محمد بن احمد صفوانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبداللّه محمد بن احمد بن عبداللّه بن قضاعه بن صفوان بن مهران صفوانی از نوادگان صحابی امام صادق (علیه‌السّلام) و فقیه و محدث موثق شیعه بود که در بغداد زندگی می‌کرد.
او از شاگردان شیخ کلینی بود و از علی بن ابراهیم قمی روایت کرده و به عنوان علامه و محدث جلیل‌القدر شناخته می‌شود.
وی به دلیل علم و اخلاقش محبوبیت خاصی داشت و در مباهله‌ای با قاضی موصل، به دلیل پیروزی‌اش، اعتبار بیشتری کسب کرد.
آثارش شامل کتاب‌هایی در فقه و حدیث است.
تاریخ دقیق ولادت و وفاتش مشخص نیست. با این حال، او در نیمه نخست سده چهارم به عنوان دانشمندی برجسته شناخته می‌شد.
محمد صفوانی از موالی بنی‌اسد و از نوادگان صفوان بن مهران، صحابی امام صادق (علیه‌السّلام) و از فقیهان فاضل و محدثان موثق و بزرگان شیعه بود که در بغداد سکونت داشت.
به هر روی
صفوانی که از آن خاندان است ـ با این که اطلاعات زیادی از وی در دست نیست ـ نویسندگان شیعی، او را با واژگانی چون علامه، نیکو زبان، محدث جلیل‌القدر و کثیرالعلم و الحفظ ستوده‌اند.
در سال ۳۴۶ هجری الندیم با وی دیدار کرده و درباره وی آورده است که او فردی امّی بوده و خواندن و نوشتن نمی‌دانسته و تمامی تألیفات خود را از حفظ بر دیگران املا کرده و آنان نگاشته‌اند.
این سخن را به سادگی نمی‌توان پذیرفت.
صفوانی در میان مردم و امیر سیف‌الدوله همدانی محبوبیت ویژه‌ای داشته که علت آن، افزون بر علم و فضل و ویژگی‌های بارز اخلاقی، مباهله او با قاضی وقت موصل است. او نزد امیر درباره امامت به بحث با قاضی پرداخت و پس از بحث طولانی ـ به پیشنهاد
صفوانی ـ برای فردای آن قرار مباهله گذاشتند. پس از مباهله، دست در دست هم گذاشتند و از مجلس خارج شدند. قاضی که هر روز نزد امیر حاضر می‌شد، روز بعد در مجلس امیر حاضر نشد. پیک امیر خبر آورد که قاضی پس از برخاستن از مجلس مباهله، تب کرد و همان دستی که برای مباهله در دست محمد گذاشته بود، سیاه شد و آماس کرد و فردای آن روز از دنیا رفت. این قضیه بر مراتب عظمت و جلالت او نزد امیر و مردم افزود.
محمد بن احمد از شاگردان شیخ کلینی (م. ۳۲۹ق) بوده و از علی بن ابراهیم قمی مفسر بزرگ و معروف نیز روایت کرده است.
شیخ مفید (م. ۴۱۳ق)، تلعکبری، ابومحمد حسن بن قاسم محمدی، ابوالعباس احمد بن علی بن نوح از
محمد صفوانی روایت کرده‌اند.
آثاری که از
صفوانی در منابع گوناگون به ثبت رسیده، عبارت‌اند از:
•
ثواب القرآن، •
الرد علی ابن رباح الممطور، •
الرد علی الواقفه.
•
الغیبه وکشف الحیره، •
الامامه، •
الرد علی اهل الاهواء.
•
طلاق الثلاث، •
الجامع فی الفقه، •
انس العالم و ادب المتعلّم.
•
معرفه الفروض من کتاب یوم و لیله، •
غرر الاخبار و نوادر الآثار، •
التصرف.
•
تحفه الطالب و بغیه الراغب، •
الکشف و الحجه، •
المتعة و تحلیلها و الرد علی من حرمها.
•
صحبة آل الرسول و ذکر إحن اعدائم، •
الردعة عن کل بدعه، •
المنازل.
تاریخ درگذشت
محمد صفوانی همچون تاریخ ولادتش در منابع گزارش نشده است؛ ولی از تاریخ دیدار او با الندیم و نشانه‌های دیگر به دست می‌آید که در نیمه نخست سده چهارم، فردی دانشمند و صاحب آثار بوده است.
(دیگر منابع: )
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد ـ صفوانی»، ج ۲، ص ۴۰۵.
