دیوان برید طاهریان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برید دیوانی بود که وظیفۀ انتقال نامه‌ها و همچنین
جاسوسی را به عهده داشت.
تمام نامه‌هایی که در هر منطقه نوشته می‌شود، ابتدا به دیوان برید منتقل می‌گردد و سپس دیوان برید وظیفۀ ارسال هر
نامه را به عهده می‌گیرد و مسئولیت آن تا رسیدن به مقصد برعهدۀ وی است.
همچنین رئیس دیوان برید، مسئولیت عرضه نامه‌های ماموران برید و اخبار مربوط به همه نواحی را به حاکم برعهده دارد و باید مجموعه‌ای از این کارها را گزارش دهد.
از دیگر وظایف وی، رسیدگی به کار راهنمایان برید و دبیران و کارمندان چاپارخانه‌ها است.
پرداخت مستمری کارمندان و دبیران و همچنین ابلاغ
حکم ماموران برید در شهرهای مختلف نیز از وظایف رئیس دیوان برید است.
رئیس این دیوان به کسی نیازمند است که مورد اعتماد وی و خلیفه وقت باشد، زیرا این کار تنها به یک مامور که نامه‌ها را از رو بخواند، نیاز ندارد بلکه به شخص مورد اعتمادی نیازمند است که آداب و رسوم لازم دیوان برید را کاملا رعایت کند و منظور رسومی و قوانینی است که بوسیله آنها اوضاع و احوال قوانین و رسوم دیوان برید منظم می‌گردد.
در مورد چگونگی نام‌گذاری این دیوان به دیوان برید، نقل است که برید در اصل بریده دم بوده است؛ زیرا ایرانیان نامه‌های خود را به وسیلۀ اسبان دم بریده حمل می‌کردند و سپس این کلمه به صورت برید به عربی انتقال یافته است. ابتدا بر اسبان برید می‌گفتند و سپس بر سواران آن این کلمه اطلاق می‌شده است.
البته برخی می‌گویند برید به معنای دو فرسخ است.
یکی دیگر از وظایف دیوان برید در زمان
طاهریان، ارسال اخبار محرمانه از سوی حاکم طاهری بود. آمده است که پس از پیروزی
طاهر بن حسین بر
سپاه علی بن عیسی در منطقۀ
ری، خبررسانان، خبر پیروزی طاهر را در مدت سه شب و سه روز از
ری به
مرو رساندند. فاصلۀ بین این دو شهر در آن زمان، دویست و پنجاه فرسخ بود.
همچنین در جای دیگری نقل شده است که در زمان
محاصره بغداد توسط سپاه مامون، طاهر بن حسین جاسوسانی را برای اطلاع از فعالیت‌های امین گذاشته بود. این جاسوسان، از غلامان و خادمان خاص امین بودند که ساعت به ساعت به طاهر خبر می‌دادند.
طاهر به وسیلۀ همین جاسوسان، توانست برخی از اطرافیان امین را بترساند و تصمیم امین را برای فرار به سمت
شام و
مصر منصرف سازد.
البته در زمان حکومت طاهریان بر خراسان، رئیس دیوان برید به عنوان نماینده از طرف مامون برای جاسوسی از حکومت طاهریان حضور داشت.
ابوسعد کلثوم بن ثابت رییس دیوان برید در زمان حکومت طاهر نقل می‌کند:
«من عامل برید خراسان بودم. به روز
جمعه جای نشستنم زیر
منبر بود. سال دویست و هفتم، دو سال پس از ولایتداری طاهر بن حسین در مراسم جمعه حضور یافتم، طاهر به منبر رفت و سخنرانی کرد؛ اما چون به یاد
خلیفه رسید از
دعا گفتن وی خودداری کرد گفت: خدایا،
امت محمد را به همان گونه که دوستان خویش را به صلاح برده‌ای به صلاح ببر و زحمت کسی را که در آن سرکشی کند و بر علیه آن سپاه فراهم آورد با بستن شکاف و حفظ خون‌ها و اصلاح فیمابین از میان بردار.
(کلثوم) گوید: با خویشتن گفتم: من نخستین فضولم از آن رو که خبر را نهان نمی‌دارم. پس برفتم و
غسل کردم، غسل مردگان، و روپوش مردگان به تن کردم و پیراهنی پوشیدم و عبایی و پوشش سیاه بیفکندم و به مامون نوشتم. گوید: وقتی (طاهر)
نماز پسین را بکرد مرا پیش خواند در پلک و گوشه چشم وی رخدادی شد که بیجان بیفتاد. گوید: (پس از آن)
طلحة بن طاهر برون شد و گفت: (کلثوم را) بازش آرید. بازش آرید. که من بیرون آمده بودم. گوید: پس مرا باز بردند، گفت: آنچه را گفت نوشته‌ای؟ گفتم: آری. گفت: پس درگذشت او را بنویس. و پانصد هزار با دویست جامه به من داد. من درگذشت او را نوشتم و اینکه طلحه به کار سپاه پرداخته است.
»
با دقت در این نقل رییس دیوان برید، وظیفۀ وی در خبردادن به خلیفه مشخص می‌شود و از طرف دیگر معلوم می‌شود که قدرت وی به حدی بود که طلحه پسر طاهر، به جهت
ترس از رییس دیوان برید، به وی مقدار قابل توجهی
مال عطا کرده و از وی می‌خواهد که وفات طاهر را نیز در ادامۀ گزارش ذکر کرده تا از طرف مامون برای حذف طاهریان اقدامی نشود.
نقل دیگری که از اقدام دیوان برید در دوران طاهریان وجود دارد، مربوط به گزارش دقیقی است که از طرف ایشان به عبدالله بن طاهر رسید. نقل شده است که پس از شکست
محمد بن قاسم علوی، از سپاه طاهریان، وی به طور ناشناس به روستای "نسا" رفت. عبدالله بن طاهر، شخصی را به سمت این قریه فرستاد و نشان دقیقی از محل اختفای محمد بن قاسم به وی داد.
این گزارشات حاکی از وجود جاسوسان دقیقی در حکومت طاهریان دارد.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «دیوان‌های عصر طاهریان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۲/۰۱.
