محمد علی مصلحی اراکی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این نوشتار زندگی نامه تفضیلی آیت‌الله اراکی
متن، ذیل عنوان محمد علی مصلحی اراکی در کتاب گلشن ابرار آمده است.
او در ۲۴
جمادی الثانی ۱۳۱۲ ق. در
اراک دیده به
جهان گشود. پدرش، حجة الاسلام حاج احمد آقا، مشهور به میرزا آقا فراهانی از علمای مشهور آن سامان بود. مادرش نیز از نوادگان امامزاده سید حسن واقف (این امامزاده در روستای افوشته شهرستان نظنز واقع شده است.) است.
وی پس از یادگیری خواندن و نوشتن، در نوجوانی وارد
حوزه علمیه اراک شد و در درس استاد سید جعفر شیثی حضور یافت و مقدمات
علوم اسلامی را از او فرا گرفت. دروس سطح حوزه را نزد
آیة الله العظمی سید محمد تقی خوانساری به خوبی پشت سر گذراند. آیة الله اراکی همزمان با تحصیل دوره سطح، در درس شرح منظومه آیة الله شیخ محمد باقر اراکی معروف به سلطان آبادی شرکت کرد و از دانش آن
حکیم فرزانه خوشه‌ها چید.
ایشان سالها در درس آیة الله العظمی آقا نورالدین اراکی و
آیة الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی شرکت کرد و از دانش و تقوای آن دو مرجع بزرگ تقلید
شیعیان، بهره‌ها برد. آیة الله حائری علاقه زیادی به او داشت. نبوغ فکری آیة الله اراکی مورد توجه استاد قرار گرفت. آیة الله اراکی به سفارش استاد معمم شد. با یکی از بستگان
ازدواج نمود.
آیة الله اراکی پس از سالها تحصیل در حوزه علمیه اراک، به دنبال هجرت آیة الله العظمی حائری یزدی به
قم، وارد
حوزه علمیه قم شد و در درس ایشان شرکت کرد.
آیة الله اراکی در این سالها با
امام خمینی آشنا شد. وی علاقه خاصی به امام خمینی داشت و هماره از فعالیتهای سیاسی ایشان علیه رژیم پهلوی پشتیبانی می‌نمود.
به دنبال اعلامیه کوبنده امام خمینی در سال ۱۳۴۱، علیه لایحه
کاپیتولاسیون و قوانین غیر اسلامی مصوب مجلس شورای ملی، آیة الله اراکی نیز به پشتیبانی ایشان اعلامیه‌ای صادر کردند و خواستار لغو مصوبات مخالف
اسلام شدند.
پس از دستگیری و تبعید امام خمینی، در سال ۱۳۴۲، آیة الله اراکی هماره از ایشان حمایت می‌کرد. عکاسی هما، عکسی از
امام در خیابان ارم زده بود. حضرت آقا (آیة الله اراکی) که از
فیضیه بر می‌گشتند، وقتی نگاهشان به آن عکس افتاده بود، فرموده بودند : قسم می‌خورم که صاحب این عکس اگر در
کربلا می‌بود، در رکاب
امام حسین علیه‌السّلام به
شهادت می‌رسید.
وقتی به منزل می‌آمدند و ما اطلاعیه‌ها را برایشان می‌خواندیم، بسیار گریه می‌کردند و اشک شوق و نشاط از شنیدن این اطلاعیه‌ها، می‌ریختند...
آیة الله اراکی در پی دستگیری و تبعید امام به
نجف، همان
سال به
عراق و نجف رفت و در مدت اقامت تماما میهمان حضرت امام بود این در حالی بود که آقا از سوی رژیم تحت فشار قرار گرفته بود و از سوی دیگر جواب میهمانی افراد دیگر را رد کرده بود ایشان با افتخار میهمانی امام را پذیرفت و بدون ترس و اضطراب چند روزی را در آنجا اقامت کرد.
اولین ملاقات امام با ایشان در کربلا بود، در ابتدا که وارد حرم
حضرت ابوالفضل علیه‌السّلام شد حضرت امام در حال خروج از حرم بود حدود پانزده سال بود که همدیگر را ندیده بودند. آن دو یکدیگر را در آغوش گرفتند و آقای اراکی شروع به گریه کرد و سپس این جمله را فرمود : با آل علی هر که در افتاد ور افتاد. بعد دوباره شروع به گریه کرد... حجة الاسلام شهاب الدین اشراقی، داماد امام می‌گوید : امام به من گفتند : بغض گلویم را گرفته بود و نتوانستم پیش آقای اراکی بایستم...
آیة الله اراکی درباره آشنایی خود با امام خمینی می‌فرماید :
«حضرت آقای خمینی یک مدتی را در اراک بوده‌اند و در حوزه آنجا تحصیل می‌کردند و حتی منبر می‌رفته‌اند، من در آن مدت با ایشان آشنایی نداشتم، اما آن وقتی که در قم بودیم خوب آشنا شدیم و یکی از هم صحبتهای بنده بودند. گاهی اتفاق می‌افتاد از منزل تا میدان کهنه قم نزدیک شاهزاده حمزه این راه را به همراه هم طی می‌کردیم و ضمن صحبتها و مباحثه‌ها بر می‌گشتیم و این مساله بسیار اتفاق افتاد، با هم خیلی مانوس بودیم.
آن اوایل که وارد قم شدم ایشان به من اظهار کرد شما یک درس
تفسیر صافی برای من بگویید تفسیر صافی با
اصول و
فقه و اصطلاحات آن مناسبتی ندارد و لذا چون من با آن اصطلاحات مانوس نبودم چند
شب تدریس کردم اما دیگر نرفتم، ایشان هم اصراری نکردند...
ایشان مرد بسیار جلیلی است و شناختم او را به جلالت بسیار مرد پاکی است، پاک، پاکی
نفس دارد، پاکی ذاتی و درونی دارد و این بر همه خلق معلوم شده است.
ما در مدت پنجاه سال که با این شخص بزرگ آشنایی پیدا کرده‌ایم، خبر
تقوا و
دیانت و
سخاوت و
شجاعت و
شهامت و بزرگی نفس و بزرگی
قلب و کثرت دیانت و جدیت در
علوم نقلی و عقلی و مقامات عالی و... در او نیافتیم. این مرد قد مردانگی
علم کرد و در مقابل کفر ایستادگی کرد و دست غیبی هم با او همراهی کرد، به طوری که محیرالعقول بود و هیچ خانه‌ای و هیچ زاویه‌ای از زوایای این مملکت باقی نماند مگر که گفته شد.
مرگ بر شاه او جان در کف دست گذاشته است و در مقابل تبلیغ
قرآن و
دین حنیف
اسلام جانبازی می‌کند. جان در کف گذاشته و حاضر برای
شهادت شده است. خداوند یک قوه غریبی در این مرد خلق فرموده که به هیچ احدی نداده. همچنین جراتی، چنین شجاعتی و دیدی به او داده است که به احدی نداده، او مانند جدش
علی بن ابی طالب است. یک چنین کسی کمیاب است. کم نظیر است و نظیر ندارد.»
آیة الله اراکی در طول بیش از ۳۵ سال تدریس در
حوزه علمیه قم، پیچیده‌ترین مباحث علمی را با گفتاری شیوا و بیانی رسا مطرح می‌کرد. از ویژگیهای درس ایشان پرهیز از تکرار و زیاده گویی بود. کلام را گزیده و پرمعنی اداء می‌کرد. اعتقادشان بر این بود که
طالب علم باید قبل از حضور در درس، مطالعه نماید.
آیة الله اراکی پس از وفات آیة الله سید محمد تقی خوانساری (متوفای ۱۳۷۱) به درخواست شماری از شاگردان او، به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. بسیار از استادان برجسته حوزه علمیه قم و مسؤولان نظام جمهوری اسلامی سالها از محضر ایشان کسب فیض نمودند.
مرجع بزرگ تقلید شیعیان در طول عمر پربرکت خویش، کتابهایی نیز در
علم فقه و اصول نوشت. آثارش عبارتند از :
۱. تقریرات درس آیة الله شیخ محمد سلطان العلما
۲. تقریرات درس فقه
آیة الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی۳. تقریرات درس اصول فقه آیة الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی
۴. حاشیه بر «درر الاصول» نوشته آیة الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی
۵. تقریرات درس فقه
آیة الله سید محمد تقی خوانساری۶. حاشیه بر «
عروة الوثقی»
۷. شرح «عروة الوثقی»
۸. توضیح المسائل
۹. مناسک حج
۱۰. رساله استفتائات
۱۱. مقدمه بر کتاب «القرآن و العقل» نوشته آیة الله سید نور الدین اراکی
۱۲. النکاح و الطلاق
آیة الله اراکی پیش از
انقلاب،
نماز جمعه را در
قم اقامه می‌کرد. «ایشان همانند یک جلسه درس، برای نماز جمعه و خطبه‌های آن مطالعه می‌کردند... رفته رفته نماز جمعه رونق بیشتری گرفت و با جمعیت بیشتری برگزار گردید و امامت ایشان بر نماز جمعه تا بعد از انقلاب که حضرت امام به قم آمدند، ادامه داشت. حضرت امام در مدتی که در قم بود روزی به منزل ایشان آمد. آیة الله اراکی به
امام خمینی فرمود شما الآن دستتان باز است و مقتدر هستید، چون در
زمان حکومت اسلامی قرار دارید شما باید اقامه
نماز جمعه کنید. ولی امام به ایشان فرمود شما نماز جمعه را باید اقامه کنید. لذا مدتی نماز را با شکوه تمام اقامه کردند.»
آیة الله اراکی به عالمان مجاهد
عشق می‌ورزید و احترام فوق العاده برای آنان قائل بود و تجلیلشان از حضرت آیة الله سید نور الدین اراکی و آیة الله سید محمد تقی خوانساری بر همین اساس بود. ایشان بارها به همراهی آیة الله خوانساری، پیشنهاد قیام و مبارزه علیه طاغوت را با
آیة الله العظمی بروجردی در میان گذاشته بودند و نیز در ماجرای فدائیان
اسلام به رهبری
شهید نواب صفوی، چون مرحوم آیة الله خوانساری از آنان حمایت می‌کرد، ایشان هم نظر مساعد داشت.
آیة الله اراکی از آغاز نهضت امام خمینی در
سال ۱۳۴۱، هماره به پشتیبانی از ایشان برآمدند، با اینکه بیش از ده سال از امام خمینی بزرگتر بودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از دولت و نظام جمهوری اسلامی حمایت کردند و ایشان در تایید انقلاب اسلامی فرمودند:
جماعت
دنیا که رئیس آنها آمریکا و شوروی است و سایرین که دست بسته آنان هستند، همگی در یک طرف هستند و آقای خمینی تنها... آقای خمینی شخص نیک نفسی است. جای شک ندارد و هیچ غرضی در او جز ترویج
دین نیست... این دو نفر، پدر و پسر (رضا شاه و محمد رضا شاه) چه کارها که کردند، می‌خواستند اصل دین اسلام را به کلی از ریشه بکنند، مثل یزید که می‌خواست به کلی ریشه دین را از بین ببرد. اگر نهضت
حضرت سید الشهداء علیه‌السّلام نبود، الآن من و شما
کافر بودیم. اشهد ان لا اله الله بین ما نبود...»
آیة الله اراکی در طول هشت سال دفاع مقدس، از رزمندگان
اسلام پشتیبانی نمود. ایشان درباره
جنگ تحمیلی فرمودند :
نظریه من هم مثل آقای خمینی است. آقای خمینی و همه علما نظرشان این است که هرگاه اسلام در خطر باشد، باید تمام
مسلمانان در مقام
دفاع، برآیند، هرکس که می‌تواند...
جنگ همان دفاع است و پاسداران هم همان جنگ جویان هستند که از
حقیقت اسلام حمایت می‌کنند و...
ان تنصروالله ینصرکم و یثبت اقدامکم و پاسدارها جزو همین آیه هستند»
آیة الله اراکی پس از رحلت امام خمینی و انتخاب حضرت
آیة الله خامنه‌ای به رهبری
انقلاب با ارسال پیامی، از انتخاب ایشان به رهبری انقلاب اظهار خوشحالی نمودند. پس از رحلت امام خمینی استکبار جهانی به امید مخالفت و یابی اعتنایی مراجع تقلید
شیعه نسبت به انتخاب آیة الله خامنه‌ای به رهبر انقلاب، به وسیله رادیو، تلویزیون و
مطبوعات به تضعیف رهبری نظام برخاستند. اما حمایت مراجع تقلید شیعه، بویژه آیة الله العظمی اراکی که حدود چهل سال از آیة الله خامنه‌ای بزرگتر بودند، امید دشمنان انقلاب اسلامی را به یاس مبدل ساخت. ایشان در بخشی از پیام خود چنین مرقوم داشت.
«انتخاب شایسته جنابعالی به مقام رهبری جمهوری اسلامی
ایران مایه دلگرمی و امیدواری ملت قهرمان ایران است، شکی نیست که در موقعیت حساس کنونی حفظ نظام جمهوری اسلامی که از اهم واجبات شرعی است، متوقف به این امر مهم می‌باشد. اینک اینجانب با ابتهال و تضرع به درگاه ربوبی و با
استغاثه به ناحیه مقدسه
حضرت ولی عصر - عجل الله تعالی فرجه الشریف - دوام تاییدات و توفیقات آن جناب را در انجام این مسؤولیت بسیار سنگین خواستارم».
آیة الله اراکی به
عبادت خیلی اهمیت می‌داد. قبل از اذان
صبح بیدار می‌شد، هر روز یک جزء
قرآن می‌خواند در ماه
رمضان روزانه سه جزء قرآن می‌خواند. در نافله‌های شبهای جمعه، در
قنوت،
دعای کمیل می‌خواند.
وقتی به ایشان پیشنهاد کردند که
نماز جماعت را به خاطر افراد کهنسال و مریض، زیاد طول ندهید. فرمودند : از من پیرتر و ضعیف تر، در نماز کسی هست؟!
استاد محمود شاهرخی، از شاعران شهیر انقلاب در باره دیدارش با آیة الله اراکی می‌گوید:
«در خلال شبهای شعر فیضیه به محضر حضرت آیة الله العظمی اراکی دامت برکاته مشرف شدیم چه دیداری! سخت بهجت خیز و عبرت انگیز! دیدار مردی بزرگ که آثار گذشت
زمان بر سیمای مبارکش پدیدار بود و انوار معرفت از پیشانی روشنش ساطع. او مظهر و جلای روحانیت سخت کوش
شیعه می‌باشد. در اتاقی محقر و ساده تر از ساده، آن بزرگ را دیدار کردیم که با ضعف مفرط مزاج، لباس رسمی پوشیده و بر روی چهار پایه‌ای استقرار یافته بود.
پس از به جای آوردن معارفه، آن بزرگ سخنانی مبسوط و ممتع و مواعظی رسا و بلیغ ایراد کرد که همگان را سخت متاثر ساخت، که از غایت شور و تاثیر بیانات ایشان اکثر حاضران اشک از دیدگان جاری ساختند. مکرر به ابیاتی از عارفان صاحبدل، از جمله شیخ شیراز و
شیخ شبستری و
شیخ بهایی استشهاد و استناد می‌فرمود و خود می‌گریست...»
سرانجام
روح ملکوتی آیة الله العظمی اراکی در ۲۳/۷/۱۳۷۳ به ملکوت پیوست. مرجع تقلید شیعیان پس از یک
قرن (تولد ۱۲۷۳ فوت ۱۳۷۳) تلاش برای هدایت مردم، دار فانی را وداع گفت و به جمع مراجع تقلید در
بهشت پیوست. دولت جمهوری اسلامی یک
روز تعطیل و یک هفته را عزای عمومی اعلام نمود. پیکر پاک آن مرجع والامقام در
تهران، از بیمارستان شهید رجایی تا میدان راه آهن بر دوش انبوه مردم تشییع شد. آیة الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب و مسؤولان نظام در این تشییع باشکوه حضور داشتند. سرانجام پیکرش با تشییع باشکوه مردم قم در حرم
حضرت معصومه علیهاالسّلام به
خاک سپرده شد. رضوان و رحمت
خدا بر او باد.
سایت فرهیختگان تمدن شیعه، برگرفته از مقاله«محمد علی مصلحی اراکی».
