• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

علم (اصطلاحات نظامی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


علم اصطلاحی در فقه نظامی است و به معنای نشان و پرچمی است که لشگر گرد آن جمع می‌شوند.


عَلَمْ به فتح عین و لام. (جمع ‌آن اعلام، عِلام نظیر: قَلم، اقلام، قِلام- جَبَل، اجبال، جبال- جَمَل، اجمال، جِمال)
[۱] زبیدی، مرتضی، تاج‌ العروس، ج۳۳، ص۱۳۲، نشر دار صادر.    
[۲] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان ‌العرب، ج۱۲، ص۴۲۰، نشر دار صادر، بیروت.    
اسمی عربی است که در لغت به معنای مَنار، کوه بلند، نشانی که در راه برای شناختن برپا سازند نشان و پرچمی که لشگر گرد آن جمع می‌شوند (البته در تاج العروس عَلَمْ به معنای «مهتر قوم» آمده است.)
[۳] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۲، ص۴۲۰، نشر دار صادر، بیروت.    
[۴] زبیدی، مرتضی، تاج‌ العروس، ج۳۳، ص۱۳۲، نشر دار صادر.    


در اصطلاح (چرا که در اصطلاح نحویان، علم یکی از معارف است و آن اسمی است که بر شیی‌ء معینی وضع شده که به وضع واحد، دیگری‌ را شامل نمی‌شود و خود به علم شخصی و جنسی تقسیم می‌گردد) ‌
[۵] تهانوی، محمدعلی، کشاف اصطلاحات الفنون، ج۲، ص۱۲۱۵، مکتبة لبنان ناشرون‌، ۱۱۵۸ ق‌.    
به معناهایی که با آن مناسبت دارد، از قبیل نشان و پرچمی که لشگر گرد آن جمع می‌شوند، به کار می‌رود.

در قرآن کریم می‌خوانیم:
«وَ مِنْ ایاتِهِ الْجَوارِ فی‌ الْبَحْرِ کَالْاعْلامِ؛
[۶] شوری/سوره۴۲، آیه۳۲.    
و یکی دیگر از آیاتش کشتی‌های کوه پیکر جاری در دریاهاست.»

اعلام، جمع علم در این آیه به معنی «کوه» است، ولی در اصل به معنی علامت و اثری است که از چیزی خبر می‌دهد، مانند «عَلَمُ‌ الطَّریق» یعنی نشانه‌های راه‌ «وَ عَلَم اْلجَیْش» یعنی پرچم لشگر و مانند آن و اگر به «کوه» «عَلَم» گفته می‌شود، به خاطر آن است که از دور نمایان است.
[۷] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۷۵.    
[۸] طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۸۸.    
[۹] سید رضی، رضی بن حسن، نهج ‌البلاغه، ص۲۳۶، خطبه ۱۶۵، المحقق:دکتور صبحی صالح، دار الکتاب اللبنانی.    
[۱۰] سید رضی، رضی بن حسن، نهج ‌البلاغه، ص۶۳۵، فهرست الفاظ غریبه مشروحه، المحقق:دکتور صبحی صالح، دار الکتاب اللبنانی.    
[۱۱] سید رضی، رضی بن حسن، نهج ‌البلاغه، ص۸۷، کلام۴۹، المحقق:دکتور صبحی صالح، دار الکتاب اللبنانی.    
[۱۲] سید رضی، رضی بن حسن، نهج ‌البلاغه، ص۵۸۱، فهرست الفاظ غریبه مشروحه، المحقق:دکتور صبحی صالح، دار الکتاب اللبنانی.    
[۱۳] انصاریان، حسین، صحیفه سجادیه، ص۲۰۹، دعای ۴۲.    
(احادیث بسیاری وجود دارد که در آنها واژه «عَلَم» به‌ کار رفته است.
[۱۴] کلینی، محمد بن یعقوب‌، اصول کافی سید جواد مصطفوی، ج۱، ص۲۹۶، مترجم:مصطفوی، سید جواد، تهران، ۱۳۶۹ ه.ش.    
[۱۵] کلینی، محمد بن یعقوب‌، اصول کافی، سید جواد مصطفوی، ج۱، ص۲۹۶، مترجم:مصطفوی، سید جواد، تهران، ۱۳۶۹ ه.ش.    
[۱۶] کلینی، محمد بن یعقوب‌، اصول کافی، سید جواد مصطفوی، ج۱، ص۲۵۸، مترجم:مصطفوی، سید جواد، تهران، ۱۳۶۹ ه.ش.    
[۱۷] کلینی، محمد بن يعقوب‌، اصول کافی، سید جواد مصطفوی، ج۲، ۳۰۸، مترجم: مصطفوى، سيد جواد، تهران، ۱۳۶۹ ه.ش.
)
از علم به رایه و بیرق نیز تعبیر می‌شود، و در کلمه «لواء» مطالبی پیرامون آن ذکر شده که می‌توانید به آن مراجعه کنید.

۱. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج‌ العروس، ج۳۳، ص۱۳۲، نشر دار صادر.    
۲. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان ‌العرب، ج۱۲، ص۴۲۰، نشر دار صادر، بیروت.    
۳. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۲، ص۴۲۰، نشر دار صادر، بیروت.    
۴. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج‌ العروس، ج۳۳، ص۱۳۲، نشر دار صادر.    
۵. ↑ تهانوی، محمدعلی، کشاف اصطلاحات الفنون، ج۲، ص۱۲۱۵، مکتبة لبنان ناشرون‌، ۱۱۵۸ ق‌.    
۶. ↑ شوری/سوره۴۲، آیه۳۲.    
۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۷۵.    
۸. ↑ طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۸۸.    
۹. ↑ سید رضی، رضی بن حسن، نهج ‌البلاغه، ص۲۳۶، خطبه ۱۶۵، المحقق:دکتور صبحی صالح، دار الکتاب اللبنانی.    
۱۰. ↑ سید رضی، رضی بن حسن، نهج ‌البلاغه، ص۶۳۵، فهرست الفاظ غریبه مشروحه، المحقق:دکتور صبحی صالح، دار الکتاب اللبنانی.    
۱۱. ↑ سید رضی، رضی بن حسن، نهج ‌البلاغه، ص۸۷، کلام۴۹، المحقق:دکتور صبحی صالح، دار الکتاب اللبنانی.    
۱۲. ↑ سید رضی، رضی بن حسن، نهج ‌البلاغه، ص۵۸۱، فهرست الفاظ غریبه مشروحه، المحقق:دکتور صبحی صالح، دار الکتاب اللبنانی.    
۱۳. ↑ انصاریان، حسین، صحیفه سجادیه، ص۲۰۹، دعای ۴۲.    
۱۴. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب‌، اصول کافی سید جواد مصطفوی، ج۱، ص۲۹۶، مترجم:مصطفوی، سید جواد، تهران، ۱۳۶۹ ه.ش.    
۱۵. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب‌، اصول کافی، سید جواد مصطفوی، ج۱، ص۲۹۶، مترجم:مصطفوی، سید جواد، تهران، ۱۳۶۹ ه.ش.    
۱۶. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب‌، اصول کافی، سید جواد مصطفوی، ج۱، ص۲۵۸، مترجم:مصطفوی، سید جواد، تهران، ۱۳۶۹ ه.ش.    
۱۷. ↑ کلینی، محمد بن يعقوب‌، اصول کافی، سید جواد مصطفوی، ج۲، ۳۰۸، مترجم: مصطفوى، سيد جواد، تهران، ۱۳۶۹ ه.ش.


• جمعی از نویسندگان، پژوهشکده تحقیقات اسلامی، اصطلاحات نظامی در فقه اسلامی، ص۹۱.    


رده‌های این صفحه : آیات مشهور سوره شوری | ابزار جنگ | اصطلاحات نظامی
جعبه ابزار