عرضه حدیث بر امام باقر1
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در اواخر دوره
امامت امام باقر (علیه‌السّلام)، حکومت
امویان رو به ضعف گذارد و فرصتی برای نحله‌های دینی پدید آمد.
شیعیان نیز از این فضای نیمه آزاد سود جستند و نقل حدیث در خانه امام باقر (علیه‌السّلام) رونق گرفت. اما این رونق، زمینه را برای دنیاپرستان و ریاست طلبانی چون «مغیرة بن سعید» نیز آماده کرد.
او که از پایه گذاران خط
غلو است به همراه دیگر
غالیان، منافقانه در صف
اصحاب امام باقر (علیه‌السّلام) نفوذ کردند
و به
جعل حدیث و
دروغ بستن دست یازیدند. از این رو راویان اندیشمند شیعه به عرضه‌های متعددی بر امام باقر (علیه‌السّلام) رو آوردند؛ گرچه همه آنها تنها حاصل این انگیزه نبوده است و به سبب به صحنه آمدن
امام و رفع
اختناق و فشار،
نقد و بررسی اندیشه‌های دیگر را نیز در این عرضه‌ها، می‌جستند. اینک نمونه‌ها:
یک:
شیخ طوسی در فهرست، «عبد بن محمد بن قیس بجلی» را صاحب
کتاب دانسته است. عبید از قول پدرش نقل می‌کند که او کتاب را بر امام باقر (علیه‌السّلام) فرضه کرده است و امام فرمود:
هذا قول امیرالمؤمنین، انه کان یقول اذا صلی... و سپس بقیه کتاب را نقل کرده است.
به احتمال فراوان این کتاب، همان کتاب قضایا و سنن ابورافع است. «ابو رافع» خازن
بیت المال کوفه در زمان
خلافت حضرت علی (علیه‌السّلام) بوده است.
دو: عبدالله بن عطا: قلت لابی جعفر (علیه‌السّلام) : ان الناس یقولون: ان علی بن ابیطالب ـ صلوات الله علیه ـ قال: ان افضل الاحرام ان تحرم من دویرة اهلک. فانکر ذلک ابو جعفر (علیه‌السّلام) فقال: ان رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم کان من اهل المدینة ووقته من ذی الحلیفه و انما کان بینهما ستة امیال ولو کان فضلا لاحرم رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم من المدینة ولکن علیا ـ صلوات الله علیه ـ کان یقول: تمتعوا من ثیابکم الی وقتکم؛
عبدالله بن عطا می‌گوید: به امام باقر (علیه‌السّلام) عرض کردم: مردم از حضرت علی (علیه‌السّلام) نقل می‌کنند که فرموده است: بهترین احرام آن است که در همان محل سکونت
محرم شوی. امام باقر (علیه‌السّلام) انکار کرد و استدلال کرد که حضرت رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ساکن مدینه بود و
میقات او «ذوالحلیفه» بود، و بین این دو شش میل فاصله است و اگر این، فضیلت بود حضرت می‌بایست از
مدینه محرم می‌گشت. برخلاف این گفته، علی (علیه‌السّلام) می‌فرمود: تا میقات، از
لباس خود بهره جویید.
سه: «محمد بن مروان» از راویانی است که شاهد عرضه حدیث بر امام باقر (علیه‌السّلام) بوده است و آن را چنین گزارش می‌کند:
قال رجل: جعلت فداک، انهم یروون ان امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) قال بالکوفة علی المنبر: لو لم یبق من الدنیا الا یوم، لطول الله ذلک الیوم حتی یبعث الله رجلا منی یملاها قسطا وعدلا کما ملئت ظلما وجورا، قال ابو جعفر (علیه‌السّلام) : نعم؛
شخصی به امام باقر (علیه‌السّلام) عرض کرد: فدایت شوم! از
امیرمؤمنان روایت می‌کنند که او در کوفه بر منبر فرمود: اگر حتی یک روز از
عمر دنیا باقی مانده باشد، خداوند آن را چنان طولانی می‌کند تا مردی را از خاندانم برانگیزد که جهان را پر از
عدل و داد کند، آن گونه که از
ظلم و ستم پرگشته است. حضرت باقر (علیه‌السّلام) آن را تصدیق کرد.
چهار:
کلینی در
کافی از عرضه‌ای گزارش می‌دهد که حاکی از بی اعتنایی راویان و شیعیان به
اسم و
شهرت راوی است: کوفیان به
حج می‌روند و «زراره» دستوری به آنها می‌دهد. آنها به مدینه می‌روند و دستور
زراره را که ظاهرا مستند به حدیث بوده، بر امام باقر (علیه‌السّلام) عرضه می‌کنند و عظمت و استادی زراره مانع از عرضه نمی‌شود. راوی این عرضه، برادر زراره است. از آنجا که فهم و حل روایت احتیاج به فقه الحج دارد توضیح آن را در کتابهای فقهی بنگرید.
پنج: از عرضه گزارشهای تاریخی بر امام باقر (علیه‌السّلام) نیز نمونه‌ای در دست است: «بکیر بن عبیدالله» از «ابو عثمان البجلی» ـ که چهل
سال مؤذن بوده است ـ می‌شنود که می‌گوید:
شنیدم که
علی (علیه‌السّلام) در روز
جنگ جمل این
آیه را می‌خواند: وان نکثوا ایمانهم من بعد عهدهم وطعنوا فی دینکم فقاتلوا ائمة الکفر انهم لاایمان لهم لعلهم ینتهون. سپس به هنگام
قرائت،
قسم یاد کرد که با گروه مورد اشاره این آیه تا آن
روز جنگی رخ نداده است. بکیر می‌گوید: این گفته را از امام باقر (علیه‌السّلام) پرسیدم: فرمود: شیخ (ابوعثمان البجلی) راست می‌گوید؛ علی (علیه‌السّلام) این گونه گفت، همین گونه بود.
عرضه حدیث بر امام باقر (علیه‌السّلام) نمونه‌های دیگری هم دارد که در بخش «انگیزه‌های عرضه» بدانها اشاره می‌شود.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عرضه حدیث بر امام باقر»، تاریخ بازیابی ۹۵/۰۱/۱۶.
