محمد بم موفق خبوشانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن موفق خبوشانی (
۵۱۰ ـ
۵۸۷ هـ.ق) از برجستگان مذهب شافعی و فردی فاضل، پرهیزکار و زاهد بود.
در منطقه اَستُوا از نواحی خبوشان (قوچان) متولد شد و به همین سبب به
خبوشانی شهرت یافت.
فقه را از محمد بن یحیی نیشابوری و حدیث را از ابوالاسعد هبه‌الرحمان بن عبدالواحد آموخت.
او از فقها و محدثان برجسته شافعی به‌شمار می‌آمد و در مقابل مخالفان مذهب شافعی سرسخت بود.
وی از دریافت هدایا و درآمدهای موقوفه خودداری می‌کرد و ساده زندگی می‌کرد.
وی تفسیری بر کتاب المحیط فی شرح الوسیطِ استاد خویش محمد بن یحیی نیشابوری نوشت و آن را
تحقیق المحیط فی شرح الوسیط نام نهاد که شانزده مجلد است.
در ۱۲
ذی‌القعده سال ۵۸۷ (هجری قمری) در مصر و در مدرسی که تأسیس کرده بود درگذشت و در کنار مقبره امام شافعی دفن شد.
نجم‌الدین ابوالبرکات محمد بن موفق بن سعید بن علی خبوشانی در سال ۵۱۰ (هجری قمری) در منطقه اَستُوا از نواحی خبوشان (قوچان) به‌دنیا آمد و بدین دلیل به
خبوشانی شهرت یافته است.
خبوشانی فقه را از محضر
محمد بن یحیی نیشابوری که از شاگردان
ابوحامد غزالی و از فقیهان بنام
شافعی بود فرا گرفت و خود نیز به زودی در زمره برجستگان و ترویج دهندگان مذهب شافعی درآمد و فردی فاضل و با ورع بود.
منذری سال ورود خبوشانی را به مصر
۵۶۵ (هجری قمری) نوشته و می‌نویسد: وی حدیث را از ابوالاسعد هبه‌الرحمان بن عبدالواحد شنید و خود نیز صاحب نظر و فتوا بود.
نجم‌الدین زمانی که صلاح‌الدین ایوبی (
۵۶۴ ـ
۵۸۹ هـ.ق) بر مصر دست یافت، به دربار وی پیوست و چون آوازه علمی و از سویی افکار و عقاید او با صلاح‌الدین موافق بود، مورد لطف و عنایت او قرار گرفت و بعضی از امور علمی و عقیدتی به وی واگذار گردید.
وی به دنبال تأسیس مرکزی بود تا بتواند آرای علمی و عقیدتی خود را ترویج کند، پیشنهاد تأسیس مدرسه ای در کنار مقبره
امام شافعی را مطرح کرد که مورد قبول صلاح‌الدین قرار گرفت و پس از تأسیس، اداره و تدریس آن مرکز به خودش واگذار گردید و سالیان درازی در آن، فقه و عقاید شافعی تدریس می کرد.
ابن موفق بنابر اعتقاد
سبکی از فقها و محدثان بزرگ شافعی است. سبکی او را فردی متدین و زاهد خوانده است.
رجال‌نویسان نوشته ند نه تنها خبوشانی به ترویج فقه و عقاید شافعی مشغول بود، بلکه در مقابل مخالفان این مذهب ازجمله
حنابله، مشبهه و ظاهریه به‌شدت ایستاده و با غلات ایشان بسیار سرسخت بود.
نقل است چنان در این امر جسور بود که حتی قبر ابن کیزانی را که از سران ظاهریه بود و در کنار قبر امام شافعی مدفون بود، نبش کرد و استخوان های وی را از قبر بیرون آورد؛ اگرچه این عمل با عکس العمل شدید حنابله و برخی دیگر قرار گرفت و موجب آشوبی میان ایشان شد.
یافعی نیز وی را از مخالفان سرسخت عبیدیین
مصر خوانده است. ۶ ذهبی درباره زهد و دوری او از دنیا آورده است: وی در طول دوران زندگی، هرگز از پادشاهی درهمی نگرفت و از اموال موقوفه استفاده نکرد و آن‌چنان زاهدانه و محتاطانه زندگی می‌کرد که حتی هنگام مرگ او را در عبایی که از دیار خویش به همراه آورده بود، پیچیده و دفن کردند و هزینه زندگی‌اش با کمک تاجری از ولایت خویش تأمین می‌شد. ۷
گویا وی به تصوف همگرایش داشته، چه این‌که ابن ملقن وی را در شمار علمای تصوف و فردی زاهدمآب معرفی کرده است. ۸
ابوالبرکات تفسیری بر کتاب المحیط فی شرح الوسیطِ استاد خویش محمد بن یحیی نیشابوری نوشت و آن را
تحقیق المحیط فی شرح الوسیط نام نهاد که شانزده مجلد است. ۱۰
محمد بن موفق در دوازدهم ذی القعده سال ۵۸۷ (هجری قمری) در مصر و در همان مدرسه‌ای که خود تأسیس کرده بود درگذشت و در کنار مقبره شافعی به خاک سپرده شد. ۹
۲ ـ وفیات الاعیان ۴ / ۲۳۹ ـ ۲۴۰.
۳ ـ التکمله لوفیات النقله ۱ / ۱۶
[۱۴] ـ ۱۶۲. ۴ ـ طبقات الشافعیة الکبری ۷ / ۱۴.
۵ ـ شذرات الذهب ۴ / ۲۸۸.
۶ ـ مرآة الجنان ۳ / ۳۲۹.
۷ ـ سیر اعلام النبلاء ۲۱ / ۲۰۷. ۸ ـ طبقات الاولیاء ۴۷۱.
۹ ـ طبقات الشافعیة ( اسنوی ) ۱ / ۲۳۷.
اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیه،
۱۰ ـ هدیة العارفین ۲ / ۱۰۲.
دیگر منابع: الاعلام ۷ / ۱۲۰؛ کشف الظنون ۲ / ۲۰۰۸؛ الاعلام بوفیات الاعلام ۲ / ۳۹۷؛ العبر ۳ / ۹۵؛ البدایة و النهایة ۱۲ / ۳۴۷؛ الوافی بالوفیات ۵ / ۹۹؛ النجوم الزاهرة ۶ / ۱۱۶؛ معجم المؤلفین ۱۲ / ۶۹؛ حسن المحاضرة ۲ / ۲۲۵
