عُسْرَة (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عُسْرَة:
(الَّذينَ اتَّبَعوهُ فی ساعَةِ الْعُسْرَةِ) عُسْرَة: به معنى «تنگى و دشوارى» و مادّه اصلى آن
«عُسر» است.
آيه مورد بحث در مورد غزوه تبوک و مشكلات طاقت فرسايى كه به مسلمانان در اين جنگ رسيد نازل شده، اين مشكلات به قدرى بود كه گروهى تصميم به بازگشت گرفتند، اما لطف و توفيق الهى شامل حالشان شد و همچنان پا بر جا ماندند. آيه مى‌گويد:
«خداوند رحمت خود را شامل حال پيامبر و (همچنين) مهاجران و انصار كه در زمان عسرت و شدت (جنگ تبوک) از او پيروى كردند، نمود...»
(فی ساعَةِ الْعُسْرَةِ) در اين آيه، جنگ تبوک به «ساعة العُسرة» تعبير شده است، «ساعت» از نظر لغت به معنى بخشى از زمان است، خواه كوتاه باشد يا طولانى، البته به زمان‌هاى خيلى طولانى، ساعت گفته نمى‌شود و «عُسرت» به معنى «مشقت و سختى» است.
به مواردی از کاربرد
عُسْرَة در
قرآن، اشاره می‌شود:
(لَقَد تّابَ الله عَلَى النَّبیِّ وَ الْمُهاجِرينَ وَ الأَنصارِ الَّذينَ اتَّبَعوهُ فی ساعَةِ الْعُسْرَةِ مِن بَعْدِ ما كادَ يَزيغُ قُلوبُ فَريقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تابَ عَلَيْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَؤوفٌ رَّحيمٌ) (به يقين خداوند رحمت خود را شامل حال پيامبر و مهاجران و انصار، كه در زمان عسرت و شدّت در جنگ تبوک از او پيروى كردند، نمود؛ بعد از آن‌كه نزديک بود دل‌هاى گروهى از آن‌ها، از حق منحرف شود و از ميدان جنگ بازگردند؛ سپس خدا توبه آن‌ها را پذيرفت، چرا كه او نسبت به آنان رئوف و مهربان است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه الساعة به معناى مقدارى از زمان است، و ساعت عسرت آن مقدار زمانى است كه زندگى بخاطر ابتلاء به گرفتاريها از قبيل گرسنگى و تشنگى و يا حرارت شديد، و امثال آن دشوار شود و ذكر ساعت عسرة و ساير قرينه‌هايى كه از سياق كلام استفاده مى‌شود، همه شاهد بر آنند كه منظور از زيغ استنكاف و شانه خالى كردن از امتثال امر پيغمبر و بيرون شدن از اطاعت او، به سبب سرپيچى از رفتن به جهاد و يا برگشتن به وطن است به خاطر عسرت و مشقتى كه در راه با آن مواجهند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عُسْرَة»، ج۳، ص۱۶۹-۱۷۰.
