صالح کاتب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوولید صالح بن عبدالرحمان تمیمی کاتب (م حدود ۱۰۳ هـ)، از نویسندگان به
زبان فارسی و
عربی و کاتب
حجاج ثقفی بود که در زمان
عثمان به اسارت درآمده و از بردگان
بنی تمیم به شمار می‌رفت. او ریاست دیوان
عراق در زمان حجاج ثقفی و
سلیمان بن عبدالملک را به عهده داشت. او برای اولین بار دیوان‌های خراج را از فارسی به عربی برگردانید.
ابوولید صالح بن عبدالرحمان تمیمی کاتب، اهل
بصره و از اسیران
سجستان بود که به دست
ربیع بن زیاد حارثی در زمان عثمان (خلافت ۲۳-۳۵ هـ) به اسارت درآمد.
صالح از بردگان بنی تمیم به شمار می‌رفت
لذا وی را تمیمی می‌خواندند و در قبیله
بنی نزال از
آل مرة بن عبید رشد و نمو یافت
و از زبان عربی فصیحی برخوردار بود و سرانجام زنی از همین قبیله او را خرید و آزاد کرد.
او مصاحب زاذان فروخ و شاگرد وی بود و نزد وی به کار نویسندگی به زبان فارسی و عربی اشتغال داشت.
گویند که تمام نویسندگان عراق از جمله مغیرة بن ابی‌قره، قحدم بن ابی‌سلیمان و شیبة بن ایمن از شاگردان اویند.
ابوولید تسلط خوبی به لغت عربی و فارسی داشت و مردی فصیح و قوی حافظه بود و قبل از آنکه حجّاج ثقفی به حکومت برسد بدو پیوست و آن‌گاه که حجاج، والی عراق شد صالح را در شمار منشیان دیوان درآورد و سپس ریاست دیوان را به وی سپرد.
و مترجم دیوان دولت او بود و آن را از فارسی به عربی برگرداند
و اولین کسی بود که دیوان‌های خراج را از فارسی به عربی ترجمه کرد.
ایرانیان سی هزار
درهم به وی دادند تا این کار را نکند، ولی او قبول نکرد.
صالح نخست به فارسی می‌نوشت، اما بعدها و در
سال ۷۸ ق دیوان‌ها را به عربی برگردانید و اصطلاحاتی را به زبان عربی برای کاتبان و حسابداران وضع کرد و از مصطلحات فارسی در این زمینه، بی‌نیاز شدند.
زمانی به
شام نزد سلیمان بن عبدالملک (حکومت ۹۶-۹۹ هـ) رفت
و سلیمان مسئولیت خراج عراق را به وی سپرد
و او به
کوفه برگشت و تا زمان
عمر بن عبدالعزیز (حکومت ۹۹-۱۰۱ هـ)، در این منصب باقی ماند. عمر او را در منصبش باقی گذارد، اما صالح پس از یک‌سال از کارش استعفا داد و عمر نیز با استعفای او موافقت نمود و بنا به قولی، عمر وی را برکنار کرد.
وقتی یزید بن عبدالملک، عهده‌دار امر خلافت شد،
عمر بن هبیره، امیر عراق، از خلیفه خواست تا صالح را برای پرسیدن بعضی مسائل مربوط به
خراج، نزد وی بفرستد. خلیفه نیز صالح را نزد هبیره فرستاد و سفارش وی را به او کرد، اما وقتی نزد ابن هبیره رسید، ابن هبیره او را در حدود ۱۰۳ هـ به قتل رساند.
اثر او همان ترجمه دیوان از فارسی به عربی است.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۰۰، برگرفته از مقاله «ابوولید صالح بن عبدالرحمان کاتب».
