رب (مفردات)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از مفردات قرآن، رب است که بیش از نهصد و شصت بار در آیه قرآن ذکر شده است..
ربّ: تربيت كردن «رَبَّ الصَّبِيَ رَبّاً: رَبَّاهُ حَتَّى أَدْرَكَ» يعنى بچه را تربيت كرد تا برشد رسيد. (اقرب) و اطلاق آن بر فاعل يعنى مرّ بى بطور استعاره است. راغب ميگويد: ربّ در اصل بمعنى تربيت است ... و بر فاعل بطور استعاره گفته ميشود و ربّ بطور اطلاق فقط بر خداوند اطلاق ميگردد كه متكفّل باصلاح موجودات است.
طبرسى رحمه‌اللّه در تفسير سوره حمدچند معنى از جمله: رئيس، مطاع مالك، صاحب (رفيق)، مربّى و مصلح براى ربّ نقل كرده و گويد:
آن از تربيت مشتق است و اين كلمه بطور اطلاق جز بخدا گفته نميشود و در غير خدا مقيّد ميآيد نحو: ربّ الدار، ربّ الضيعة.
ربّ بمعنى مربّى از اسماء حسنى است و مقام ربوبيّت خداوند را روشن ميكند يعنى آنگاه كه در وصف خدا گفته شود: ربّ العالمين. مراد پرورش دادن و تربيت كردن تمام موجودات است.
همانطوريكه يكنفر طفل را تربيت ميكند و پيوسته مواظب اوست و از نان و آب و لباس و اخلاق و تحصيل او غفلت ندارد. هم چنين اطلاق كلمه ربّ بر خداوند سبحان مبيّن اين معنى است.
كلمات رَبِ الْعالَمِينَ• ...، رَبُّكُمْ• ...، رَبَّنَا• ...، رَبَّهُ• ...، رَبِّي• ...، رَبِّكُما• ...، رَبَّ• ...، رَبَّكَ• ...، رَبِّها• ...، رَبَّهُمْ• و رَبَّهُما• كه در قرآن مجيد بر خداوند سبحان اطلاق شده بنا بر نقل المعجم المفهرس بيشتر از نهصد و شصت فقره است.
در بسيارى از آيات آمده «رَبِ الْعالَمِينَ» نحو
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِ الْعالَمِينَ أَسْلَمْتُ لِرَبِ الْعالَمِينَ إِنِّي أَخافُ اللَّهَ رَبَ الْعالَمِينَ تَبارَكَ اللَّهُ رَبُ الْعالَمِينَ بنا بر آنكه در المعجم المفهرس شمرده جمله رَبِ الْعالَمِينَ• مجموعا چهل و دو بار در قرآن آمده است.
و در بعضى از آيات آمده: رَبُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ نحو
قُلْ أَ غَيْرَ اللَّهِ أَبْغِي رَبًّا وَ هُوَ رَبُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ و در بعضى‌ها «رَبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» نظير
«قُلْ مَنْ رَبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ» و در بعضى رَبُ الْعَرْشِ نحو
اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ رَبُ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ همچنين رَبُ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُ الْمَغْرِبَيْنِ، ... بِرَبِ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ، ... رَبُ السَّماواتِ السَّبْعِ ... بِرَبِ النَّاسِ، ... بِرَبِ الْفَلَقِ و غيره در قرآن مجيد استعمال شده است.
مضمون مجموع آنها روشن ميكند كه خداوند پرورش دهنده تمام موجودات است هم خلقت از جانب اوست و هم تربيت على هذا خالق و مربّى و معبود فقط خداى سبحان است.
در بعضى از آيات ربّ بر غير خدا اطلاق گرديده است مثل
وَ قالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ ناجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ يعنى يوسف بيكى از آندو كه گمان ميكرد نجات خواهد يافت گفت: مرا نزد رئيس خود ياد كن. همچنين است آيه ۵۰ و ۴۱. از همان سوره
و نيز جمله
فَأَنْساهُ الشَّيْطانُ ذِكْرَ رَبِّهِ در آيه
۴۲. و ظاهرا مراد از رب در اين آيات ملك و رئيس است چنانكه از مجمع البيان نقل شد.
أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ ... ارباب جمع رب و چهار بار در قرآن مجيد آمده است و مراد از آن معبودهاى دروغين و ملائكه و بزرگان قوم‌اند كه قرآن از اتخاذ ارباب در مقابل خداوند نهى فرموده است و چهار محل فوق بقرار ذيل است:آیه ۱۲ سوره یوسف
، آیه ۶۴ سوره آل‌عمران
، آیه۸۰سوره آل‌عمران
، آیه ۳۱ سوره توبه
.
راغب ميگويد: بنا بر آنكه ربّ فقط بخدا اطلاق ميشود لازم بود كه جمع بسته نشود ولى بنا بر اعتقاد كفّار جمع بسته شده است نه راجع بنفس امر و حقيقت، بهتر است گفته شود براى نقل قول آنها و براى تفهيم جريان جمع آمده است.
در دعاى ۴۸ صحيفه آمده: اللهم لك الحمد ... رب الارباب.
قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۳، ص۴۲.
