رهبری بر فراز قرون (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رهبری بر فراز قرون، ترجمه کتاب
بحث حول المهدی علیه‌السّلام اثر آیة الله شهید
محمد باقر صدر می‌باشد که به اهتمام آقای مصطفی شفیعی صورت گرفته است.اثر تلاشی است، در جهت پاسخ گویی به شبهات مطرح شده، درباره شخصیت
مهدی موعود علیه‌السّلام ،
مهدویت و قیام جهانی آن حضرت به شیوه استدلال عقلی و به صورت تحلیلی و بدون استناد به منابع.
شاید بتوان گفت که شهید صدر با تالیف این اثر، بنیان گذار شیوه‌ای نو در موضوع مهدویت و منجی گرایی است.
شهید صدر این اثر را به هدف این که مقدمه‌ای بر موسوعة الامام المهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف که به قلم سید محمد صدر نگارش یافته بود، تدوین نمود؛ ولی به جهت اهمیت فوق العاده آن به صورت مستقل به چاپ رسید.
نگارش این اثر در روز سیزدهم
جمادی الثانی ۱۳۷۹ ق آغاز و در عصر روز هفدهم همان ماه خاتمه یافته است.
اثر حاضر از مقدمه ناشر، مقدمه طولانی محقق اثر، عبدالجبار شراره و متن ترجمه کتاب شهید صدر که شامل، مقدمه و هشت گفتار می‌باشد، تشکیل یافته است.
مقدمه ناشر به معرفی ترجمه حاضر که با تحقیق دکتر عبدالجبار شراره منتشر شده است، می‌پردازد.
مقدمه طولانی محقق.
از بحث اعتقاد به مهدویت که مساله‌ای بنیادین در باور
مسلمانان است واین موضوع از زمانی که
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مژده وجود ایشان را داد، ذهن مسلمانان را به خود مشغول داشته است، آغاز می‌شود. در ادامه مؤلف به ذکر دلائل کسانی که مساله مهدویت را مورد انکار قرار داده‌اند، می‌پردازد. و این دلائل را تفکر مادی گرایی، تعصب فرقه‌ای و بی خبری منکرین مهدویت از صدها روایت که در کتب حدیث (صحاح، مسانید و سنن) از طریق
شیعه و
اهل سنت آمده است، می‌داند؛ از جمله این اشخاص دکتر احمد امین است که در اثر خود
المهدویة فی اسلام مطرح می‌کند ادعای مهدویت از جانب فرصت طلبان دلیلی بر مخدوش بودن اعتقاد به
مهدی علیه‌السّلام و تردید در اصالت آن می‌باشد.
سپس محقق، روش‌های پژوهشی در مساله امام زمان علیه‌السّلام را دو گونه تقسیم بندی می‌نماید. یکی روش شک آوران که در وجود و قیام
امام زمان علیه‌السّلام ، پیوسته در صدد شک اندازی و ایجاد شبهه و تردید بوده‌اند، و دیگری روش موافقان که از دو روش عقلی و نقلی پیروی می‌کنند.
در مورد اول این گونه استدلال می‌کند که روش
اسلام ، روشی متکی بر عقل، منطق و فطرت است و از لوازم مهم آن ضرورت
ایمان به غیبت است. ایمان به
ملائکه ،
جن ،
عذاب قبر، نکیر و
منکر ، برزخ و دیگر مسائلی که در قرآن هست یا پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، بیان فرموده و یا افراد موثق و امین نقل کرده‌اند. همگی از این قبیل هستند. و از آن جا که جریان حضرت مهدی علیه‌السّلام به همین انکار تصدیق به غیب مربوط می‌شود، از این رو منکران اعتقاد به مهدی علیه‌السّلام برای گریز از اصل
ایمان به
غیب و دور کردن خودشان از پیامد این باور به ایجاد شک و تردید در صحت اخبار مربو به آن و تضعیف اسناد آن می‌پردازند. همان روشی که
ابن خلدون در فصل ۵۲ تاریخ خود که درباره فاطمیان است، در پیش گرفته است و همچنین علی حسین السائح از کشور
لیبی که از وی پیروی نموده است و می‌توان از عده‌ای که پرچم دار اندیشه باطل انکار
ولادت مبارک آن حضرت شده‌اند، نیز نام برد. در مورد روش دوم (روش موافقان) می‌نویسد: کسانی که در گذشته و حال درباره
حضرت مهدی علیه‌السّلام مطلب نوشته‌اند، از افراد زیادی می‌توان نام برد. برخی از آن‌ها کتابی مستقل نگاشته و برخی یک فصل یا چند فصل اثر خود را به آن اختصاص داده‌اند. این دسته از عالمان اسلامی در برابر منکران بیشتر به ادله نقلی تکیه کرده و صحت احادیث مهدی را از طریق اهل سنت و
شیعه ، اثبات نموده‌اند و همچنین تعدد طرق روایت و کثرت
راویان از
صحابه و
تابعین و تابعین تابعین را یادآور شده‌اند. از جمله عبدالمحسن عباد در پژوهش خود در مجله الجامعة الاسلامیة که در مدینه منتشر می‌شود. وی بیش از ده تن از مؤلفان بزرگ اهل سنت را در این فرضیه بر می‌شمارد. او از حافظ ابو نعیم،
سیوطی ، حافظ ابن کثیر، علی متقی هندی، صاحب
کنز العمال ، ابن حجر مکی در کتاب القول فی المختصر فی علامات المهدی المنتظر، مرعی بن یوسف حنبلی در اثر فوائد الفکر فی ظهور المهدی المنتظر، قاضی محمد بن علی شوکانی در اثر التوضیح فی تواتر ماجاء فی المهدی المنتظر و الدجال و المسیح نام می‌برد. و از کتب
شیعیان می‌توان از؛
منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر آیة الله
صافی گلپایگانی و الزام الناصب فی اثبات الحجة الغائب شیخ علی یزدی حائری نام برد.
محقق در رابطه با روش دوم که روش عقلی است، می‌گوید:
شهید صدر در بررسی مساله
امام مهدی علیه‌السّلام ابتدا اشکالات و سوالاتی را که در این زمنیه وارد شده است را مطرح، سپس با تکیه به دلیل عقلی و داده‌های دانش و تمدن کنونی به بررسی عمیق و دقیق آن می‌پردازد. شهید صدر می‌گوید، مهدویت در دیدگاه
اسلام یک آرزو و خیال نیست که احساسات را به بازی بگیرد و آرم بخشی برای دردها و رنج‌های روحی
مسلمانان باشد، بلکه
امام عصر علیه‌السّلام ، انسانی معین و زنده است که با مردم زندگی می‌کند و در درد و رنج ایشان
شریک است و خود نیز همانند مردم، منتظر روز موعود است و
شهید صدر نام این را دلیل علمی می‌گذارد. او این دلیل را برای اثبات وجود تاریخی امام مهدی علیه‌السّلام بازگو می‌کند. این دلیل همان گونه که شهید صدر می‌نویسد: از یک تجربه واقعی مایه می‌گیرد. تجربه‌ای که دسته‌ای از مردم مدت هفتاد سال تقریبا با آن زندگی کرده‌اند؛ یعنی زمان
غیبت صغری ، وی در این جا نگرشی از غیبت به دست می‌دهد و مبانی آن را بیان می‌کند. وی نقش امام مهدی علیه‌السّلام و نقش سفیران چهارگانه را توضیح می‌دهد که این مسائل نشان دهنده وجود حتمی آن شخصیت می‌باشد. بعد از ذکر این شواهد قوی، متوجه استقراء و نظریه احتمال می‌شوند تا مساله را تبیین و محکم نمایند.
او از سوال به سوال دیگر و از اشکالی به اشکال دیگر می‌پردازد، و به گونه‌ای منطقی که جواب قبلی، زمینه سؤالی بعدی می‌شود و همه مباحث و مضامین در ارتباط کامل و یک زنجیره را تشکیل می‌دهند، به پیش می‌برد. پرسش اول او این است، اگر امام عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف انسانی زنده است که در بیشتر از ده قرن هم عصر مردم گذشته بوده است و در آینده هم خواهد بود، این عمر طولانی برای ایشان چطور ممکن شده است؟. .. زمان نگارش این مقدمه به سال ۱۴۱۶ ق رقم خورده است.
اثر شهید صدر با مقدمه‌ای که مهدویت، فرایند یک عقیده اسلامی، که فقط رنگ دین داشته باشد، نیست، بلکه عقیده به مهدی علیه‌السّلام در نهاد هر انسانی نهفته است و همه ملت‌ها بدان اعتقاد دارند و در وجدان هر انسانی چنین احساسی وجود دارد که وقتی زندگی پیچیده شد و رنج و محنت فزونی یافت و ناگواری‌ها بر همه جا سایه افکند، فریادرسی خواهد آمد و این همان چیزی است که
ادیان آمدن آن را بشارت داده‌اند، آغاز می‌شود. سپس مؤلف بیان می‌کند که دل مشغولی به این امید و این احساس در سراسر
تاریخ و در میان همه اقوام از دیگر مسائل بشری بیشتر بوده است و دین هم این وجدان عمومی را تایید و تصریح می‌کند که
زمین پس از لبریز شدن از
ظلم و ستم پر از
عدل و داد خواهد شد، و به این احساس عمومی، ارزش عینی می‌بخشد و آن را تبدیل به یک
ایمان محکم می‌کند، ایمان به آینده و سرنوشت محتوم انسان، اسلام بیشترین امیدواری را به وجود می‌آورد و احساسات مظلومان و رنج دیدگان تاریخی را بیشتر بر می‌انگیزد، زیرا اسلام اندیشه منجی غایب را به مهدی موعود و آینده را به حال تغییر داده است. مؤلف از این جا به بعد، به روان کاوی این مسئله می‌پردازد که چرا مساله موجودیت فعلی مهدی علیه‌السّلام با موضع منفی مواجه گشته است و شماری از مردم که برایشان تصور وجود چنین شخصی مشکل است، در اصل مساله که فریادرسی خواهد آمد و زمین را پس از لبریز شدن از ظلم و ستم پر از عدل و داد خواهد نمود، تشکیک می‌کنند. و پرسش‌هایی مطرح می‌کنند که به این فرضیه و نظریه با حالت تردید نگریسته می‌شود و سعی می‌کنند، قضیه را انکار و نفی نمایند. شهید صدر اعتقاد دارند، منشا واقعی این پرسش‌ها، همگی تفکر صحیح نیست، بلکه مسائل روانی بیشتر در آن نقش ایفا می‌کند. یعنی این احساس که واقعیت حاکم بر زمین را بسیار با عظمت می‌بیند و باور ندارند که هیچ نیرویی بتواند این واقعیت موجود را تغییر اساسی و ریشه‌ای دهد. و این احساس ضعف و ناتوانی و خود کم بینی در انسان، شکست روحی ایجاد می‌کند، به گونه‌ای که شخص را از هرگونه فکر تغییر بزرگ منصرف و او را از اندیشیدن به این نظریه منع می‌کند. مؤلف در ادامه اثر، در هشت گفتار، به پرسش‌هایی درباره طول عمر، شایستگی‌ها، ظهور و حکومت
امام زمان علیه‌السّلام پاسخ گفته است. وی در خصوص طول عمر
امام عصر علیه‌السّلام بر این نظر است که این امر امکان علمی، عملی، منطقی و فلسفی دارد و افزون بر آن، با توجه به رسالت بزرگ
مهدی موعود علیه‌السّلام و پدیده‌ای این چنین بزرگ و غیر مانوس، ایجاد چنین پدیده‌ای در روند هستی نسبت به
خداوند ، امری است طبیعی، چنان که معراج
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در برابر
رسالت بزرگ او کاری عادی است. به نظر ایشان، اساسا طولانی شدن عمر امام، نوعی اعجاز است.
اصرار به رهبری شخص خاصی چون
امام علیه‌السّلام و چگونگی کمال یافتن شایستگی‌های رهبر منتظر و وجود خارجی امام، علت تاخیر در ظهور، چگونگی تغییر سرنوشت بشریت به دست یک فرد و روش‌هایی که در روز موعود برای تغییر جهان صورت می‌گیرد، پرسش‌های دیگری است که در این اثر به آن‌ها پاسخ گفته شده است.
مترجم محترم، این اثر را که یکی از کتب ارزشمند
شهید صدر می‌باشد، به شیوه امروزین ترجمه نموده است. ویژگی ترجمه‌های معاصر در این است که در مجموع خوشخوان تر، سلیس و روان است، به همین خاطر است که همه فهم می‌باشند، بر خلاف ترجمه قدماء که غالبا فارسی متاثر از ساختار جلمه بندی
زبان عربی می‌باشد؛ یعنی غالبا فعل‌ها در اول جمله می‌آید، حال آن که در
فارسی فعل باید در آخر جمله قرار گیرد و دیگر این که این ترجمه‌ها همگی به شیوه تحت اللفظی هستند که این ترجمه از این گونه ایرادها مبرا می‌باشند. مزیت دیگر امروزین بودن ترجمه که به ارزش آن افزوده است و باعث شده تا مترجم مفاهیم کتاب را به گفتمان عصر جدید وارد کند و خوانندگان با چنین فضایی آشنا شده، به درک مفاهیم اثر و تطبیق آن‌ها با عصر جدید نایل آیند. مترجم در ترجمه خود، مطالبی را در بین دو هلال، جهت توضیح متن و سلیس بودن ترجمه، افزوده است. از آن جا که متن عربی اثر در دسترس نبود و امکان مقابله مقدور نشد، نمی‌توان به طور دقیق نسبت به نوع ترجمه این که از گونه ترجمه آزاد، ترجمه محتوا به محتوا و... اظهار نظر نمود. ولی آنچه از ترجمه اثر به دست می‌آید، هدف این بوده است که ترجمه‌ای روان، گویا و در عین حال دقیق و محکم برای همگان فراهم شود.
از اثر شهید صدر بحث حول المهدی علیه‌السّلام به غیر از این ترجمه، ترجمه‌های دیگری به نام‌های امام مهدی علیه‌السّلام حماسه‌ای از نور ترجمه کتابخانه بزرگ اسلامی، انقلاب مهدی علیه‌السّلام و پندارها ترجمه سید احمد علم الهدی، بحث درباره امام مهدی علیه‌السّلام ترجمه سید صادق موسوی، تصور مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ترجمه سید افتخار حسین نقوی، جستجو و گفتگو پیرامون امام مهدی علیه‌السّلام که قبلا تحت نام امام مهدی حماسه‌ای از نور منتشر شده است، سخنی پیرامون مهدی علیه‌السّلام ترجمه محمد نبی زاده، نهضت و انقلاب مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ترجمه سید مهدی آیت اللهی، هفت سؤال پیرامون حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ترجمه عباس مخبر
دزفولی صورت گرفته است.
محقق اثر، کارهایی که در راستای تحقیق خود مورد توجه داده، این که آیات قرآن، روایات را از منابع معتبر و از کتاب‌هایی که نزد شیعه و
سنی مورد پذیرش بوده است، استخراج نموده است. همچنین مصادر اقوال و ارجاعاتی که شهید صدر رحمة‌الله‌علیه ذکر کرده است، آن‌ها را مشخص کرده است، همچنین حواشی و تعلیقه‌هایی در ابهام زدایی و روشن تر شدن مطالب که مؤثر و سودمند است، در پاروقی‌ها همه موارد فوق را آورده است. فهرست مطالب در آغاز و کتاب نامه در پایان اثر گنجانده شده است.
کتابخانه مهدویت،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
