فخرالدین احمد متوج بحرانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فخر الدّین احمد بن عبد اللّه بن سعید بن متوّج بحرانی، (متوفّی اواخر قرن هشتم)، یکی از اعلام شامخ این قرن می‌باشد. خاندان متوّج، خاندان علم و دانش و دودمان تقوا و فضیلت بوده‌اند. از این‌رو چند نفر از آنان در مسیر تفسیر و علوم قرآنی قرار دارند، و نوعا کتاب‌های متشابه هم نیز نوشته‌اند. از این‌رو اغلب به همدیگر مشتبه می‌گردند. مورد گفتار ما، فخر الدّین احمد بن عبد اللّه است، که مؤلّف «النّهایة در تفسیر خمسماة آیة»، می‌باشد علاوه بر آن، کتاب «النّاسخ و المنسوخ» نیز از او هست.
• گفتار صاحب الکنی و الالقاب در معرّفی او
مرحوم حاج شیخ عبّاس در معرّفی او می‌نویسد:
«شیخ فخر الدّین این متوّج، مردی عالم به علوم غریبه و ادبیّه، فاضل، فقیه، مفسّر، ادیب، شاعر، و به علم تقوا مشهور، و صاحب تالیفات فراوانی بود.
او از شاگردان جلیل القدر شهید، و فخر المحقّقین، و از اساتید ابن فهد حلّی محسوب می‌شود. در مرثیه ائمّه اطهار (علیه‌السّلام) اشعاری سروده است، که شیخ طریحی، (متوفّی ۱۰۸۵ ه. ق)، برخی از آنها را در کتاب منتخب او آورده است. این قول که، فصاحت و بلاغت از شرایط اجتهاد است، به وی منتسب می‌باشد.
• حافظه قوی
در مورد حافظه او نوشته‌اند: او هیچ‌گاه چیزی را نیاموخت که فراموش کند. پدرش شیخ عبد اللّه نیز از فضلا و فقها و ادبا و شعرا به شمار می‌رفت و همچنین فرزندش، ناصر بن احمد نیز این‌گونه بود.
البّته او غیر از جمال الدّین احمد بن عبد اللّه بن علیّ بن حسن بن متوّج بحرانی است، که در سنه ۷۲۰ ه. ق، وفات یافت. (۵)
• گفتار صاحب الذّریعه
مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی در دو مورد از کتاب النّهایه نام می‌برد:
۱. در، ج۱، ص۴۲، می‌نویسد: «آیات الاحکام، موسوم به النّهایة در تفسیر ۵۰۰ آیه از آیات احکامی قرآن مجید، تالیف فخر الدّین احمد بن عبد اللّه بن سعید بن متوّج بحرانی می‌باشد. گاهی این کتاب، همانند کتاب النّاسخ و المنسوخ، به پدرش عبد اللّه بن متوّج نسبت داده می‌شود.» (۶)
۲. بار دیگر در، ج۲۴، می‌نویسد: «النّهایه، در تفسیر ۵۰۰ آیه از آیات احکامی قرآن مجید، تالیف فخر الدّین احمد بن عبد اللّه، صاحب روضات گفته است: نسخه‌ای از آن کتاب پیش ما موجود است، و هرچه در آن کتاب، کلمه «معاصر» به‌کار رفته است، مقصود از آن «فاضل مقداد»، می‌باشد. و بالعکس، هرچه در کتاب کنز العرفان، کلمه «معاصر»، به‌کار رفته است، مقصود از آن ابن متوّج بحرانی می‌باشد.» (۷)
• گفتار صاحب ریحانة الادب
مرحوم مدرّس، ضمن بیان شرح حال او می‌نویسد:
«از فتاوای نادره او، شرط دانستن فصاحت و بلاغت در اجتهاد می‌باشد. او حافظه بسیار قوی داشته است. هرچه را درک می‌کرد، هرگز فراموش نمی‌نمود. اشعار بسیاری در مراثی اهل بیت (علیه‌السّلام)، به او منسوب است، که برخی از آنها در منتخب طریحی، آورده شده است او درباره شهید کربلا می‌گوید:
الا نوحوا و ضجّوا بالبکاء علی السّبط الشّهید بکربلاء
الا نوحوا بسکب الدّمع حزنا علیه و امزجوه بالدّماء
الا نوحوا علی من قد بکاه رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، خیرالانبیاء
انا بن متوّج توّجتمونی بتاج الفخر، طرّا و البهاء
• وفات او
سال وفات او درست مشخّص و معلوم نشده است، ولی قبر و محلّ دفنش در جزیره «اکل»، از بلاد بحرین قرار گرفته است. که معروف به جزیره پیامبر صالح می‌باشد. (۸)
• تالیفات او
او تالیفات ارزشمند متعدّدی دارد:
۱. آیات الاحکام، که موسوم به النّهایة فی تفسیر خمسماة آیة می‌باشد.
۲. تفسیر قرآن، بنا به نوشته تنقیح المقال و روضات، مختصر است.
۳. تلخیص التذکرة، یا غرائب المسائل.
۴. دیوان اشعار و مراثی اهل بیت (علیه‌السّلام).
۵. شرح قواعد علّامه حلّی.
۶. النّاسخ و المنسوخ.
• شاگردان او
افراد متعدّدی از ابن متوّج روایت می‌کنند، که از آنهاست:
۱. شیخ فخر الدّین احمد بن مخدّم بحرانی.
۲. شیخ شهاب الدّین احمد بن فهد بن ادریس احسائی. (۹)
(برگرفته از کتاب «طبقات مفسران شیعه، ص: ۴۷۰ - ۴۷۲»)
(۱) آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن بن علی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۴، ص۲۵۷-۲۵۸.
(۲) حسینی اشکوری، احمد، مؤلّفات الزیدیّه، ج۳، ص۱۸۰.
(۳) حسینی اشکوری، احمد، مؤلّفات الزیدیّه، ج۱، ص۳۱۴.
(۴) حسینی اشکوری، احمد، مؤلّفات الزیدیّه، ج۱، ص۴۷۲.
(۵) مشاهیر دانشمندان اسلام ص۳۲۶، کد معرّفی ۶۶۲.
(۶) آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن بن علی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۴۲، کد معرّفی ۲۱۳؛ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن بن علی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۴، ص۴۰۲، کد معرّفی ۲۱۲۷.
(۷) آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن بن علی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۲۴، ص۴۰۲.
(۸) مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۱۹۴.
(۹) امین، سید محسن، اعیان الشّیعه، ج۳، ص۱۱؛ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن بن علی، طبقات اعلام الشّیعه، قرن هشتم، ص۱۸.
