قواعد الأصول (مدنی تبریزی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«قواعد الاصول»، تالیف آیة الله، سید یوسف مدنی تبریزی است. این کتاب، به زبان عربی و در زمینه تبیین و تشریح قواعد اصولی نگاشته شده است.
کتاب، مشتمل بر ۱۱۵ قاعده اصولی است.
پاره‌ای از مطالبی که در این کتاب، مطرح شده، عبارت است از:
بیان اصول عملیه؛ تفاوت بین تخصیص و حکومت؛ عدم جواز اجرای اصل عملی، مگر پس از فحص و یاس از وجود اماره بر یکی از طرفین شک؛ تفاوت میان امارات و اصول عملیه؛ بیان قاعده قبح عقاب بلا بیان؛ توضیح حکم شبهه حکمیه تحریمیه؛ توضیح شبهه مصداقیه و شبهه مفهومیه؛ توضیح معنای حرفی و معنای اسمی؛ بحث از وقوع تحریف در قرآن؛ تفسیر کشف حقیقی و کشف جعلی؛ تقسیم قطع به طریقی و موضوعی؛ مقصود از وجوب متابعت قطع؛ اصولی بودن مباحث امارات و اصول عملیه؛ معنای تجری و معصیت و انقیاد و اطاعت؛ بیان ثمره موضوعی بودن یا طریقی بودن قطع؛ تفاوت بین صفات ذات و صفات افعال؛ قاعده حرمت اعانت بر اثم؛ تفسیر اجماع بسیط و مرکب؛ امکان تعبد به امارات غیر علمی؛ داخل نبودن بحث از قطع در مسائل علم اصول؛ ذاتی بودن یا جعلی بودن طریقیت قطع؛ عدم اعتبار قطع قطاع؛
تفسیر روایت حفص (عن ابی عبدالله علیه‌السّلام ، قال له رجل: اذا رایت شیئا فی یدی رجل، ا یجوز لی ان اشهد انه له؟ قال: نعم. قال الرجل: اشهد انه فی یده و لا اشهد انه له فلعله لغیره، فقال ابو عبدالله علیه‌السّلام : ا فیحل الشراء منه؟ قال: نعم. قال ابو عبدالله علیه‌السّلام : فلعله لغیره؛ من این جاز لک ان تشتریه و یصیر ملکا لک، ثم تقول بعد ذلک: الملک لی و تحلف علیه و لا یجوز ان تنسبه الی من صار ملکه من قبله الیک؟ و لو لم یجز هذا، ما قام للمسلمین سوق.).
آیا معلوم بالاجمال مثل معلوم بالتفصیل است؟ بحث از اجماع؛ بیان مقتضای ادله دال بر برائت؛ استدلال بر برائت به کمک اجماع؛ بیان شهرت؛ انقسام خبر واحد؛ بیان اقسام علم اجمالی؛ استدلال بر حجیت خبر واحد؛ بیان اینکه عمل مشهور، جبران کننده ضعف خبر واحد هست یا خیر؛ توضیح پاره‌ای از اصطلاحات (مانند شیخ، شیخین، ثلاثة و...) ؛ بطلان تصویب؛ مقامات عقل از جهت ادراک و حکم آن؛ توضیح در مورد اهل تناسخ و مذاهب دیگر؛ این مسئله که اصل در اشیا حظر است یا اباحه، غیر از مسئله برائت و اشتغال می‌باشد؛ بحث از مسئله برائت، آیا بحثی است اصولی یا فقهی یا کلامی؟ (به عقیده مؤلف، اصولی دانستن آن، وجیه تر است؛ به دو دلیل: ۱. با تعریف اصول- علم به قواعدی که برای استنباط احکام شرعی فراهم شده‌اند- سازگارتر است. ۲. مسئله مزبور، دست مایه شخص عامی واقع نمی‌شود و این، ویژگی مسئله اصولی است.) ؛ اقسام اسباب حکم؛ بیان اختلاف بین اخباری‌ها و اصولی‌ها؛ تفسیر حکم واقعی و ظاهری؛ وقوع اختلاف بین اخباری‌ها و اصولی‌ها در شبهه تحریمیه؛ وقتی منشا شبهه بین حرمت و غیر وجوب، تعارض نصین باشد و مرجحی هم برای هیچ یک از دو نص وجود نداشته باشد؛ بحث از مسئله خنثی؛ اقسام سه گانه احکام الهی؛ اصالة البرائة، ارتباطی با استصحاب و مسئله عدم الدلیل دلیل العدم ندارد؛ تفاوت بین اصل برائت و قاعده عدم الدلیل دلیل العدم؛ توضیح این کلام عدلیه که می‌گویند: واجبات شرعیه، چون الطافی در واجبات عقلیه‌اند، واجب شده‌اند؛ الفاظ طهارات سه گانه (وضو، غسل و تیمم)، اسماء برای افعال خارجی مخصوصند یا اسماء برای نظافت معنوی قائم به نفس؟ دوران امر در واجب، بین اقل و اکثر؛ مقصود از شبهه غیر محصوره؛ بیان حکم شبهه غیر محصوره؛ بیان و توضیح این آیه شریفه: «حافظوا علی الصلوات و الصلاة الوسطی و قوموا لله قانتین»
؛ تفاوت بین قاطع و مانع؛ وقتی امت بر دو قول اختلاف نمایند؛ اقسام سه گانه عموم (استغراقی، مجموعی و بدلی)؛ تفاوت بین جزء و شرط؛ بحث از مسئله احباط؛ بیان قاعده تسامح در ادله؛ بیان قاعده لا ضرر؛ بیان نسبت قاعده لا ضرر با ادله‌ای که عهده دار بیان احکام افعال با عناوین اولیه آنهایند؛ مراد از ضرر در قاعده لا ضرر، ضرر شخصی است یا نوعی؟ بیان حکم تعارض دو ضرر؛ پاره‌ای از تنبیهات قاعده لا ضرر.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
