روزنامه تربیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تربیت، روزنامه، نخستین روزنامه غیردولتی
ایران است.
این روزنامه از یازدهم
رجب ۱۳۱۴ تا ۲۹
محرم ۱۳۲۵ در
تهران انتشار می‌یافت و مجموعاً در ۴۳۴ شماره منتشر شد. از یازدهم
ذیقعده ۱۳۱۵ تا پنجم
جمادی الاولی ۱۳۱۶، هر روز و در بقیة دوران انتشار هر هفته منتشر می‌شد. از شمارة ۱۱۱ (اول
صفر ۱۳۱۶) عبارت «روزنامة آزاد یومیه» و از شمارة ۱۳۰ (۲۶ شوال ۱۳۱۶) تا آخرین شماره، عبارت «روزنامة آزاد هفتگی» در سرلوحة این روزنامه قید شده است.
محمدحسین فروغی (۱۲۵۵ـ ۱۳۲۵)، ملقب به
ذکاءالمل ک (اول)، صاحب امتیاز و مدیر آن بود. وی پس از جلوس م
ظفرالدین شاه (۱۳۱۳)، اوضاع را برای انتشار روزنامة غیردولتی تا حدودی مناسب دید وامتیاز روزنامه را از وزارت انطباعات گرفت.
تربیت اولین روزنامه ای بود که خود را آزاد خطاب کرد و با انتشار نخستین شمار آن «روزنامه نگاری غیردولتی در درون مرزهای ایران متولد شد».
انتشار نه سالة روزنامة تربیت برای مطبوعات آزاد
کشور پیشرفت بزرگی محسوب می‌شد. فروغی در پاسخ به کسانی که روزنامة تربیت را اسماً آزاد اما رسماً وابسته می‌دانستند، گفته که تربیت از بدو کار روزنامه ای آزاد بوده است.
در عین حال، نمی توان گفت روزنامه نگاران و از جمله فروغی، آزادی کامل داشتند، زیرا در همان دوره مدیران جراید مکلف بودند روزنامه را قبل از انتشار به وزیر انطباعات یا جانشین او بدهند و روزنامه های آزاد که دولت یا حکام وقت در انتشار آن‌ها دخالتی نداشتند، در مضیقه و فشار بودند و بارها در زمان صدارت
میرزاعلی اصغرخان امین السلطان و عبدالمجید میرزاعین الدوله توقیف شدند.
روزنامة صوراسرافیل در مقاله ای به مناسبت درگذشت
فروغی ، احتمالاً به قلم
علی اکبر دهخدا ، روزنامة تربیت را اولین روزنامة آزادی به شمار آورده که در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه در پایتخت منتشر می‌شده است و اطلاعات منتشر شده در تربیت و روزنامه خوان کردن مردم
ایران را، که از روزنامه‌ها آزرده خاطر بودند، از خدمات آن شمرده است و هنر بزرگ فروغی را این دانسته که مسائلی که در دورة استبداد کسی جرأت گفتن آن‌ها را نداشته، چنان می‌گفته که ایرادی به آن وارد نمی‌شده است.
محمدعلی فروغی ، پسر
محمدحسین فروغی ، نیز که در کار انتشار تربیت دستیار پدرش بود، گفته است که چون پدرش نمی‌توانسته بصراحت از ضرورت
قانون برای کشور سخن بگوید، مقدماتی می‌چیده و لطایف الحیل به کار می‌بسته است.
تربیت، اخبار علمی و اجتماعی و سیاسی داخلی و خارجی و مقالات و مطالب تألیف و ترجمه شدة آموزنده داشت و در مقالات متعددی، از جمله «استعداد اهل ایران» و «استعداد علمی مردم ایران» و «استعداد صنعتی مردم ایران»، بر قابلیتها و استعدادهای مردم ایران، تأکید می‌کرد و مردم را به فراگیری علوم و فنون فرا می‌خواند. شرح حال دانشمندان و هنرمندان و سیاستمداران، از جمله
نیوتن ،
پاستور ،
گوتنبرگ ،
گالیله ،
واشنگتن ،
حافظ و
خیام ، غالباً به صورت پاورقی در شماره های پیاپی درج می‌شد تا زندگیشان سرمشق قرار گیرد.
در سرمقاله های تربیت بارها درباره اهمیت علوم ومعارف در پیشرفت و ترقی ملل و اقوام سخن گفته شده و تأکید گردیده است که تربیت جریده ای علمی و ادبی و سیاسی است و هدف از نگارش آن بسط معرفت و بصیرت و رهایی از نادانی است.
همچنین این روزنامه، ساده کردن مطالب را برای بهره مندی عموم از وظایف خود شمرده است.
محمد محیط طباطبائی، تربیت را شیواترین و منظمترین روزنامة دورة مظفری می‌داند،
در حالی که محمدعلی تربیت ضمن آن‌که این نشریه را از لحاظ سبک و انشای فصیح و بلیغ مهم دانسته، گفته است که تملق گویی این روزنامه از اشراف و اعیان معاصر، از ارزش ادبی آن کاسته است.
در شماره های سال آخر روزنامه (اول
ربیع الاول ۱۳۲۴ـ ۲۹
محرم ۱۳۲۵)، که هم زمان با انقلاب مشروطه و اعلان مشروطیت و افتتاح مجلس شورای ملی منتشر می‌شد، اخبار و اطلاعات مهمی درباره حوادث آن ایام و مقالاتی چون «تحقیق در تاریخ دولت مشروطه و...»، «فواید مجلس شورای ملی»، «سلطنت مشروطه و استبدادیه» و «وظایف مجلس و حدود و حقوق آن» آمده است. تربیت سهم مهمی در آگاه کردن ایرانیان و آماده کردن آنان برای انقلاب مشروطیت داشت.
فروغی قبل از
سال نهم، سال پایانی تربیت، در صدد تعطیلی روزنامه برآمده بود ولی چون عده ای رنجیدند، منصرف شد و
سال نهم را آغاز کرد که خود آن را دورة دوم تربیت خوانده است. وی تربیت را در ۱۳۲۵، به سبب نداشتن شرایط مناسب برای ادامة انتشار، تعطیل کرد.
و در همان
سال نیز درگذشت.
(۱) تربیت: نخستین نشریة روزانه و غیردولتی ایران، ج ۱ (ش ۱ـ۲۱۱)، تهران: کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران و سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، ۱۳۷۶ ش.
(۲) محمدعلی تربیت، تاریخ مطبوعات ایران، در ادوارد گرانویل براون، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورة مشروطیت، ج ۲، ترجمة محمد عباسی، تهران (۱۳۳۷ ش).
(۳) محمد صدرهاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان ۱۳۶۳ـ۱۳۶۴ ش.
(۴) اجعة ادبی، صوراسرافیل، سال ۱، ش ۱۵، ۲۹، رمضان ۱۳۲۵.
(۵) محمدعلی فروغی، «حقوق در ایران»، یغما، سال ۱۳، ش ۲ (اردیبهشت ۱۳۳۹).
(۶) گوئل کهن، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش.
(۷) محمد محیط طباطبائی، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران ۱۳۶۶ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تربیت»، شماره۳۴۲۷.
