• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فرقه حربیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حربیه، از فرقه‌های کیسانیه و پیروان عبداللّه‌ بن عَمرو بن حرب کندی است.


این فرقه یکی از فرقه‌های غالیان نیز شناخته شده است. اینان پس از مرگ ابوهاشم، فرزند محمد بن حنفیه ، عبداللّه‌ بن عمرو بن حرب را به وصیت ابوهاشم جانشین او می‌دانستند.
[۱] اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۲۲، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.    
[۲] سامرائی، عبدالله سلوم، الغلو و الفرق الغالیة فی الحضارة الاسلامیة، ج۱، ص۹۵، (واسط، عراق) : دارواسط.
[۳] قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۲۴۸، بیروت ۱۹۷۴.


نام این فرقه، برحسب نام مؤسسی که برای آن معرفی کرده‌اند، در منابع به صورتهای خریبیه، خربیه و حارثیه نیز آمده است
[۴] اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۲۶، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
[۵] اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۶، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰    
.
[۶] اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۲۲، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.    
[۷] قاضی نعمان، نعمان بن محمد، الأرجوزة المختارة، ج۱، ص۲۳۲ـ۲۳۴، چاپ اسماعیل قربان حسین پوناوالا، مونترآل ۱۹۷۰.
[۸] خوارزمی، محمد بن احمد، کتاب مفاتیح العلوم، ج۱، ص۴۹، چاپ فان فلوتن، لیدن ۱۸۹۵، چاپ افست ۱۹۶۸.    
[۹] ابوالمعالی، محمد بن عبیدالله، کتاب بیان الادیان، ج۱، ص۳۵، چاپ اقبال آشتیانی، عباس، تهران ۱۳۱۲ش.
[۱۰] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ج۱، ص۲۵۴، تهران ۱۳۱۱ش.
نام جدّ مؤسس این فرقه را، به اختلاف، حرب و خریب و حارث و انتساب او را کوفی یا مدائنی یا شامی ذکر کرده‌اند
[۱۱] ناشئ، اکبر، مسائل الامامة و هو الکتاب الاول من کتابٍ فیه اصول النحل التی اختلف فی‌ها الصلاة، ج۱، ص۳۰، چاپ یوزف فان اس، بیروت: دارالنشر فرانتس شتاینر، ۱۹۷۱.
[۱۲] اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۳۵، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
[۱۳] اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۲۲، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.    
[۱۴] بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۳۳، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت:دارالمعرفة    
. احتمالاً این اختلاف ناشی از خلط چند تن با یکدیگر است.

گاهی نیز، به اشتباه، فرقه حربیه با فرقه جناحیه، پیروان عبداللّه‌ بن معاویه، یکی دانسته شده است
[۱۵] ناشئ، اکبر، مسائل الامامة و هو الکتاب الاول من کتابٍ فیه اصول النحل التی اختلف فی‌ها الصلاة، ج۱، ص۳۰، چاپ یوزف فان اس، بیروت: دارالنشر فرانتس شتاینر، ۱۹۷۱.
این اشتباه به سبب آن است که وقتی یاران عبداللّه‌ بن عمرو به دروغ بودن ادعای او مبنی بر داشتن علم غیب پی بردند، از وی روگردان شدند. آنگاه در پی یافتن امامی برای خود به مدینه رفتند و در آنجا، پس از ملاقات با عبداللّه‌ بن معاویه دعوت او را پذیرفتند و به وی پیوستند
[۱۶] اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
[۱۷] اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۶، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.    
[۱۸] حمیری، نشوان‌ بن سعید، الحور العین، ج۱، ص۱۶۰، چاپ کمال مصطفی، چاپ افست تهران ۱۹۷۲.    
[۱۹] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ج۱، ص۲۵۴، تهران ۱۳۱۱ش.
از این‌ رو، ‌گاه آرای این ‌دو فرقه با یکدیگر آمیخته شده و تمایز نهادن میان آن‌ها را تا حدی مشکل کرده است.
آنچه مسلّم است این‌که یاران عبداللّه ‌بن عمرو بن حرب، پیش از روگردانی از او، ادعایش را مبنی بر الوهیت
[۲۰] اسفراینی، شهفور بن طاهر، التبصیر فی الدین و تمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، ج۱، ص۱۲۵، چاپ محمدزاهد کوثری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.    
و داشتن علم غیب پذیرفته بودند.
[۲۱] اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
[۲۲] بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۸، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت:دارالمعرفة.    
[۲۳] اسفراینی، شهفور بن طاهر، التبصیر فی الدین و تمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، ج۱، ص۳۲، چاپ محمدزاهد کوثری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.    
[۲۴] سامرائی، عبدالله سلوم، الغلو و الفرق الغالیة فی الحضارة الاسلامیة، ج۱، ص۹۵، (واسط، عراق) : دارواسط.




۴.۱ - اعتقاد به حلول

آنان همچنین معتقد به حلول و اتحاد و تناسخ بودند. بنابه گزارش‌ها، آنان همچون دیگر فرقه‌های کیسانیه قائل بودند که روح الهی در انبیا علیهم‌السلام، یکی پس از دیگری، حلول یافت تا به پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم رسید و پس از وی به ترتیب به امام علی ، امام حسن و حسین علیهم‌السلام، محمد بن حنفیه ، و ابوهاشم منتقل شد. به اعتقاد این فرقه این روح الهی به عبداللّه‌ بن عمرو عطا شد و تا ظهور دوباره محمد بن حنفیه، که از نظر آن‌ها‌ همان مهدی منتظر است، در کالبد عبداللّه‌ بن عمرو باقی خواهد ماند.
[۲۵] اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۲۶، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
[۲۶] بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۸، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت:دارالمعرفة.    
[۲۷] بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۳۴، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت:دارالمعرفة.    


۴.۲ - چهار سبط براي پيامبر

از دیگر عقاید آنان اعتقاد به وجود چهار سبط برای پیامبر بود که عبارت‌اند از حضرت علی و سه فرزند ایشان: امام حسن و امام حسین و محمد بن حنفیه.
آنان معتقد بودند محمد بن حنفیه زنده است و در غیبت به سر می‌برد و نظام اسباب و سلسله علت‌ها در دست اوست.
[۲۸] اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۲۸، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
پیروان عبداللّه‌ بن عمرو آیات اول تا سوم سوره تین را تأویل می‌کردند به این‌که تین علی، زیتون حسن، طُورِسینین حسین و بلدامین کنایه از محمد بن حنفیه است که از سرزمین امن خارج خواهد شد و با یارانش که به عدد اصحاب بَدر ، ۳۱۳ تن هستند به مبارزه با ستمگران بر خواهد خاست.
[۲۹] اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۳۰ـ۳۱، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.


۴.۳ - پانزده نماز در روز

گفته شده است که عبداللّه‌ بن عمرو بن حرب در شبانه روز پانزده نماز، که هر کدام هفده رکعت بود، بر پیروانش واجب کرده بود؛ اما، هیچ‌یک از آنان نماز نمی‌خواندند،
[۳۰] اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۲۷، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
[۳۱] ابن‌حزم، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، ج۵، ص۵۰، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.    
زیرا همچون بسیاری از فرقه‌های غالی معتقد بودند که معرفت امام در سعادت فرد کافی است و کسی که به درجه بالایی از معرفت رسیده باشد، انجام دادن واجبات و ترک محرّمات از گردن وی ساقط می‌شود.
[۳۲] اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۳۹، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
[۳۳] قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۲۵۵، بیروت ۱۹۷۴.
از همین رو، آنان بسیاری از محرّمات را برای خود مباح می‌دانستند.
[۳۴] قاضی نعمان، نعمان بن محمد، الأرجوزة المختارة، ج۱، ص۲۳۳ـ۲۳۴، چاپ اسماعیل قربان حسین پوناوالا، مونترآل ۱۹۷۰.
[۳۵] قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۲۵۴ـ۲۵۵، بیروت ۱۹۷۴.
نقل شده است که ابن ‌حرب، پس از مناظره با یکی از متکلمان خوارج صُفریه، از عقاید سابق خود توبه کرد و به عقیده صفریه درآمد و بر‌ همان مذهب از دنیا رفت. برخی این امر را عامل اصلی روگردانی پیروانش دانسته‌اند
[۳۶] ابن‌حزم، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، ج۵، ص۵۰، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.    
[۳۷] قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۲۵۷، بیروت ۱۹۷۴.
اما بنابر سایر منابع، چنان‌که گذشت، عامل جدایی اصحاب ابن‌حرب از وی، آشکار شدن دروغین بودن ادعایش بوده است.

(۱) ابن‌حزم، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۲)ابوالمعالی، محمد بن عبیدالله، کتاب بیان الادیان، چاپ اقبال آشتیانی، عباس، تهران ۱۳۱۲ش.
(۳) اسفراینی، شهفور بن طاهر، التبصیر فی الدین و تمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، چاپ محمدزاهد کوثری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۴) اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
(۵) اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.
(۶) اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، تهران ۱۳۱۱ش.
(۷) بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت: دارالمعرفة.
(۸) خوارزمی، محمد بن احمد، کتاب مفاتیح العلوم، چاپ فان فلوتن، لیدن ۱۸۹۵، چاپ افست ۱۹۶۸.
(۹) سامرائی، عبدالله سلوم، الغلو و الفرق الغالیة فی الحضارة الاسلامیة، (واسط، عراق) : دارواسط.
(۱۰) قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الأدب، بیروت ۱۹۷۴.
(۱۱) قاضی نعمان، نعمان بن محمد، الأرجوزة المختارة، چاپ اسماعیل قربان حسین پوناوالا، مونترآل ۱۹۷۰.
(۱۲) ناشئ، اکبر، مسائل الامامة و هو الکتاب الاول من کتابٍ فیه اصول النحل التی اختلف فی‌ها الصلاة، چاپ یوزف فان اس، بیروت: دارالنشر فرانتس شتاینر، ۱۹۷۱.
(۱۳) حمیری، نشوان‌ بن سعید، الحورالعین، چاپ کمال مصطفی، چاپ افست تهران ۱۹۷۲.

۱. ↑ اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۲۲، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.    
۲. ↑ سامرائی، عبدالله سلوم، الغلو و الفرق الغالیة فی الحضارة الاسلامیة، ج۱، ص۹۵، (واسط، عراق) : دارواسط.
۳. ↑ قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۲۴۸، بیروت ۱۹۷۴.
۴. ↑ اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۲۶، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
۵. ↑ اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۶، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰    
۶. ↑ اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۲۲، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.    
۷. ↑ قاضی نعمان، نعمان بن محمد، الأرجوزة المختارة، ج۱، ص۲۳۲ـ۲۳۴، چاپ اسماعیل قربان حسین پوناوالا، مونترآل ۱۹۷۰.
۸. ↑ خوارزمی، محمد بن احمد، کتاب مفاتیح العلوم، ج۱، ص۴۹، چاپ فان فلوتن، لیدن ۱۸۹۵، چاپ افست ۱۹۶۸.    
۹. ↑ ابوالمعالی، محمد بن عبیدالله، کتاب بیان الادیان، ج۱، ص۳۵، چاپ اقبال آشتیانی، عباس، تهران ۱۳۱۲ش.
۱۰. ↑ اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ج۱، ص۲۵۴، تهران ۱۳۱۱ش.
۱۱. ↑ ناشئ، اکبر، مسائل الامامة و هو الکتاب الاول من کتابٍ فیه اصول النحل التی اختلف فی‌ها الصلاة، ج۱، ص۳۰، چاپ یوزف فان اس، بیروت: دارالنشر فرانتس شتاینر، ۱۹۷۱.
۱۲. ↑ اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۳۵، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
۱۳. ↑ اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۲۲، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.    
۱۴. ↑ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۳۳، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت:دارالمعرفة    
۱۵. ↑ ناشئ، اکبر، مسائل الامامة و هو الکتاب الاول من کتابٍ فیه اصول النحل التی اختلف فی‌ها الصلاة، ج۱، ص۳۰، چاپ یوزف فان اس، بیروت: دارالنشر فرانتس شتاینر، ۱۹۷۱.
۱۶. ↑ اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
۱۷. ↑ اشعری، علی‌ بن اسماعیل، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ج۱، ص۶، چاپ هلموت ری‌تر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.    
۱۸. ↑ حمیری، نشوان‌ بن سعید، الحور العین، ج۱، ص۱۶۰، چاپ کمال مصطفی، چاپ افست تهران ۱۹۷۲.    
۱۹. ↑ اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ج۱، ص۲۵۴، تهران ۱۳۱۱ش.
۲۰. ↑ اسفراینی، شهفور بن طاهر، التبصیر فی الدین و تمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، ج۱، ص۱۲۵، چاپ محمدزاهد کوثری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.    
۲۱. ↑ اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
۲۲. ↑ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۸، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت:دارالمعرفة.    
۲۳. ↑ اسفراینی، شهفور بن طاهر، التبصیر فی الدین و تمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، ج۱، ص۳۲، چاپ محمدزاهد کوثری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.    
۲۴. ↑ سامرائی، عبدالله سلوم، الغلو و الفرق الغالیة فی الحضارة الاسلامیة، ج۱، ص۹۵، (واسط، عراق) : دارواسط.
۲۵. ↑ اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۲۶، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
۲۶. ↑ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۸، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت:دارالمعرفة.    
۲۷. ↑ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۳۴، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت:دارالمعرفة.    
۲۸. ↑ اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۲۸، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
۲۹. ↑ اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۳۰ـ۳۱، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
۳۰. ↑ اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۲۷، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
۳۱. ↑ ابن‌حزم، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، ج۵، ص۵۰، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.    
۳۲. ↑ اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، ج۱، ص۳۹، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش.
۳۳. ↑ قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۲۵۵، بیروت ۱۹۷۴.
۳۴. ↑ قاضی نعمان، نعمان بن محمد، الأرجوزة المختارة، ج۱، ص۲۳۳ـ۲۳۴، چاپ اسماعیل قربان حسین پوناوالا، مونترآل ۱۹۷۰.
۳۵. ↑ قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۲۵۴ـ۲۵۵، بیروت ۱۹۷۴.
۳۶. ↑ ابن‌حزم، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، ج۵، ص۵۰، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.    
۳۷. ↑ قاضی، وداد، الکیسانیة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۲۵۷، بیروت ۱۹۷۴.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «فرقه حربیه»، شماره۶۰۱۵.    


رده‌های این صفحه : فرق اهل سنت | فرق و مذاهب
جعبه ابزار