سیزده فروردین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سیزده فروردین یا سیزده‌بدر، سیزدهمین روز از برج شمسی
فروردین است که در تقویم رسمی
ایران، روز طبیعت نام‌گذاری شده و از تعطیلات رسمی است. در ایران و کشورهایِ متأثر از فرهنگِ ایرانی، روز سیزدهم فروردین‌ماه هرسال مردم از خانه‌ها بیرون می‌روند و به تفرج در طبیعت می‌پردازند. این روز یکی از مشهورترین آیین‌های نوروزی است که هیچ سابقه مکتوبی در منابع ادبی و تاریخیِ قدیمی ندارد و کهن‌ترین اسناد مربوط به آن ظاهراً از دوره
فتحعلی شاه قاجار است.
در باورهای باستانی ایرانیان روز سیزدهمِ تیرماه بدشگون بوده و از سوی دیگر بنا بر اقوال و احادیثی روز سیزدهمِ همه ماه‌های ایرانی بد و نحس است. با این پیشینه برای نحوست روز سیزدهم، ایرانیان
دوره قاجار معتقد بودند که در روز سیزده فروردین احتمال دارد خانه‌هایشان ویران شود و نیز بلاهای سالِ جدید در این روز تقدیر و تعیین می‌شود. به همین دلیل برای در امان ماندن از زیان‌های این روز و راندن نحسیِ آن، به دشت و باغ می‌رفتند و تفرج می‌کردند.
نوروز مهم‌ترین و مشهورترین جشن ایرانیان است که سابقه برگزاریِ آن به زمانِ
ساسانیان می‌رسد. در مآخذ مختلف فارسی و عربی از برپاییِ نوروز در
دوره ساسانی و سپس عصر اسلامی و بعضی آیین‌ها و سنت‌های آن سخن رفته است. (ر. ک: بلوکباشی، ۹۳۱۲: ۹۷ -۳۳؛ همو، ۹۳۱۱: ۱۸۰ -۱۸۳.)
یکی از رسوم بسیار معروف و همگانیِ مربوط به
نوروز در ایران و کشورهای حوزه فرهنگِ ایرانی، برنامه‌های گردش و بزم و شادی در روز سیزدهم فروردین (نوروز) است که اصطلاحاً سیزده‌بدر نامیده می‌شود.
علی‌رغم شهرت و فراگیر بودنِ این مراسم و با وجود تحقیقات متعدد و نوشته‌های مفصل درباره خود جشنِ نوروز، در باب سیزده‌بدر پژوهش جامع و دقیقی صورت نگرفته است.
اولین پرسشِ مهمی که درباره سنتِ سیزده‌بدر به ذهن می‌آید این است که سابقه این مراسم به چه زمانی می‌رسد و ایرانیان از چه هنگام در روزِ سیزدهم فروردین به شاد خواری پرداخته‌اند.
در مآخذ کهنِ فارسی و عربی (اعم از ادبی، تاریخی و جغرافیایی به
نظم یا
نثر) تا پیش از دوره قاجار هیچ اشاره آشکاری درباره برگزاریِ آیین سیزده‌بدر وجود ندارد. کهن‌ترین گزارشی که نگارنده درباره آیین روزِ سیزدهم فروردین یافته از دوره فتحعلی شاه قاجار (۹۰۹۰ -۹۰۱۲ق) است. در
تاریخ عضدی که
عضد الدوله، فرزند فتحعلی شاه، در سال ۱۳۰۴ ق زمانِ
ناصرالدین‌شاه تألیف کرده به برگزاری مراسم روزِ سیزده عید نوروز در دربار فتحعلی شاه و باغ شاهی اشاره‌شده است.( عضد الدوله، ۹۳۷۶: ۱۳۱۳) اما بیشترین گزارش‌ها و اشارات مربوط به سیزده‌بدر از دوره
ناصرالدین‌شاه (۱۲۶۴-۱۳۱۳ق) است. در منابعِ عصرِ قاجار بیش از همه عین السلطنه در یادداشت‌های خود به گردش‌های روز سیزدهم فروردینِ سال‌های مختلف توجه کرده و در خاطراتِ سال‌های ۱۳۰۵-۱۳۴۱ق (دوره ناصرالدین‌شاه تا
احمدشاه) ۲۲ بار به این موضوع پرداخته است.
(سالور (عین السلطنه)، ۹۳۷۳: ۹/۹۱۱.)
(همان، ۹/۳۱۰-۳۱۳.)
(همان، ۹/۱۹۷.)
چنانکه از بعضی اشارات و گزارش‌های دوره قاجار برمی‌آید ایرانیان روز سیزدهم فروردین را
نحس می‌دانستند و برای رفع خطرِ شومی آن از خانه بیرون می‌رفتند. می‌دانیم که امروز نیز این اعتقاد در میانِ عام مردم وجود دارد و هنوز هستند کسانی که سیزدهم فروردین را نحس و بدیمن می‌پندارند.
ابوریحان بیرونی (۱۳۹۲: ۳۰۷) در
آثارالباقیه جدولی از روزهای سعد و نحس را در معتقدات ایرانیان آورده که در آن، روز سیزدهمِ گاه‌شماری ایرانی، که تیر روز نامیده می‌شد؛ در تیرماه بدشگون است.
بر این اساس می‌توانیم بگوییم که اعتقاد به شومیِ روز سیزدهم هرچند در یک ماهِ سال در ایران باوری باستانی و مربوط به‌پیش از
اسلام است. در برخی روایات و احادیث مربوط از
امام صادق (علیه‌السّلام)،
سلمان فارسی و دیگران نیز روز سیزدهم همه ماه‌های ایرانی نحس و بد دانسته و به پرهیز از انجام دادن کارها در این روز سفارش شده است. (سلیم: ۱۳۵۳: ۲۶۸-۲۶۹)
این موضوع در منابعِ متأخر هم تکرار شده است و همان‌طور که گفتیم به حوزه باورهای عامیانه ایرانی راه‌یافته است. (ذوالفقاری، ۱۳۹۴: ۶۰۲-۶۰۹.) البته شوم انگاریِ روز سیزدهمِ ماه و عدد سیزده ویژه معتقدات ایرانی نیست و در میان بسیاری از اقوام و ملل دیده می‌شود (ر. ک: جابز، ۱۳۹۵: ۷۶۸؛ شیمل، ۱۳۸۸: ۲۲۷)
این رویداد دارای آئین‌های ویژه‌ای است که در درازای تاریخ پدید آمده و‌اندک‌اندک چهره سنت به خود گرفته است از آن جمله می‌توان آئین‌های گره زدن سبزه، سبزه به رود سپردن، خوردن کاهو و سکنجبین، پختن خوراک‌های گوناگون به‌ویژه آش رشته و ... اشاره کرد. یکی از آئین‌های این روز سبزه گره زدن است که بیش‌تر جوانان در این روز این کار را انجام می‌دهند. گره زدن سبزه به معنای گره زدن زندگی با طبیعت است که هیمشه سبز و شاداب باقی بمانیم.
گروه پژوهشی ویکی فقه.
