمده است.
[۵۰] سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۸۸۰، حکمت۴۰۷.    
[۵۱] سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۵، خطبه۱۹.    
[۵۲] سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۷۸۸، حکمت۸۰.    
[۵۳] سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۲۸، خطبه۶۸.    
[۵۴] سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۶۴، خطبه۱۶۵.    


۱. ↑ قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۳۸۴.    
۲. ↑ طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۱، ص۱۳۷.    
۳. ↑ راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۳۱۲.    
۴. ↑ شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۲۰۰.    
۵. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۸۸۰، حکمت۴۰۷.    
۶. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۲۵۳، حکمت۴۱۷.    
۷. ↑ صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۵۴۹، حکمت۴۱۷.    
۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۴۱، حکمت۴۱۷.    
۹. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۵۲.    
۱۰. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۵۲-۷۵۳.    
۱۱. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۵، ص۳۶۴.    
۱۲. ↑ هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۴۹۶.    
۱۳. ↑ ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۵۶.    
۱۴. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۵، خطبه۱۹.    
۱۵. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۵۱، خطبه۱۹.    
۱۶. ↑ صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۶۱، خطبه۱۹.    
۱۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۱، خطبه۱۹.    
۱۸. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۶۴۰.    
۱۹. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۶۴۲.    
۲۰. ↑ بخش مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱، ص۶۴۷.    
۲۱. ↑ هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۸۳.    
۲۲. ↑ ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۹۱.    
۲۳. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۷۸۸، حکمت۸۰.    
۲۴. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۶۹، حکمت۸۵.    
۲۵. ↑ صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۸۲، حکمت۸۵.    
۲۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۵۱، حکمت۸۵.    
۲۷. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۸۰.    
۲۸. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۸۰.    
۲۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۲، ص۵۰۷-۵۰۸.    
۳۰. ↑ هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۱۳۱.    
۳۱. ↑ ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۲۳۶.    
۳۲. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۲۸، خطبه۶۸.    
۳۳. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۱۱۳، خطبه۶۷.    
۳۴. ↑ صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۹۸-۹۹، خطبه۶۹.    
۳۵. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۳۱-۱۳۳، خطبه۶۹.    
۳۶. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۰۶.    
۳۷. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۰۷.    
۳۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۳، ۱۳۷-۱۳۸.    
۳۹. ↑ هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۲۲.    
۴۰. ↑ ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۱۰۲.    
۴۱. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۶۴، خطبه۱۶۵.    
۴۲. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۸۹، خطبه۱۶۳.    
۴۳. ↑ صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۳۷، خطبه۱۶۵.    
۴۴. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۶۳، خطبه۱۶۵.    
۴۵. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۵۵۹.    
۴۶. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۶۲.    
۴۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۶، ص۳۷۷.    
۴۸. ↑ هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۵۵.    
۴۹. ↑ ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۷۱.    
۵۰. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۸۸۰، حکمت۴۰۷.    
۵۱. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۵، خطبه۱۹.    
۵۲. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۷۸۸، حکمت۸۰.    
۵۳. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۲۸، خطبه۶۸.    
۵۴. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۶۴، خطبه۱۶۵.    


• قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «دری»، ج۱، ص۳۸۴.    


رده‌های این صفحه : مفردات نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان حکمت 407 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان حکمت 80 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 165 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 19 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 68 نهج البلاغه
جعبه ابزار