صفات ذات و صفات فعل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صفات ذات و صفات فعل یکی از تقسیم بندی های صفات حق تعالی است.
در تقسیم صفات الهی به «صفات ذات» و «صفات فعل» دو اصطلاح وجود دارد:
هر گاه برای انتزاع صفتی از
ذات و وصف كردن ذات به آن صفت، تصور ذات كافی باشد و تصور فاعلیت خداوند لازم نباشد، آن صفت، صفت ذات یا ذاتی خواهد بود. مانند صفت حیات و حی، اراده و مرید، علم و عالم، قدرت و قادر. و هر گاه تصور فاعلیت خداوند لازم باشد، آن را صفت فعل یا فاعل گویند، مانند خلق و خالق، رزق و رازق، اماته و ممیت، احیاء و محیی، مغفرت و غافر، انتقام و منتقم، و مانند آن. صفات ذاتى عین ذات و همچون ذات، قدیم و نامحدودند.
این اصطلاح در كتب
فلسفه و
کلام رایج‌تر است.
صفات ذات را به دو گونۀ حقیقی و اضافی تقسیم كرده‌اند. صفات ذاتی حقیقی آن است كه حقیقتاً ذات به آن وصف می‌گردد مانند علم و قدرت، و صفت اضافی آن است كه از صفات حقیقی انتزاع می‌شود ولی خود حقیقتاً از صفات ذات نیست، مانند صفت عالمیت و قادریت، كه از در نظر گرفتن نسبت علم و قدرت با ذات انتزاع شده‌اند و ورای ذات و صفت علم و قدرت، حقیقتی ندارند.
صفت ذاتی حقیقی را به حقیقی محض و حقیقی ذات الاضافه تقسیم نموده‌اند. حقیقی محض آن است كه به چیزی جز ذات خداوند تعلق ندارد، مانند صفت حیات، و حقیقی ذات الاضافه آن است كه به غیر ذات متعلق می‌شود مانند علم و قدرت.
هر صفتی كه بتوان خداوند را به مقابل و ضد آن وصف كرد، صفت فعل است، و هر صفتی را كه نتوان خداوند را به مقابل و ضد آن وصف كرد، صفت ذات است. بنابراین قدرت، علم و حیات از صفات ذاتی الهی‌اند، چون خداوند به مقابل و ضد آنها وصف نمی‌شود، زیرا مقابل آنها نقص وجودی است، ولی اراده از صفات ذات نخواهد بود، زیرا وصف خداوند به مقابل آن محال نیست، مثلاً گفته می‌شود خداوند ظلم به بندگان خود را اراده نكرده است. بر این اساس، عدل از صفات ذات الهی خواهد بود، ولی بنابر اصطلاح نخست از صفات فعل است.
این اصطلاح محدث
کلینی در كتاب
اصول کافی بوده
و بر این اساس روایاتی که «اراده» را از صفات فعل دانسته‌اند تعیین كرده است. سید شریف گرگانی نیز در كتاب تعریفات همین اصطلاح را آورده است.
• سعیدی مهر، محمد، آموزش كلام اسلامی، قم، طه، چاپ اول، ۱۳۷۷
• سبحانی، جعفر و محمدرضایی، محمد، اندیشه اسلامی، قم، معارف، چاپ هیجدهم، ۱۳۸۶
• سبحانی، جعفر، الالهیات، قم، موسسه امام صادق (ع)، ۱۴۲۳چاپ ششم، ۱۳۸۴
• مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، ۱۳۶۵ش
• مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، چاپ پنجم، ۱۳۷۶، ج۶
• شهرستانی، الملل و النحل
سایت اندیشه قم
