سوره اساس (سوره حمد)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سوره حمد، همان
فاتحة الکتاب و سرآغاز
قرآن کریم می باشد.
سوره مبارکه
حمد نخستین
سوره قرآن کریم است و هفت
آیه، ۲۹
کلمه و ۱۴۲
حرف دارد. در ترتیب نزول، پنجمین سوره قرآن است که پس از
سوره مدثر و پیش از
سوره تبت نازل شد.
۱.
مکه؛ ۲.
مدینه؛ ۳. یک بار در مکه و بار دیگر در مدینه.
این سوره کلام خدای سبحان است، اما به
نیابت از طرف بنده‌اش، و
زبان حال بنده اش در مقام
عبادت، و اظهار عبودیت است، که چگونه
خدا را
ثناء میگوید، و چگونه اظهار بندگی می‌کند. بنابراین سوره در اصل برای عبادت درست شده، و در قرآن هیچ سوره‌ای نظیر آن دیده نمی‌شود.
اینکه سوره مورد بحث از اول تا بآخرش
کلام خدا است، اما در مقام نیابت از بنده‌اش، و این که بنده اش وقتی روی دل متوجه به سوی او می‌سازد، و خود را در مقام عبودیت قرار می‌دهد، چه میگوید.
این که این سوره بدو قسمت تقسیم شده، نصفی از آن برای خدا، و نصفی دیگر برای بنده خدا است.
این که این سوره مشتمل بر تمامی معارف قرآنی است، و با همه کوتاهیش بتمامی معارف قرآنی
اشعار دارد، چون قرآن کریم با آن
وسعت عجیبی که در معارف اصولیش، و نیز در فروعات متفرعه بر آن اصول هست، از اخلاقش گرفته تا
احکام، و احکامش از
عبادات گرفته تا سیاسات، و اجتماعیات، و وعده‌ها، و وعیدها، و داستان‌ها، و عبرت هایش، همه و همه بیاناتش به چند اصل بر می‌گردد، و از آن چند
ریشه جوانه می‌زند: اول
توحید، دوم
نبوت، سوم
معاد و فروعات آن و چهارم
هدایت بندگان به سوی آنچه مایه صلاح
دنیا و آخرتشان است، و این سوره با همه
اختصار و کوتاهیش، مشتمل بر این چند اصل میباشد، و با کوتاه‌ترین
لفظ، و روشن‌ترین بیان، به آن‌ها اشاره نموده است.
۱. فاتحة الکتاب و سرآغاز قرآن است.
۲. در
رکعت اول و دوم تمام
نمازهای واجب و
مستحب تلاوت می‌شود.
۳. دو بار نازل شد.
۴. میان سوره‌های قرآن، بیشترین نام را دارد.
۵. نخستین یا دومین سوره‌ای است که به طور کامل نازل شد.
۶. لحن و آهنگ این سوره با سوره‌های دیگر قرآن تفاوت دارد؛ زیرا در این سوره شیوه سخن گفتن
خلق با
خالق و
عبد با
معبود بیان شده است؛ به عبارت دیگر، سوره‌های دیگر سخن خدا با خلق است؛ اما این سوره سخن خلق با خدا است.
۷. نسخی در این سوره واقع نشده است.
۸. سوره حمد، اساس قرآن است.
۱.
خداشناسی؛
۲.
معادشناسی؛
۳. راهنما شناسی.
در
کتاب عیون از
حضرت رضا علیه‌السّلام از پدران بزرگوارش از
امیرالمؤمنین علیه‌السّلام
روایت آورده که فرمود: از
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم شنیدم می‌فرمود: خدای تعالی فرموده:
فاتحة الکتاب را بین خودم و بنده‌ام تقسیم کردم، نصفش از من، و نصفش از بنده من است، و بنده‌ام هر چه بخواهد باو میدهم، چون او میگوید: بسم الله الرحمن الرحیم، خدای عزّوجلّ میگوید:
بنده‌ام کار خود را با نام من آغاز کرد، و بر من است اینکه امور او را در آن کار تتمیم کنم، و در احوالش
برکت بگذارم، و چون او میگوید: الحمد لله رب العالمین
پروردگار متعال میگوید:
بنده من مرا حمد گفت، و
اقرار کرد: که نعمت‌هایی که در
اختیار دارد، از ناحیه من است، و بلاهایی که به وی نرسیده، باز به
لطف و تفضل من است، و من شما
فرشتگان را گواه می‌گیرم، که نعمت‌های دنیایی و آخرتی او را زیاده نموده، بلاهای آخرت را از او دور کنم، همانطور که بلاهای
دنیا را از او دور کردم.
و چون او میگوید: الرحمن الرحیم خدای جل جلال میگوید: بنده‌ام شهادت داد: که من رحمان و رحیم هستم، من نیز شما را
شاهد می‌گیرم، که بهره او را از
نعمت و
رحمت خود فراوان ساخته، نصیبش را از عطای خودم جزیل و بسیار می‌کنم، و چون او میگوید: مالک یوم الدین، خدای تعالی میگوید: شما شاهد باشید، همانطور که بنده‌ام
اعتراف کرد به اینکه من مالک
روز جزا هستم، در آن روز که روز
حساب است، حساب او را آسان می‌کنم، و
حسنات او را
قبول نموده، از گناهانش صرف نظر می‌کنم.
و چون او میگوید: ایاک نعبد، خدای عزّوجلّ می‌فرماید: بنده‌ام راست گفت، و براستی مرا
عبادت کرد، و بهمین جهت شما را گواه می‌گیرم، در برابر عبادتش پاداشی دهم، که هر کس که در عبادت، راه مخالف او را رفته بحال او رشک برد.
و چون او میگوید: و ایاک نستعین، خدای تعالی میگوید: بنده‌ام از من
استعانت جست، و بسوی من پناهنده گشت، من نیز شما را شاهد می‌گیرم، که او را در امورش
اعانت کنم، و در شدایدش بدادش برسم، و در روز گرفتاری هایش
دست او را بگیرم.
و چون او میگوید: اهدنا الصراط المستقیم، تا آخر
سوره ، خدای عزّوجلّ میگوید: همه این‌ها و آنچه غیر این‌ها درخواست کند بر آورده است، من همه خواسته هایش را
استجابت کردم، و آنچه
آرزو دارد برآوردم، و از آنچه می‌ترسد ایمنی بخشیدم.
اسامی سوره حمد.
فرهنگ نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «سوره اساس (سوره حمد)».
