• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن‌ یوسف‌ بحرانی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





محمد بن یوسف بحرانی۵۸۵ هـ.ق) ادیب، شاعر و نحوی اهل اربیل بود.
ایشان در بحرین به دنیا آمد و به همین دلیل به بحرانی شهرت یافت.
او از کودکی به شعر علاقه‌مند شد و بیشتر دانش خود را از طریق مطالعه و تفکر در کتاب‌ها به دست آورد.
در نحو، عروض، قافیه، نقد شعر و موسیقی تبحر داشت.
وی مدتی نیز به فلسفه، هندسه و هیأت پرداخت، اما در نهایت این علوم را کنار گذاشت.
از شاگردان ایشان ابوالبرکات ابن مستوفی، تاریخ‌نگار معروف اربیل بود.
آثار مهم او شامل دیوان شعر، رسائل و تلخیص‌هایی از کتاب‌های ادبی و علمی مانند عمدة ابن رشیق و المفضلیات است.
وی در اربیل بر اثر بیماری سِل در سال ۵۸۵ (هجری قمری) درگذشت.



ابوعبداللّه محمد بن یوسف بن محمد موفق‌الدین اربلی بحرانی اصل او از اربیل عراق و پدرش تاجری بود که برای تجارت لؤلؤ، سفرهای بسیاری به بحرین می‌کرد. در یکی از این سفرها وی در آن‌جا متولد شد؛ از این‌رو به بحرانی ملقب گردید. بعدها به شهرزُور، شهری بین اردبیل و همدان آمد.


ابوعبداللّه از همان دوران کودکی و قبل از اشتغال به تحصیل، به سرودن شعر روی آورد. به‌گفته منابع، وی بیشترِ علم و دانش خود را از راه مطالعه، دقت و تدبر در کتاب‌ها به دست آورد تا آن‌جا که در ادبیات عرب و علم نحو پیشوا گردید.
او صاحب نظر در انواع شعر و از داناترین مردم به علم عروض، قافیه و ماهرترین آنان به نقد شعر بود. ایشان شناخت صحیح و کاملی نیز به لحن‌های گوناگون موسیقی داشت و در سفر به بغداد نیز کیفیت نواختن با عود را فرا گرفته بود. مدتی نیز به علوم اوایل، فلسفه، حکمت، هندسه و هیأت مشغول شد. او به حل کتاب اقلیدس (ریاضیدان یونانی م ۲۸۳ ق. م) که در علم هندسه بود و همچنین به حل مجسطی، در علم هیأت پرداخت. چون اما ثمره‌ای در تحقیق و تدبر در این گونه علوم ندیده و آن‌ها را رها کرد.



محمد بن یوسف علم نحو را از شخص نابینایی به نام رافع فرا گرفت.


اربلی شاگردانی داشت که می‌توان از شاگردان وی در فنون و علوم مربوط به شعر، ابوالبرکات ابن مستوفی اشاره نمود.
ابن مستوفی صاحب کتاب تاریخ اربیل است که می‌گوید: استاد ما ابوالحرم مکی ماکسینی نحوی، در بسیاری از مسائل مشکل علم نحو به موفق‌الدین بحرانی رجوع می‌کرده است.

ابوعبداللّه کتاب‌هایی تالیف کرده که آثار او عبارت‌اند از:
• دیوان شعر؛ • الرسائل؛ • مختصر العمدة فی صناعة الشعر ابن رشیق قیروانی؛
• مختصر المفضّلیّات ابوعبدالرحمان مفضل محمد ضبّی که موفق به اتمام آن نشد؛ • و حلِ کتاب اقلیدس. ذهبی نیز نقل کرده بحرانی تألیفی در هندسه داشته است.

بحرانی سرانجام در اربیل و بر اثر بیماری سِل در شب سوم ربیع الاول یا ربیع الآخر سال ۵۸۵ (هجری قمری) درگذشت.
۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۹.    
۲. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۲۸۶.    
۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۱۰۱.    
۴. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۱، ص۲۲۸.    
۵. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۶۴.    
۶. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۸۱۵.    
۷. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۸. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۴۶۷.    
۹. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۱۰. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۷۷.    
۱۱. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۹۹.    
۱۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۱۳. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۷۸.    
۱۴. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۱۰۰.    
۱۵. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۱۶. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۴۶۷.    
۱۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۱۸. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۹۹.    
۱۹. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۷۷.    
۲۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۲۱. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۲۲. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۳، ص۳۷۵.    
۲۳. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۲۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۹.    
۲۵. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۹۹.    
۲۶. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۷۷.    
۲۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۲۸. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۲۹. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۸۱۵.    
۳۰. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۶۴.    
۳۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۳۲. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۶۴.    
۳۳. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۶۴.    
۳۴. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۲۸۶.    
۳۵. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۳۶. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۴۶۷.    
۳۷. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۷۷.    
۳۸. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۹۹.    
۳۹. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۷۷.    
۴۰. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۹۹.    
۴۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۴۲. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۴۳. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۴۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۱۰.    
۴۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۴۶. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۲۸۷.    
۴۷. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۱۰۲.    
۴۸. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۴۹. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۴۶۷.    
۵۰. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۷۷.    
۵۱. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۹۹.    
۵۲. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۱، ص۲۲۸.    
۵۳. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۶۴.    
۵۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۸۱۵.    
۵۵. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۵۶. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۴۶۷.    
۵۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۵۸. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۷۷.    
۵۹. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۹۹.    
۶۰. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۶۴.    
۶۱. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۸۱۵.    
۶۲. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۲۷.    
۶۳. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۶، ص۴۶۷.    
۶۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۶۵. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۷۷.    
۶۶. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۹۹.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن یوسف بحرانی»، ج۴، ص۲۹۱.






جعبه ابزار