فرهنگ معارف نهج البلاغه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«فرهنگ معارف نهج البلاغه» تالیف
محمد دشتی (م ۱۳۳۰ ش) محقق شهیر
نهج البلاغه است. این اثر برای سطوح مختلف فکری محققان اسلامی جهت آشنایی با معارف نهج البلاغه تدوین شده است.
کتاب در دو مجلد تنظیم شده است که در جلد اول و بخشی از جلد دوم معارف خطبه‌ها و در مابقی آن نامه‌ها و حکمت‌ها ذکر شده است. به جهت رعایت اختصار در تعداد مجلدات تنها
معارف و موضوعات استخراج شده از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها بدون ذکر متن عربی آن ذکر شده است.
در این اثر مقدمه ارزشمندی به قلم استاد
محمدتقی جعفری آمده است که در بخشی از آن در توصیف کتاب می‌خوانیم: «این کار بزرگ به قدری ارزنده و مورد نیاز جامعه ماست که می‌توان گفت: یکی از کارهای کم نظیر حوزه مبارکه
قم در مقوله خود می‌باشد که مخصوصا دانشجویان دانشکده‌ها و طلاب
حوزه‌های علمیه را به یک حرکت علمی و عملی بسیار پر معنی وادار می‌کند».
نویسنده در پیش گفتار، سیر در معارف و مباحث نهج البلاغه را پس از شناخت نهج البلاغه، یکی از ضروریات و مرحله دوم آشنایی با این کتاب شریف می‌داند و لذا چنین می‌نویسد: «پس از فراگیری دروس فصل اول کتاب شناخت نهج البلاغه و دانستن کیفیت تدوین و جمع آوری سخنان
امام علی علیه‌السّلام در
قرن چهارم، و شناخت ارزش‌های والا و کارآیی بی نظیر آن، و... اکنون، سیری در معارف و مباحث نهج البلاغه ضرورت پیدا می‌کند، تا جوانب گسترده سخنان
امام را کشف نموده و از نزدیک مورد مطالعه قرار دهیم و جان و دل را در چشمه همیشه جاری علوم علوی شستشو نمائیم».
وی هدف خود در این پروژه فرهنگی، استخراج علوم و فنون و معارف نهفته در خطبه‌ها، نامه‌ها، و حکمت‌ها و همگانی نمودن استفاده از معارف نهج البلاغه می‌داند تا همگان بتوانند معارف نهفته در نهج البلاغه را در قالب‌های گویا و زیبا بیابند، و متناسب با مشکلات و نیازهای فردی و اجتماعی خود بکار گیرند.
معارف و مطالب هر خطبه‌ای، در همان جایگاه خاص خودش، دسته بندی و قالب ریزی شده است تا محققان و اساتیدی که می‌خواهند شرح و
تفسیر جامع به ترتیب خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌ها داشته باشند، یا نهج البلاغه را از آغاز تا پایان تدریس کنند و یا مطالب هر خطبه و نامه و حکمت را در جایگاه خویش بیابند، به آسانی در تحقق آرمان خود موفق باشند.
مراحل تدوین این اثر ارزشمند از یک روال علیم و منطقی برخوردار بوده که به ترتیب عبارت است از:
۱- مطالعه و فهم درست الفاظ و عبارات.
۲- مطالعه ترجمه‌ها و شروح موجود برای کشف انواع برداشت‌ها.
۳- استفاده از معجم المفهرس و دیگر فرهنگ‌ها برای گسترش معانی و معارف نهفته در قالب الفاظ و عبارات نهج البلاغه.
۴- فهم درست متشابهات و ضرب المثل‌ها.
۵- فهم درست فرازهای مشکل نهج البلاغه با روش‌های حل تضادهای ظاهری (علم
تعادل و تراجیح)
۶- ایجاد ارتباط صحیح بین عبارات و معانی و معارف نهفته در کتاب.
۷- قالب ریزی معانی و معارف نهج البلاغه؛ وقت فراوانی گرفت تا برداشت‌ها در قالب صدها و هزاران فیش تحقیقاتی، مراحل پژوهشی را گذرانده و در پرتو فهرست‌های کلی و جزئی عرضه شود.
۸- سازماندهی عناوین کلی و جزئی؛ عناوین ریز مربوط به عناوین کلی، هر کدام در جایگاه خاص خود قرار گرفته و سیستم بحث در یک خطبه یا نامه یا حکمت نهج البلاغه از نظم منطقی قابل قبولی برخوردار است. از این رو در خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌های کوتاه، کار استخراج معانی و قالب ریزی و سازماندهی عناوین و موضوعات به گونه‌ای روان و آسان انجام پذیرفت که نظم ترتیبی الفاظ نیز رعایت شد؛ اما در خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌های طولانی کار استخراج و سازماندهی و قالب ریزی معارف نهج البلاغه، به گونه‌ای موضوعی و منسجم تر انجام گرفت که یک موضوع در سراسر یک خطبه به
کمال رسید تا از هر گونه، پرگوئی و تکرار ملال آور پرهیز شود.
نویسنده با اینکه اثری ارزشمند و قابل تقدیر پدید آورده است، در انتهای پیش گفتار کتاب چنین آورده است: «و آخرین کلام آنکه در این کار عظیم، هیچ وقت ادعا نداریم، همه معارف نهفته در نهج البلاغه را استخراج کردیم، این کار تنها یک قدم کوچک به سوی کلمات نورانی حضرت
امیرالمؤمنین علیه‌السّلام است که فرمود: «ان کلامنا صعب مستصعب» (همانا سخنان ما مشکل و به زحمت اندازنده محققان است). ما خواسته‌ایم تنها دریچه‌ای به گلستان همیشه معطر نهج البلاغه باز کنیم. امید که دیگر محققان و پژوهندگان این راه پر رهرو نگاهدارند و کاستی‌های کار ما را بر طرف سازند».
نرم افزار دروس حوزوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
