محمد بن اسعد جوّانی (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن اسعد جوّانی (
۵۲۵ ـ
۵۸۸ هـ.ق) نسب‌شناس و شاعر شیعه قرن
ششم (هجری قمری) بود.
وی اصالتی از
موصل یا
مازندران داشت اما به دلیل انتساب خانوادگی به جوانیه، به «جوانی» شهرت یافت.
او مدتی در دوران فاطمیان، نقابت اشراف را بر عهده داشت، اما با روی کار آمدن ایوبیان کناره‌گیری کرد و به تألیف در علم انساب پرداخت.
استادان و شاگردان برجسته‌ای داشت.
آثار مهمی مانند
طبقات الطالبیین،
تاریخ الأنساب و منهاج الصواب را از خود به جا گذاشت.
ایشان در سال ۵۸۸ (هجری قمری) درگذشت.
ابوعلی محمد بن اسعد بن علی بن معمّر شرف‌الدین حسینی عُبَیْدلی جَوَّانی مصری معروف به
ابن نحوی و
ابن ابی‌البرکات اصل وی از موصل یا مازندران بود؛ ولی مانند پدرانش
منسوب به جوانیه، آبادی نزدیک اُحد است.
او در شب چهارشنبه آخر ماه
جمادی‌الاولی سال ۵۲۵ (هجری قمری) متولد شد.
ایشان در علم انساب و شعر تخصصی ویژه داشت.
در ایام خلفای فاطمی نیز برای مدتی نقابت اشراف را در مصر به عهده داشت؛ ولی چون ایوبیان سنی مذهب به قدرت رسیدند، از آن منصب استعفا و انصراف داده و به تألیف در انساب روی آورد
که این را نیز می‌توان قرینه‌ای بر تشیع او به شمار آورد.
ابوعلی دربارهاش سخنانی گفته‌اند از جمله؛
کحّاله در جایی به اشتباه نسب وی را محمد بن احمد بن اسعد آورده است.
صفدی و همچنین
آقابزرگ به تشیع او تصریح کرده‌اند.
ابن حجر گوید در تصانیف وی مجازفات (کلامی که از روی عدم دلیل و بینش گفته شود) بسیاری به چشم می‌خورد.
محمد بن اسعد از استادان همچون؛ پدرش اسعد،
عبدالسلام بن مختار سلفی،
عبدالولی بن محمد لخمی،
عبدالعزیز بن یوسف اردبیلی،
ابوالفتح صابونی،
عبدالرحمان بن حسین بن جباب،
عبدالمنعم بن موهوب واعظ،
محمد بن ابراهیم کیزانّی
و عبداللّه رفاعة بن غدیر سعدی هستند.
او علم نسب را نیز از یحیی بن محمد بن حیدره حسینی أرقطی فراگرفت.
آقابزرگ تهرانی،
عموی محمد و نیز ابن شهرآشوب (م ۵۸۸هـ.ق) را نیز از استادان او معرفی کرده‌اند.
عُبَیْدلی شاگردانی داشته که از جمله؛ ابوحامد محمد بن عبداللّه بن زهره حلبی را از شاگردان وی به شمار می‌آورند.
از دیگر شاگردان او می‌توان به مرتضی بن عفیف
و یونس بن محمد فارقی اشاره کرد.
جوّانی کتاب‌هایی تالیف کرده که آثار او عبارت‌اند از:
• طبقات الطالبیین؛
• طبقات النسابیین الطالبیین؛
• تاریخ الأنساب و منهاج الصواب؛
به گفته زرکلی در «دارالکتب المصریه»، کتابی از محمد جوانی به‌نام:
• تحفةٌ ظریفه و مقدمةٌ لطیفه و هدیةٌ منیفه فی اصول الاحساب و فصول الانساب؛ وجود دارد که احتمالاً همان تاریخ الانساب باشد.
• مختصر من الکلام فی الفرق بین من اسمه سلام و سلاّم؛
•
شجرة الرسول الی قریش و بطونها؛ که نسخه‌ای از آن در کتابخانه برلین وجود دارد.
• المقدمة الفاضلیه فی الانساب؛
• معیار النسب؛
• دیوان العرب و جوهرة الادب فی ایضاح النسب؛
• الذروة الانیسه بمشهد السیدة نفیسه؛
• المصنّف النفیس فی نسب بنی ادریس در طعن بر نسب ابوالحسن ادریس بن حسین؛
• النقط لمعجم ما اشکل علیه من الخطط؛
آثار دیگری به او نسبت داده‌اند که عبارتند از:
• التحفة الظریفه فی طبقات النسابیین؛
•
التحفة الشریفه و الظرف الحنیفه.
احتمالاً اثری جدایِ از آن‌چه ذکر شده نباشد، افزون بر این‌که التحفة الشریفه فی نسب النبی به پدرش اسعد نیز نسبت داده شده است.
شرف‌الدین درنهایت در سال ۵۸۸ (هجری قمری) در
مصر چشم از جهان فروبست.
ابن حجر نیز وفات او را در این سال ذکر کرده، ولی تولد او را در سال ۵۷۵ (هجری قمری) دانسته است؛ از اینرو به بهانه کمی سن روایتی را از او نقل نمی‌کند.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن اسعد جوّانی»، ج۴، ص۳۰۴.
