مؤید الدین الجندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مؤید الدین بن محمود جندی» یا «مؤید الدین صوفی»،
عارف و
شاعر قرن هفتم هجری است.
در باره شرح حال وی، اطلاعات اندکی وجود دارد. تاریخ ولادتش معلوم نیست. بر اساس نامش، او را اهل
شهر جند دانسته‌اند. تنها منبع موثق در شرح حال او، مطالب پراکنده‌ای است که از خلال آثارش یافت می‌شود.
در آغاز،
پدر و
مادر و خویشان جندی او را از سلوک منع می‌کردند، اما وی با تفال به
قرآن کریم و بنا بر آیه ۲۴ سوره توبه،
اموال خود را به پدرش داد، کابین همسرش را پرداخت و به
سیر و سلوک روی آورد، به
حج رفت و بعدها (ظاهرا در قونیه) نزد
صدر الدین قونیوی (متوفی ۶۷۲) راه یافت و مقامات عارفانه خویش را در
خانقاه و مدرس او طی نمود و از او اجازه ارشاد گرفت. وی بسیار تحت تاثیر قونیوی بود و خود به این امر تصریح کرده است.
او به مقام معنوی و فضیلت باطنی استاد و استاد استاد خود (ابن عربی) چنان معتقد بود که در تمام شئون و مراحل زندگی، نه فقط در مشکلات عرفانی و علمی، بلکه در گشودن گره‌های زندگی نیز از باطن آنان مدد می‌جست.
فناری، وی را از فرزندان الهی قونیوی به شمار آورده و تصریح کرده که در شرح
مفتاح الغیب قونیوی، علاوه بر افادات
ابن عربی، قونیوی و
سعید الدین فرغانی (متوفی ۷۰۰)، از ذوق و فهم عرفانی مؤید الدین جندی مدد گرفته است.
جامی او را عارف کامل و جامع علوم ظاهری و باطنی دانسته است.
وی دارای حوزه تدریس بود و شاگردان قونیوی برای حل مشکلات علمی خود، به او مراجعه می‌کردند. به نظر آشتیانی، جندی و فرغانی آثار یکدیگر را دیده بودند؛ ازاین رو، مطالبی که در شرح تائیه فرغانی آمده، در آثار جندی تکرار نشده و مباحثی را که جندی به تفصیل از آنها سخن گفته، فرغانی در آثارش به اجمال به آنها پرداخته است.
وی متفکری مستقل و صاحب نظر بوده و با اینکه همچون استادش، قونیوی، در مباحث نظری پیرو ابن عربی بود، اما معارف غیبی با سلاست و روانی خاصی بر قلم او جاری شده است و در شرح فصوص، نکات تازه فراوانی دارد که ابن عربی اصلا مطرح نکرده یا در جای دیگری، آنها را بیان کرده است. همچنین بیانات قونیوی، مختصر و مجمل، اما نوشته‌های جندی مفصل است.
به بیان او، ذات هر چیز، حقیقت آن است از آن حیث که مرجع و منشا حقایق اسما و صفات و نسب و اضافات ذاتی است و اینها همه منسوب به آن ذاتند. پس غایت ادراک و علم به ذات، از جهت موصوف شدن حقیقت است به اسما و صفات و افعال و آثار و نسب و چون
علم، یکی از نسب است، ذات را درنمی یابد، چه به حق اضافه شود چه به خلق، زیرا امر نسبی (علم) بر ذات مطلق احاطه نمی‌یابد؛ مگر آنکه علم را عین ذات فرض کنیم که در آن حال، لفظ علم و عالم و معلوم را به کار نمی‌بریم و دیگر احاطه و عدم احاطه مطرح نیست و جمیع اعتبارات و نسب و اضافات و اسما و صفات، از میان برداشته می‌شود.
هیچ یک از شارحان ابن عربی در فهم افکار وی از جندی بی نیاز نبوده‌اند؛ چنان که
عبد الرزاق کاشانی (متوفی ۷۳۶) و
داوود قیصری (متوفی ۷۵۱) و برخی دیگر از شارحان
فصوص الحکم، تحت تاثیر او بوده‌اند.
وی معاصر
جلال الدین مولوی (۶۰۴- ۶۷۲) بود و خود را از جمله نیازمندان او می‌دانست.
سال وفات جندی به تحقیق معلوم نیست. بروکلمان آن را ۶۹۰ ق دانسته است که صحیح به نظر نمی‌رسد، زیرا جندی قصیده لامیه خود را در ۶۹۱ ق به پایان رسانده است.
حاجی خلیفه سال درگذشت او را حدود ۷۰۰ ق ذکر کرده است.
شرح فصوص الحکم ابن عربی، مهم‌ترین اثر وی می‌باشد. او شرحش را به صورت منظم و متوالی در یک زمان معین ننوشت؛ ابتدا شرح خطبه را نزد قونیوی نگاشت و پس از وفات قونیوی، قونیه را ترک کرد و عازم
بغداد شد و در آنجا بنا به درخواست برخی فضلا، بخشی از فصوص را شرح کرد، اما قبل از پایان شرح، بغداد را به قصد
سفر به مناطق دیگر ترک نمود و به گفته خودش در این هنگام از انواع واردات قلبی و الهامات ربانی محروم گشت.
جندی، به تبع قونیوی، اهمیت فراوانی برای خطبه فصوص الحکم و شرح آن قائل بود و ازاین رو، حدود یک پنجم شرح فصوص الحکم را به شرح خطبه آن اختصاص داد.
این کتاب، منبع برخی از شروح دیگر کتاب ابن عربی بوده و مشتمل بر نکات و افاداتی است که در سایر شروح یافت نمی‌شود.
دیگر آثار او عبارتند از:
۱.
نفحة الروح و تحفة الفتوح؛
۲.
اذواق الختمتین؛
۳.
کتاب الاسماء؛
۴.
اکسیر الکلمات؛
۵.
خلاصة الارشاد و ارشاد الخلاصة؛
۶.
شرح مواقع النجوم و مطالع اهلة الاسرار و العلوم؛
۷.
رسالة فی القضاء و القدر؛
۸.
رساله علوم احدی و معارف احمدی؛
۹.
دیوان اشعار؛
۱۰.
قصیده لامیه الدرر الغالیات فی شرح الحروف العالیات؛
۱۱.
سروده‌ای در جواب قصیده تائیه ابن فارض.
دانش نامه جهان اسلام، ج۱۱، ص۳۴- ۳۷، نوشته: حسن سیدعرب و اکبر ثبوت.
نرم افزار عرفان ۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور.
