|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناختی که ما از سليم بن قيس داريم، بسيار محدود است؛ زيرا مدارک و شواهد کافی در مورد وی وجود ندارد. هر آنچه از او در کتاب‌های تاريخی و منابع رجالی باقی مانده، برگرفته از خود کتاب سليم بن قيس و مقدّمه‌ای است که راويان آن بر اين اثر افزوده‌اند. کتاب به ما می گويد که سليم دو سال پيش از هجرت ديده به جهان گشوده و در دوران خلافت عُمَر در عهد جوانی به مدينه آمد. او در اين دوره از زندگی اش بيشتر به دنبال ثبت و ضبط ماجرای سقیفه و فدک و حوادث پيرامون آن بوده است. بعد از قتل عثمان و زماني که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به خلافت می رسد، سليم از از ياران آن حضرت و شاهد و ثبت‌کننده مستقيم وقايع و جنگ‌ها و گفته‌های ايشان بود و آنگاه که حضرت به شهادت می رسند و امويان حکومت را به دست می گيرند، سليم در عين همراهی با امامان بعدی، از جمله شيعيانی است که مورد غضب و تعقيب امويان قرار می گيرد. تعقيبی که سرانجام و در زمان امارت حجّاج بن يوسف ثقفی بر عراق، موجب هجرت سليم به شهری در فارس شد و در همان‌جا نيز درگذشت. [۳]
هلالي،سليم بن قيس، اسرار آل محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)،ص۱۷،قم، ۱۴۱۶ه .ق.؛ سبحاني،محمّدتقي، «گامي ديگر در شناسايي و احياي کتاب سليم بن قيس هلالي»،ص ۲۰، نشرية علمي تخصّصي آينه پژوهش، شمارة ۳۷، فروردين و ارديبهشت ۱۳۷۵ه .ش.
سليم در زمان حيات (پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و آلهوسلم) و نيز بعد از آن حضرت در زمان حکومت ابوبکر در مدینه نبوده و در جريانات سقيفه و شهادت حضرت زهرا (علیه‌السلام) شخصاً حضور نداشته است. [۴]
هلالي،سليم بن قيس، اسرار آل محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم)،ص۱۷،قم، ۱۴۱۶ه .ق.
او در سنين نوجوانی که در حدود پانزده سال داشته، در اوايل حکومت عمر و قبل از سال شانزدهم هجرت وارد مدينه شده است.سليم از اصحاب خاصّ چهار امام نخست شيعه علیهم‌السلام به شمار مي‌رود که محضر امام باقر (علیه السلام) را هم درک کرده است. او از قديمی ترين علماي شيعه و بزرگان اصحاب ائمّه (علیهم السلام) و مورد وثوق آنان بوده و نزد ايشان از محبوبيت خاصّی برخوردار بوده است. در کتابی هم که به او منسوب می باشد (کتاب سليم بن قيس هلالی) از فضايل اهل بيت (علیهم السلام) و حوادث پس از رحلت پيامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌و آلهوسلم سخن گفته است. بسياری از عالمان شيعه در مدح و ثنای او سخن گفته‌اند. با اين حال ديدگاه‌های متفاوتی نيز درباره شخصيت سليم وجود دارد؛ به گونه‌ای که برخی از محقّقان وجود تاريخی چنين شخصيتی را انکار کرده‌اند. سليم در سنّ بيست و پنج سالگي به سفر حج رفت و خطابه ابوذر را در کنار خانه خدا شنيد و آن را نوشت. سپس به مدينه بازگشت و در مدينه بود تا زمانی که ابوذر را در سال ۳۴ه ق. به ربذه تبعيد کردند. او براي عيادت ابوذر، به ربذه رفت و در آنجا، مطالبی از ابوذر پرسيد و جواب‌های او را در کتابش ثبت کرد.هلالی،سليم بن قيس، اسرار آل محمّد (صلی‌الله علیه‌و‌آله‌و‌سلم)،ص۱۷،قم، ۱۴۱۶ه .ق. در سال ۲۳ه .ق.، عثمان به حکومت رسيد. در اين زمان، سليم از اصحاب خاصّ اميرالمؤمنين علی (علیه‌السلام) به شمار می رفت و پنهانی به برنامه خود در ثبت حديث و تاريخ ادامه مي‌داد؛ در حالی که ممنوعيت‌های قبلی همچنان ادامه داشت و شدّت يافته بود. در زمان عثمان، سليم همچنان ارتباط قوی با ابوذر و مقداد داشت؛ در حالی که سال‌ها بين او و سلمان جدايی افتاده بود؛ چرا که از سال شانزده قمری سلمان به مدائن رفته و در آنجا از دنيا رفته بود. [۵]
هلالي،سليم بن قيس، اسرار آل محمّد‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و سلم،ص۱۹،قم، ۱۴۱۶ه .ق.
در سال ۳۵ه ق. که اميرالمؤمنين علیه‌السلام خلافت را به دست گرفت، سليم همچنان که با قلم به ياری حق مشغول بود، جهاد خود را با شمشير تکميل نمود و شخصاً در ميدان‌های جنگ حضور يافت و در صف اوّل مبارزان، به عنوان شرطة الخمیس [۶]
شرطة الخميس گروهي از ياران هميشه مسلّح امام علي علیه‌السلام بودند که با آمادگي کامل در همه جا به اميرالمؤمنين (علیه‌السلام) در امور حکومتي ياري مي‌رساندند. اين گروه علاوه بر حضور در جنگ، وظايف مهمّي در زمان صلح، همچون اجراي حدود الهي، حفظ امنيت شهر کوفه، حفاظت از جان امام علي (علیه‌السلام) و جمع‌آوري نيرو براي دفاع را بر عهده داشتند. علیاری تبریزی، ملا علی،بهجة الآمال، ج ۲، ص ۳۵۰، ۱۳۷۱ه .ش.
که فدائيان اميرالمؤمنين (علیه‌السلام) بودند، به جنگ و جهاد پرداخت و در همان حال، آنچه در ميدان‌های جنگ ديد، در کتابش ثبت نمود. [۷]
هلالي،سليم بن قيس، اسرار آل محمّد‌صلی الله علیه و آله و سلم،ص ۲۰،قم، ۱۴۱۶ه .ق.
سليم بن قيس به همراه علی (علیه‌السلام) از مدينه به بصره آمد و از اوّل تا آخر جنگ جمل به عنوان يکی از پنج هزار فدايی اميرالمؤمنين (علیه‌السلام) الخمیس در صف اوّل ميدان جنگ شمشير زد. او در کتابش تعداد افراد لشکر در جنگ جمل و خصوصيات افراد و کيفيت جنگ و آنچه بعد از آن در بصره اتّفاق افتاد و حتّي خطابه اميرالمؤمنين (علیه‌السلام) بعد از جنگ را ثبت کرد. [۸]
همان.
در اواسط سال ۳۶ه .ق، سليم به همراه اميرالمؤمنين (علیه‌السلام) از بصره به کوفه آمد و از آنجا در طليعه لشکر آن حضرت عازم صفّين شد و تا سال ۳۸ه ق. که جنگ صفّين هفده ماه ادامه داشت، در جنگ حاضر بود. همچنين در جنگ یوم الهریر [۹]
روز پنجشنبه، سخت‌ترين و هولناک ترين روز نبرد صفّين بود. در اين روز امام علي (علیه‌السلام)، هم فرماندهي سپاه را عهده‌دار بودند و هم در ميان معرکه به جنگي سخت مي‌پرداختند.امام (علیه السلام) با نبرد سترگ و شورانگيز خود، سپاهشان را برمي‌انگيختنذ که در دل جنگ فرو روند. در آن روز، حتّي لحظه‌اي جنگ آرام نگرفت؛ چنان‌که سپاهيان در حال نبرد نماز گزاردند. کشته‌ها آن‌قدر فزوني يافتند که به پشته‌هايي تبديل شدند و شماري ناشمردني از لشکريان زخمي گشتند. در يک روز، امام علي علیه‌السلام دويست و پنجاه و سه تن از پهلوانان رزمجو و دليران عرب را يک‌تنه کشته و هرگاه کسي را مي‌کشتند، تکبير سر مي‌دادند و از نداهاي تکبير ايشان دانسته مي‌شد که چند تن از دشمن به خاک افتادند. آن روز [۲] پيکار پنجشنبه يا روز غرّش (يوم الهرير) ناميده شده است.مجلسي، محمّد باقر ، مرآة العقول، ج ۱۵، ص ۴۲۷. درباره ناميده شدن اين شب به ليله الهرير آورده است: اين شب از آن جهت ليله الهرير خوانده شده که همهمه نبرد مردم در آن بسيار بود. نيز گفته شده که به سبب آن اضطرار و بيمناکي سگ‌گونة معاويه به دليل شدّت يافتن جنگ و چيرگي عراقيان بود؛ چرا که هرير به زوزة سگ در سرماي شديد مي‌گويند. محمّدی ری شهري،محمّد،دانشنامه اميرالمؤمنين بر پاية قرآن، حديث و تاريخ،ص۱۴۱،قم،۱۳۸۶ه .ش.
که شديدترين و آخرين روز جنگ صفّین بود و در يک شبانه روز بيش از هفتاد هزار نفر به قتل رسيدند، سليم شخصاً حضور داشت و در اين زمان، حدوداً چهل سال از عمر او می گذشت.او در کتابش، مکاتبات علی (علیه‌السلام) با معاويه را به دقّت ثبت کرد و خطابه‌های آن حضرت در جنگ را نوشت. سليم همچنين کيفيت جنگ هرير و داستان حکميت و بر نيزه نمودن قرآن‌ها را در کتابش ثبت کرد. در بازگشت از صفّين هم در قضيه راهبی که مسلمان شد و کتاب‌های حضرت عیسی (علیه‌السلام) را به اميرالمؤمنين (علیه‌السلام) تحويل داد، حاضر بود و تمامي جريان را در کتابش نوشت. او در اواخر سال ۳۸ه ق. به ملاقات امام سجّاد (علیه‌السلام) که در سنّ شيرخوارگی در محضر امام علی (علیه‌السلام) بودند، مشرّف شد. در همين ايّام به مدائن رفت و در آنجا با حذیفه ملاقات کرد. [۱۰]
هلالي،سليم بن قيس،همان.
سليم در جنگ نهروان شرکت داشت و مطالبی از آن واقعه را در کتابش ثبت کرد. پس از آن، سليم در کوفه به همراه اميرالمؤمنين (علیه‌السلام) براي جنگ تازه‌ای با معاویه آماده می شد که در ماه رمضان همان سال، شهادت آن حضرت پيش آمد. او که ازياران امير مؤمنان (علیه‌السلام) بود، در سه روز آخر عمر آن حضرت، ملتزم حضور بود و وصيت نامه امام علي (علیه‌السلام) را به نقل از آن حضرت نوشت. [۱۱]
هلالي،سليم بن قيس،همان،ص۲۱.
پس از شهادت امام علي (علیه‌السلام)، سليم از اصحاب وفادار امام مجتبی (علیه‌السلام) بود. هنگامی که معاويه براي صلح وارد کوفه شد، سليم حاضر بود و خطابه آن حضرت در مقابل معاويه را ثبت کرد. در طول حکومت معاويه، سليم، فعّاليت علمی خود را ادامه داد و بدعت‌ها و جنايات معاويه و نيز اقدامات او در وضع و تحريف احاديث را به دقّت در کتابش ثبت کرد. [۱۲]
هلالي،سليم بن قيس،همان، صص ۲۱-۲۲.
پس از شهادت امام حسن (علیه‌السلام)، سليم از ملتزمان و خواصّ اصحاب حضرت سيّدالشّهداء (علیه السلام) و سنّ او در اين هنگام، حدود پنجاه سال بود. از سال ۴۹ه ق. که ابن زياد از طرف معاويه حاکم کوفه شد، سليم توانست با تقيّه کامل، خود را از شرّ او حفظ کند و حتّی با ايجاد ارتباط مخفيانه، نامه سرّی معاويه را ا ستنساخ و آن را به عنوان يک سند تاريخی مهم ثبت کرد که احدی غير از سليم به آن دست نيافته است. در سال ۵۰ه ق. که معاويه به بهانه حج به مدينه آمده بود، سليم هم از کوفه به مدينه آمد و گزارشی از سفر معاويه به مکّه و مدينه و اقدامات او عليه شيعه تهيّه کرد. در سال ۵۸ه ق. (دو سال قبل از مرگ معاويه)، امام حسین (علیه‌السلام) در منا، بيش از هفتصد نفر از صحابه و تابعان را جمع کرده و برای آنان خطابه‌ای عليه معاويه ايراد کردند. سليم در آن مجلس حضور داشت و فرمايشات حضرت را به طور کامل در کتابش نوشت. در اين ايّام، بيش از شصت سال از عمر سليم مي‌گذشت. در سال ۶۱ه ق. که شهادت امام حسين (علیه‌السلام) اتّفاق افتاد، در صفحات تاريخ، مطلبی از احوال سليم ديده نمي‌شود. به احتمال قوی او هم از زندانيان ابن زياد بوده که نتوانسته است امام (علیه السلام) را ياری کند. [۱۳]
هلالي،سليم بن قيس،همان، ص ۲۲.
پس از شهادت حضرت سيّدالشّهداء علیه‌السلام ، سليم از اصحاب امام سجّاد (علیه السلام) گرديد و در حضور آن حضرت، محضر امام باقر (علیه‌السلام) را هم که در سنين هفت سالگی يا بيشتر بود، درک کرد. در اين سال‌ها که در حجاز، جریان ابن زبیر و در عراق، جریان مختار ادامه داشت، در کتاب سليم و تاريخچه زندگی او مطلبی ديده نمی شود؛ ولي ظاهراً او تا زمان حجّاج در کوفه بوده است. [۱۴]
هلالي،سليم بن قيس،همان، ص ۲۲-۲۳.
در سال ۷۵ه ق.، حجّاج بن يوسف ثقفی از طرف عبدالملک بن مروان حاکم عراق و وارد کوفه شد. از اوّلين کسانی که حجّاج سراغشان را گرفت، سليم بن قيس بود؛ چرا که سابقه او با اميرالمؤمنين (علیه السلام) روشن بود. به همين جهت با ورود حجّاج، سليم بن قيس از عراق فرار کرد و به سمت ايران آمد تا در سرزمين فارس، در نزديکی شيراز به شهری به نام نوبندجان رسيد. سليم در اين تبعيد ناخواسته، هفتاد و هفت سالگی عمر خود را می گذراند. [۱۵]
هلالي،سليم بن قيس،همان، ص۲۶.
در شهر نوبندجان، سليم با جوانی که چهارده سال از عمرش می گذشت و نامش ابان بود، ملاقات کرد؛ البتّه دليل آشنايی سليم و ابان مشخّص نيست؛ ولي به هر حال سليم در خانه پدری ابان بن ابی عیّاش اقامت کرد. ابان درباره مدّتی که با سليم معاشرت داشته است، چنين می گويد: «او پيرمردی اهل عبادت بود و چهره‌ای نورانی داشت. بسيار پر تلاش، صاحب نفسی بزرگوار و حزنی طولانی بود. او دور از جماعت بودن را دوست می داشت و از اشتهار پرهيز می کرد.» سليم هم درباره ابان گفته است: «من با تو معاشرت داشتم و جز آن‌گونه که دوست می داشتم، چيزی نديدم.» [۱۶]
همان.
سليم بن قيس به عنوان يک مؤلّف، از آن جهت مورد توجّه خاص است که در زمان وقوع بسياری از حوادث مرتبط با مطالب آثارش، شخصاً حضور داشته يا از کسانی که شخصاً حضور داشته‌اند، نقل کرده است و در نقل خود، جز موثّقان به کسی اعتماد نکرده است. [۱۷]
هلالي، سلیم بن قیس، همان،صص ۲۷-۲۹.
از سليم روايات چندی نيز به جز آنچه در کتابش آمده، روايت شده است. [۱۸]
خوئي،سيّد ابوالقاسم، معجم رجال الحديث، ص ۲۳۶، قم، ۱۴۱۳ه .ق؛ نعماني، محمّد بن ابراهيم، الغيبة،ص ۹۵، تهران،۱۳۹۷ه .ق.
از گذشته تا کنون ديدگاه‌های متفاوتی درباره سليم بن قيس و کتابش مطرح بوده است: ۱۲.۱ - موافقان و نظراتشاننجاشی: «او از اصحاب حضرت علی (علیه‌السلام) بوده و صاحب کتاب مشهوری است.» [۱۹]
نجاشي، احمد بن علي،اسماء مصنفي الشّيعة،ص ۸،قم، ۱۴۱۶ه .ق.
شیخ طوسی: «او از صحابی حضرت علی (علیه‌السلام) و ساير ائمّه (علیهم‌السلام) تا امام باقر (علیه‌السلام )بود.» [۲۰]
طوسي،محمّد بن حسن،رجال الطّوسي، صص ۶۶، ۹۴، ۱۰۱، ۱۱۴، ۱۳۶،قم،۱۴۱۵ه .ق.
برقی نيز او را به عنوان يکی از اوليای اصحاب علی (علیه‌السلام) معرّفی مي‌کند. [۲۱]
خوئي،سيّد ابوالقاسم، معجم رجال الحديث، ج۹،ص ۲۳۰، قم، ۱۴۱۳ه .ق.
در کتاب «الاختصاص» شیخ مفید نيز نام سليم ضمن حديثی، به عنوان يکی از اعضای شرطة الخميس آمده است. عبدالله مامقانی: «او از اصحاب حضرت علی (علیه‌السلام) و از علمای مشهور عامّه و خاصّه است.» [۲۲]
مامقاني،عبدالله بن محمّد،تنقيح المقال في علم الرّجال، ج ۲، ص ۵۳.
علی بن احمد عقیقی: «او از اصحاب خاصّ حضرت اميرالمؤمنين (علیه‌السلام) بود.» علّامه حلّی: «او در فنّ خود مجتهد بود.» [۲۳]
علّامه حلّي،حسن بن يوسف،خلاصة الاقوال، ص ۱۶۲، ۱۴۱۷ه .ق.
میرزا محمّدباقر خوانساری: «او از ياران اهل بيت (علیهم‌السلام) و از کسانی بود که به ائمّه (علیهم‌السلام) عشق می ورزيدند. سليم از اصحاب خاصّ اميرمؤمنان (علیه‌السلام) بود، نزد ائمّه (علیهم‌السلام) بی نهايت محبوب بود و مکانی رفيع داشت و به منزله ارکان اربعه بود. او در دين خود محکم و استوار بود.» [۲۴]
موسوي خوانساري،سيّد محمّدباقر، روضات الجنّات، ج ۴، ص ۶۶.
علّامه امینی: «او يکی از تابعان کبير و کسی است که شيعه و غير شيعه به او و کتابش استناد مي‌کنند. او مورد اعتماد بزرگانی چون حسکانی است.» [۲۵]
اميني، عبدالحسين، الغدير، ج ۱، ص ۶۶، بیروت، ۱۳۹۷ه .ق.
۱۲.۲ - مخالفان و نظراتشاندر فصلنامه مطالعات اسلامی (نشريه دانشکده الهيات و معارف اسلامی)، مقاله‌ای با عنوان پژوهشی درباره سليم بن قيس هلالی به قلم عبدالمهدی جلالی درج شده است. نويسنده در اين مقاله کوشيده است که وجود شخصی به نام سليم بن قيس را زير سؤال برد.نقدی بر اين مقاله نيز توسط علی الهی خراسانی نگاشته شده است. [۲۶]
الهي خراساني، علي اکبر،«نقدي بر مقاله پژوهشي درباره سليم بن قيس هلالي»،پاییز۱۳۸۳.
دائرة المعارف موعود آخرالزّمان: «با توجّه به جايگاه سليم بن قيس نزد ائمّه (علیهم‌السلام) و نقل مستقيم از ايشان و توصيفات منحصر به فرد شخصيت‌های گران‌قدری، چون شيخ طوسی، نجاشی، علّامه امينی و... از وی، پژوهش ياد شده قابل نقد و تأمّل است.» هاشم معروف الحسنی در کتاب «الموضوعات»، روايتی در مذمّت خلفا را با استناد به اينکه چون از مرويات سليم بن قيس است، رد کرده و او را مشکوک و متّهم به دروغگويی دانسته است. [۲۷]
معروف الحسني،هاشم،الموضوعات في الآثار و الاخبار، ص ۱۸۴، پانويس ۱،بیروت،۱۴۰۷ه .ق.
اين اثر اوّلين کتاب شيعه در زمان اميرالمؤمنين علی (علیه السلام) است. کتاب سليم بن قيس هلالی حاوی رواياتی درباره فضايل اهل بيت (علیهم السلام)، امام‌شناسی، اخباری درباره حوادث پس از رحلت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) و... است. درباره انتساب و عدم انتساب کتاب به سليم بن قيس بين علمای شيعه مباحث بسياری در گرفته است. اين کتاب با عنوان اسرار آل محمّد (علیهم‌السلام) به فارسی ترجمه شده و مورد اقبال زيادی قرار گرفته است. [۲۸]
دربارة کتاب سليم در سايت آيين رحمت آيت الله مکارم شيرازي ذيل مقاله‌اي تحت عنوان: «آيا کتاب اسرار آل محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم سليم بن قيس هلالي معتبر است و خود اين شخص ثقه و مورد اطمينان است؟» نظرات مختلف آمده است.
۱۳.۱ - ويژگي‌های اين اثر۱. کتمان و حفظ اسرار؛ با توجّه به اينکه سليم فقط در ۵ سال حکومت اميرالمؤمنين (علیه‌السلام) آزاد بوده و قبل و بعد از آن در شرايط اختناقی بسيار شديد به سر می برده، پيداست که جز با حالت کتمان نمی توانسته چنين کتابی را تأليف کند. در حکومت عمر و عثمان که تدوين حديث به هر صورتی ممنوع بود، سليم نه تنها موفّق شد چنين کتابی را تدوين کند، بلکه توانست مطالب آن را هم ضدّ حکومت وقت بنويسد؛ در حالی که اگر از کار او مطّلع مي‌شدند، هم خود او و هم کتابش را نابود مي‌کردند.بعد از شهادت اميرالمؤمنين (علیه‌السلام )که بار ديگر اختناق شديد اجتماعی عليه شيعيان در دوران معاويه و يزيد و مروانيان حاکم شد، سليم در کتمان کار خود، آن‌چنان با مهارت عمل کرد که توانست علاوه بر حفظ کتاب خود و ادامه تدوين آن، از اسرار معاويه هم اطّلاع پيدا کرده و آنها را در کتاب خود ثبت نمايد. نامه محرمانه معاويه به زياد، از نمونه‌های آن است. ۲. دقّت و جست‌وجو در ثبت مطالب؛ سليم هنگام يادگيری مطالب، سؤالاتی را که احتمالاً به ذهنش خطور می کرد، شخصاً مطرح و جواب آنها را نيز می گرفت. از سويی زمان روايت و مکان آن و شرايطی که در آن اتّفاق افتاده است، همه را ثبت می نمود و از سوی ديگر، او براي اطمينان و محکم‌کاری، مطالب را بر ائمّه (علیهم السلام) نيز عرضه می کرد تا يک بار ديگر از صحّت آن اطمينان حاصل کند. سليم براي به دست آوردن جزئيات بيشتر قضايا، يک جريان را از چند نفر سؤال کرده و به مسافرت‌هايی اقدام می نمود. او سؤالات مهمّی در جنبه‌های عقيدتی را از ائمّه علیهم السلام پرسيده و جواب آنها را ثبت کرده است. حتّی گاهی از دشمنان اهل بيت (علیهم السلام) درباره کارها و بدعت‌هايشان نيز سؤال کرده و از زبان خودشان اقرار گرفته است. هرگاه سليم متوجّه يک واقعه مهم در بلاد اسلامی می شد، سعی می کرد شخصاً در مکان آن اتّفاق حاضر شود تا دقيقاً آنچه را اتّفاق می افتد، ثبت نمايد. حضور او در سفر معاويه به مدينه، از نمونه‌های آن است. [۲۹]
هلالي،سليم بن قيس، اسرار آل محمّد‌صلی الله علیه و آله و سلم،صص ۲۴ و ۲۵، قم، ۱۴۱۶ه .ق.
۱۳.۲ - مهدويت در کتاب سليم بن قيسکتاب کنونی سليم بن قيس کتابی است حديثی با موضوعات تاريخی و اعتقادی که گفته‌اند اوّلين کتاب شيعه است و روايات متعدّدی در زمينه امام زمان (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و پيشگويى پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و سلم) از عدالت ايشان و همچنين پيشگويى درباره سفيانى، نفس زکيّه و ياران حضرت مهدى (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، مقام امام زمان (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در بهشت و زندگى در دولت امام زمان (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، در آن وجود دارد؛ به طوری که برخی از متأخّران، آن را اوّلين ميراث مکتوب درباره حضرت مهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) می دانند. [۳۰]
انصاری،محمّد باقر، اوّلين ميراث مکتوب درباره حضرت مهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، عنوان کتاب و مقدّمه،قم، ۱۳۸۴ه .ش.
از سوی ديگر، همواره ديدگاه‌های مخالفی نيز درباره اصالت متن کتاب سليم، ابراز شده است. عمده موضوعات کتاب کنونی سليم [۳۱]
هلالي،سليم بن قيس، کتاب سليم بن قيس الهلالي، ج ۲، قم، ۱۴۱۵ه .
در مورد امام مهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، عبارتند از:۱. إخبار أميرالمؤمنين (علیه‌السلام) عن دخول المهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) الکعبه و بکاءه و تضرعه... (ص ۷۷۵)؛ ۲. أميرالمؤمنين (علیه‌السلام) کان يعرف جميع من يبايع المهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) بين الرّکن و المقام... (ص ۶۲۸)؛ ۳. بشارة رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) بالإمام المهدي (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و ظهوره (صص ۶۲۸، ۷۶۹، ۹۰۸ و ۹۱۰)؛ ۴. بشارة عيسی بن مريم (علیهماالسلام) بظهور المهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)... (ص ۷۰۸)؛ ۵. ذکر صفة المهدی و عدله في الکتف الّذي کتبه رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و آلهوسلم) عند وفاته... (ص ۸۷۸)؛ ۶. صلاة عيسی بن مريم (علیهماالسلام) خلف الإمام المهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و قوله له: «إنکم أئمّة لاينبعي لأحد أن يتقدمکم...» (ص ۷۰۷)؛ ۷. المهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) من سادات اهل الجنه... (ص ۸۵۷)؛ ۸. المهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) من ولد الحسين (علیه السلام) ... (صص ۵۶۸ و ۹۱۰)؛ ۱۰. هروب الإمام مهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) من السفيانی إلي مکه... (ص ۷۷۵) ۱۱. يملأ الله الأرض بالمهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) قسطاً و عدلاً... (صص ۵۶۷، ۶۲۸، ۷۰۸، ۷۶۳، ۷۷۵، ۸۷۸، ۹۰۸ و۹۱۰) در اواخر سال ۷۶ه .ق. سليم در شهر نوبندجان فارس در سنّ ۷۸ سالگي بدرود حيات گفت و ظاهراً در همان شهر به خاک سپرده شد. برخی نيز سال وفات او را در ۹۰ه .ق. می دانند. [۳۲]
اميني، عبدالحسين، الغدير، ج ۱، ص ۶۶، بیروت، ۱۳۹۷ه .ق.
• آيين رحمت، معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی، دفتر مرجع عالی قدر حضرت آيت الله العظمی مکارم شيرازي. • اسرار آل محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم)، سليم بن قيس هلالی، ترجمه: اسماعيل انصاری زنجانی، قم، الهادی، ۱۴۱۶ه .ق. • اسماء مصنفی الشّيعة، احمد بن علی نجاشی، قم، جامعه مدرّسين، ۱۴۱۶ه .ق. • اوّلين ميراث مکتوب درباره حضرت مهدی (عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، محمّد باقر انصاری، قم، دليل ما، ۱۳۸۴ه .ش. • حجّت موجّه: مهم‌ترين اختلاف نظرهای شيعه و اهل سنّت در مهدويت، مصطفی اسفندياری، تهران، حکمت سينا، چاپ اوّل، ۱۳۸۶ه .ش. • خلاصة الاقوال، حسن بن يوسف علّامه حلّی، مؤسّسه نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ه .ق. • رجال الطّوسی محمّد بن حسن طوسی، قم، جامع، مدرّسين، ۱۴۱۵ه .ق. • الغدير، عبدالحسين امينی، بيروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۷ه .ق. • الغيبة، محمّد بن ابراهيم بن ابی زينب نعمانی، تصحيح علي اکبر غفّاری، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ه .ق. • کتاب سليم بن قيس الهلالي، سليم بن قيس هلالی، قم، نشر الهادي، ۱۴۱۵ه .ق. • «گامی ديگر در شناسايی و احيای کتاب سليم بن قيس هلالی»، محمّدتقی سبحانی، نشريه علمی تخصّصی آينه پژوهش، شمارة ۳۷، فروردين و ارديبهشت ۱۳۷۵ه .ش. • معجم رجال الحديث، مرکز نشر فرهنگ اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۳ه .ق. • الموضوعات فی الآثار و الاخبار، هاشم معروف الحسنی، بيروت، دار التّعارف للمطبوعات، ۱۴۰۷ه .ق. • «نقدی بر مقاله پژوهشی درباره سليم بن قيس هلالی»، علی اکبر الهی خراسانی، علوم حديث، پاييز ۱۳۸۳، شمارة ۳۳. • ويکی شيعه به آدرس fa.wikishia.net رده‌های این صفحه : اصحاب امام حسن (علیه السلام) | اصحاب امام حسین (علیه السلام) | اصحاب امام سجاد (علیه السلام) | اصحاب امام علی (علیه السلام) | تابعین | مؤلف مهدوی
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
