غض (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غَضّ (به فتح غین و تشدید ضاد) یکی از مفردات به کار رفته در
قرآن کریم به معنای كم كردن
صدا و كم كردن نگاه
چشم است.
غَضّ:
كم كردن
صدا و كم كردن نگاه
چشم است.
عبارت
راغب چنين است: «الْغَضُ: النُّقْصَانُ مِنَ الطَّرْفِ وَ الصَّوْتِ ...».
در
مجمع البیان فرموده: اصل غضّ بمعنى نقصان است، گويند: «غضّ مِنْ صَوْتِهِ وَ بَصَرِهِ» يعنى از صدا و نگاهش كاست.
در
اقرب الموارد تخفيف و نگهدارى و شكستن صدا و نگاه گفته است.
در
قاموس تخفيف نگاه آمده است.
در
نهایه نقل شده: «كَانَ إِذَا عَطَسَ غَضَ صَوْتَهُ» يعنى: چون
عطسه می‌كرد صدايش را آرام می‌نمود.
مقصود از نقل اقوال اين است كه
غضّ بصر به معنى بستن چشم نيست، كه هيچ چيز را نبيند، بلكه كوتاه كردن چشم است و بعبارت ديگر ورانداز نكردن است.
در
نهج البلاغه خطبه ۱۱ در ضمن دستور حمله به
محمد حنفیّه چنين فرموده:
«... ارْمِ بِبَصَرِكَ أَقْصَى الْقَوْمِ وَ غُضَ بَصَرَكَ ...»، «نگاهت را به انتهاى قوم بيفكن و همه حركاتشان را زير نظر بگير و نگاهت را بخوابان».
پيداست منظور آن نيست كه چشمت را ببند و با چشم بسته حمله كن، بلكه از نگاه به كثرت و
سلاح آنها كه باعث سستی‌ات شود چشم برگير و ابتدا فرموده:
«ارْمِ بِبَصَرِكَ ...»(چشم بينداز تا انتهاى
لشگر را ببينى).
(وَ اقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ ...)،
«در رفتنت معتدل باش و از صدايت بكاه»، يعنى: صوت خويش را ملايم كن.
(إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ أُولئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوى ...)،
«آنانكه صدايشان را در نزد
رسول خدا ملايم می‌كنند آنها كسانى‌اند كه خدا قلوبشان را براى
تقوی آزموده است».
(قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ... وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ ...)،
اين دو
آیه درباره نگاه مردان به زنان و زنان به مردان است، ولى چنانكه گفته شد مراد از آن چشم بستن و مثل كور بودن نيست، بلكه مراد كوتاه كردن نگاه و عدم توجّه است، به عبارت ديگر يكدفعه با نگاه عادى نگاه می‌كنيم، مثل نگاه كردن به ماشين، خيابان، ساختمان و اجناس بازار، و يكدفعه بطور ورانداز و دقّت و ارزيابى نگاه می‌كنيم. منظور اين است كه زنان به مردان نامحرم و بالعكس بطور ورانداز نگاه نكنند و به اصطلاح با «
ریبه» نگاه نكنند نه اينكه چشم را برهم نهند.
«غضّ» هم بنفسه و هم به «من» متعدى می‌شود؛ لازم است «من» در هر دو آيه براى
تعدیه باشد، يعنى: «به
مؤمنان بگو نگاه خويش را از نامحرم بپوشانند ... به مؤمنات بگو نگاه خويش از
نامحرم كوتاه كنند و
عورت خويش بپوشانند».
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "غض"، ج۵، ص۱۰۴-۱۰۵.
