مبارک بن کامل ظفری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مبارک بن کامل ظفری (
۴۹۵ یا
۴۹۰ ـ
۵۴۳ هـ.ق) از علمای
حنفی مذهب قرن
ششم (هجری قمری) و اهل محله ظفریه
بغداد بود.
او که به «محدث» و «مفید عراق» شهرت داشت، از کودکی به آموختن و گردآوری حدیث پرداخت.
وی نزد بیش از سه هزار استاد
حدیث فراگرفت.
گرچه برخی مانند
ابن جوزی دقت او را در نقل احادیث اندک دانسته‌اند.
ذهبی او را فردی راستگو ولی کم‌فهم معرفی کرده است.
ایشان علاوه بر حدیث، در قرائت قرآن، ادبیات، کتابت و نسخه‌برداری نیز مهارت داشت.
از آثار برجای‌مانده از او می‌توان به
سلوة الأحزان،
معجم الشیوخ و
نسیم الروح اشاره کرد.
وی در ۵۴۳ (هجری قمری) درگذشت و در شونیزیه بغداد به خاک سپرده شد.
ابوبکر مبارک بن کامل بن حسین بغدادی ظفری از عالمان حنفی مذهب سده ششم (هجری قمری) که در دوازدهم
ذی‌الحجه سال ۴۹۵ (هجری قمری)
یا ۴۹۰ (هجری قمری)
در محله ظفریه بغداد به دنیا آمد.
پدرش خَفّاف لقب داشت؛ احتمالاً به پیشه کفاشی مشغول بوده است.
برخی، این لقب را درباره خود مبارک نیز به کار برده‌اند.
ابن کامل از کودکی آموختن حدیث را آغاز کرد.
او پیوسته در پی شنیدن و جمع‌آوری و نگهداری احادیث بود و به گفته ذهبی، عمرش را در جستجوی آن گذراند.
هرگاه محدثی به بغداد می‌آمد، نزد او می‌رفت و از او حدیث می‌شنید.
تلاش وی در طلب حدیث، موجب شد تا لقب «محدث» و «مفید» عراق را بگیرد.
«مفید» به کسی می‌گفتند که با نقل حدیث از مشایخ، به مردم فایده برساند.
ایشان نیز با گزارش احادیث فراوانی که از استادان خود شنیده بود، جویندگان دانش حدیث و مردمان بسیاری را بهره می‌رسانید.
بغدادی درباره‌اش معاصرانش و بزرگان نظراتی داده‌اند که از جمله؛ ابن جوزی، معاصر مبارک بن کامل معتقد بود:
گرچه وی از جماعت بسیار و در هر جا و از هرکسی حدیث می‌شنید، دقت و تحقیق کمی در نقل شنیده‌های خود داشته و از افراد عالی و دانی نقل می‌کرد.
به باور ابن جوزی، مبارک در برابر احادیث فراوانی که گزارش می‌داد، بها می‌گرفت؛ زیرا فردی فقیر و نادار بود که بسیار ازدواج کرده و فرزندان فراوان داشت.
ذهبی با نگاهی میانه‌تر، بر آن است که او راستگو، اما دارای فهم اندک بود.
او به فراگیری دانش قرائت قرآن نیز اهتمام می‌ورزید.
وی خواندن قرآن را به قرائت‌های گوناگون می‌دانست و با حافظان قرآن نیز همنشین بود.
او همچنین از ادیبان زمانه خود به شمار می‌آمد.
نوشتن و خواندن را به خوبی می‌دانست و تندخوان و تندنویس بود.
هر چه از استادان خود می‌آموخت، می‌نگاشت.
با دست خط خود احادیث و نسخه‌های بسیاری را نگارش کرد.
سمعانی، هم‌عصر و همدرس او بود و آن دو با یکدیگر داد و ستد علمی داشته و از هم حدیث می‌شنیدند.
ابوبکر استادان فراوان دیده و می‌شناخت و نزد بسیاری، به ویژه در دانش حدیث درس آموخت.
به گفته ابن جوزی «اگر کسی بگوید مبارک از سه هزار استاد حدیث شنیده است، نباید آن را رد کرد».
این میزان شاگردی او در محضر مشایخ، باعث شده بود برای شناخت مشایخ حدیث، شنیده‌ها و اجازه‌های آنان به مبارک بن کامل مراجعه شود.
ابوالقاسم بن بیان،
ابوعلی بن نبهان،
ابوالغنائم نرسی،
علی بن فتحان شهرزوری، ابوطالب بن یوسف،
ابن الحصین و احمد بن هبه‌اللّه فرضی
از مشایخ او بودند.
مبارک بن کامل اگرچه در حدود نیم قرن زندگی علمی خود استادان بسیاری را دید، از میزان شاگردان وی گزارشی دیده نشد.
برخی بر آن بودن شاگردان و کسانی که از مبارک حدیث شنیده‌اند، از بزرگان و قدما بوده‌اند.
ذهبی نیز به نقل از ابن نجار، «یوسف» و «لامعه»، پسر و دختر مبارک و ابومحمد غرّاد را از کسانی شمرده است که از وی درس آموخته، نوشته‌ها و گفته‌های او را گزارش کرده‌اند.
او، پسرش یوسف را ـ که بعدها در شمار فقیهان مدرسه نظامیه بغداد درآمد ـ از کودکی حدیث بسیار آموخت.
همچنین برای برادرزاده‌اش ابومظفر ضیاء بن صالح بن کامل الخفاف از گروهی استادان اجازه روایت گرفت.
ابوبکر کتاب‌هایی تالیف کرده که آثار او عبارت‌اند از:
• سلوة الأحزان، گفته‌اند این اثر را در سیصد جزء گردآوری کرد؛
• معجم الشیوخ، این اثر در بردارنده استادان مبارک است؛
• نسیم الروح.
ظفری در نوزدهم یا ۲۷ جمادی‌الاول سال ۵۴۳ (هجری قمری) درگذشت و در قبرستان شونیزیه بغداد به خاک سپرده شد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «مبارک بن کامل ظفری»، ج۴، ص۲۷۲.
