مفتاح الأصول‌ (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

«مفتاح الاصول» تالیف آیت لله اسماعیل صالحی مازندرانی است که در چهار جلد تدوین شده و جلد سوم و چهارم آن توصیف گردیده که در این دو جلد مباحث قطع و ظن و اصول عملیه مورد شرح و بررسی قرار گرفته است.

---

نگارنده پس از طرح مساله ابتدا دیدگاه‌های اصولی خود را بیان کرده سپس دیدگاه‌های اصولی استاد خود آیت الله میرزا هاشم آملی برخی دیگر از علمای امامیه مانند آخوند خراسانی، شیخ مرتضی انصاری، میرزای نائینی، امام خمینی، آقا ضیاء عراقی و... را در مورد مسایل مطرح شده منعکس نموده است.

---

۲.۱ - مبحث حجج و امارات

در ابتدای کتاب مبحث امارات و حجیت آنها ارایه شده و مباحث قطع طریقی و وجوب متابعت قطع بیان شده است. آنگاه به بحث در مورد قطع موضوعی و کاشفیت قطع برای واقع پرداخته شده و بحث از قطع بر خلاف دیدگاه برخی از فقها بحثی اصولی دانسته شده است. به مناسبت بحث از قطع نگارنده به تبیین مباحث مربوط به تجری پرداخته و اقسام تجری و تعلق گرفتن یا نگرفتن عقاب نسبت به آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. نگارنده در ادامه به جانشینی اصول عملیه و امارات به جای قطع اشاره نموده و حجیت قطع قطاع، موافقت التزامی قطع و منجزیت علم اجمالی را مورد شرح و بررسی قرار داده است.

۲.۲ - مبحث ظنون

در بخش بعدی کتاب نویسنده به بحث درباره مباحث ظن پرداخته و امکان تعبد به ظن و عدم آن را بیان کرده و عدم حجیت ابتدایی ظنون را توضیح داده و شرایط حجیت ظنون معتبر را بررسی نموده است. نویسنده ضمن بیان دیدگاههای شیخ انصاری و آخوند خراسانی در مورد حجیت ظن و مقتضای اصل در شک و ظن را عدم حجیت آنها دانسته و راههای اثبات حجیت برخی از ظنون را از دیدگاه آن دو بررسی کرده است. در همین راستا نگارنده به حجیت ظواهر قرآن و سنت، حجیت قول لغوی، حجیت اجماع منقول، حجیت شهرت فتوایی و خبر واحد را بررسی نموده و دیدگاه‌های اصولیان بزرگ را در این زمینه منعکس کرده است.

۲.۳ - مبحث شک

۲.۳.۱ - اصل برائت

در قسمت بعدی کتاب نویسنده مباحث مربوط به شک را آغاز کرده و در ابتدا به بحث درباره اصل عملی برائت پرداخته است. وی آیاتی از قرآن کریم و روایاتی از معصومین را در مورد حجیت برائت در صورتی که مکلف دسترسی به تکلیف ندارد مورد استناد قرار داده و اجماع علمای شیعه و همچنین بنای عقلاء (دلیل عقلی) مبنی بر حجیت اصل برائت را بیان کرده است. وی همچنین استدلال اخباریان به کتاب و سنت و عقل و اجماع را مبنی بر عمل به اصل برائت در صورت عدم علم به تکلیف درج کرده و مقدم بودن اصل موضوعی بر اصل عملی مانند برائت را نیز بیان کرده است. نویسنده همچنین بر وجوب فحص و ناامید شدن از وجود نص و سپس استناد به اصل عملی برائت تاکید کرده و جریان داشتن اصل برائت در شبهات موضوعیه و حکمیه و حسن احتیاط در این دو صورت را نیز مورد اشاره قرار داده است.

۲.۳.۲ - اصل تخییر

اصل عملی دیگری که نویسنده به آن پرداخته است اصل تخییر است که در این زمینه نیز وی ضمن تبیین مجرای جریان این اصل یعنی دوران امر بین در واجبات توصلی و تعبدی در واقعهای مشخص و تعدد واقعه صور گوناگون جریان آن را بررسی نموده است.

۲.۳.۳ - اصل احتیاط

در ادامه نویسنده به بحث درباره اصل احتیاط یا اشتغال پرداخته و صورت‌های مختلف شک در مکلف به و دوران امر بین متباینین، جریان داشتن اصل احتیاط در شبهات محصوره و عدم جریان داشتن آن در شباهت غیرمحصوره، جریان آن در دوران امر بین اقل و اکثر ارتباطی و استقلالی و سایر شروط جریان اصل احتیاط را مورد بحث و بررسی مبسوط قرار داده است.

۲.۳.۴ - اصل استصحاب

در بخش بعدی کتاب نویسنده به بررسی اصل عملی استصحاب پرداخته و ضمن ارایه تعریفی از استصحاب به بحث درباره حجیت آن و ادله عقلی و نقلی مبتنی بر آن پرداخته است. در همین راستا نویسنده روایات متعددی را در مورد عمل به استصحاب در صورت ایجاد شک لاحق و وجود یقین سابق مطرح کرده و به شرح و بررسی مفاد این روایات در اثبات اصل عملی استصحاب پرداخته است. وی دیدگاه‌های برخی از علمای علم اصول مانند شیخ مرتضی انصاری، آخوند خراسانی، میرزای نائینی، آقا ضیاء عراقی، میزرا هاشم آملی و امام خمینی را نیز در مورد اصول عملیه به ویژه اصل استصحاب بیان کرده و این دیدگاهها را مورد ارزیابی قرار داده است. شک در مقتضی و رافع، شک در وجود رافع، شک در حکم وضعی و تکلیفی، استصحاب فعلی و استقلالی، یقین وجدانی و تعبدی در استصحاب و جریان آن، اقسام استصحاب کلی، شبهه عبائیه در مورد یکی از اقسام استصحاب،اصاله عدم تزکیه، استصحاب در امور تدریجی، استصحاب تعلیقی، استصحاب شرایع سابق، اصل مثبت و معنای آن، ترتب برخی از آثار عقلی و عادی بر استصحاب، اصالت و اعتبار موضوع بودن مستصحب بقاءا و حدوثا،اصاله تاخر حادث، استصحاب صحت هنگام شک در عروض مانع و قاطع، کیفیت جریان استصحاب در امور اعتقادی، معنای یقین و شک در استصحاب،قاعده مقتضی و مانع وجه تقدیم اماره بر استصحاب و حکم تعارض دو استصحاب از دیگر مباحث مطرح شده در این بخش از کتاب است. در بخش پایانی کتاب نویسنده به بحث درباره احکام تعادل و تراجیح پرداخته و راه-‌های برطرف کردن تعارض در نصوص لفظی و اصول عملی را بررسی نموده است. وی در این زمینه به وجود مرحجاتی مانند شهرت، اجماع، صفات راوی، ترجیح به موافقت یا مخالفت کتاب و تخییر اشاره کرده و اقسام تعارض و احکام هر یک از آنها را بیان نموده است.

---