ملامحمود بن محمدعمری فاروقی جونپوری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جونپوری، ملامحمود بن‌محمدعمری فاروقی، مشهور به ملامحمود،
حکیم و منطقی و
ادیب هندی.
وی در ۹۹۳ در جونپور، که دارالعلم
هندوستان به شمار می‌رفت، متولد شد.
ابتدا نزد جدش، شاه‌محمد، و در هفده سالگی نزد مولانا
محمدافضل جونپوری ، در زادگاهش به تحصیل پرداخت و در منطق و حکمت بر اقران خود پیشی گرفت، سپس به انگیزه تأسیس رصدخانه و کسب
اجازه از
شاه‌جهان ، به اکبرآباد (
آگره ) رفت. در آن‌جا آصف‌خان، وزیر شاه‌جهان، مانع از مساعدت شاه به جونپوری شد و او به زادگاهش بازگشت و به تدریس علوم پرداخت
آقابزرگ طهرانی وی را از عالمان و فقیهان شیعی دانسته است.
بنابر پاره‌ای گزارشها، جونپوری علوم عقلی را نزد حکیمان ایرانی آموخت و با بعضی از ایشان
مناظره کرد، از جمله در
اصفهان در باره حدوث زمانی، که خود بدان معتقد بود، با
میرداماد بحث کرد اما اختلافشان در این باره حل نشد. پس‌از این ملاقاتها، وی به هند بازگشت و کتاب مهم خود، الحکمه البالغه، را نوشت و سبب معرفی‌افکار میرداماد و
ملاصدرا در هند شد
نقل شده است که ملامحمود به دعوت
شاه شجاع ، فرزند شاه‌جهان، به
بنگال رفت و در آن‌جا به وی علوم حِکْمی آموخت
و در همین ایام (در ۱۰۵۲)، با محمود نعمت‌اللّه نارنولی‌بن عطاءاللّه فیروزپوری (از صوفیان سلسله
قادریه ، متوفی ۱۰۷۲) در بنگال ملاقات کرد و ضمن
بیعت با او، از وی کسب
طریقت کرد و از او ذکر گرفت
به نوشته
عبدالحی حسنی ، بسیاری از عالمان آن دوره از شاگردان جونپوری بودند، از جمله نواب شایسته‌خان، ابوطالب‌بن ابوالحسن اکبرآبادی، که نزد جونپوری
الفرائد المحمودیه را می‌خواند که احتمالاً نام مشهورتر کتاب جونپوری با عنوان
فرائد شمس بازغه است؛ شیخ‌نورالدین جعفر جونپوری؛ و عبدالباقی‌بن غوث الاءسلام صدیقی، مؤلف الا´داب الباقیه.
جونپوری در ۹
ربیع الاول ۱۰۶۲ در زادگاهش وفات یافت. مقبره او خارج از شهر
جونپور است
برخی از آثار جونپوری عبارت‌اند از:
۱)
الحکمة البالغة .
۲) الشمس البازغه فی شرح الحکمه البالغه، در
حکمت و شامل منطق و طبیعیات و عقلیات. این کتاب مشهورترین اثر اوست و پس از شرح ملاصدرا بر
الهدایه الاثیریه اثیرالدین ابهری، از کتابهای مهم حکمت در هند است
حواشی بسیاری بر این کتاب نوشته شده است، از جمله حاشیه حمداللّه‌بن شکراللّه سَندیلَوی
الشمس البازغه نخستین‌بار به کوشش محمد کَلَنْدار علی الزُبیری در ۱۲۸۰ در
لکهنو چاپ شد و در ۱۳۰۸ با حواشی
محمد عبدالحمید لکهنوی مجدداً در لکهنو به چاپ رسید.
۳) فرائد شمس بازغه، در
علم معانی و بیان که آن را برای
شاه جهان تألیف کرده است.
عبداللطیف شوشتری گفته که نسخه‌ای از آن را دیده است.
۴) الفرائد فی شرح الفوائد الغیاثیه، نوشته قاضی عضدالدین‌ایجی، در
بلاغت و معانی و بیان
۵) الدوحه المیاده فی تحقیق الصوره و المادّه، که
ابوالحسنات محمد لکهنوی حاشیه‌ای بر آن نوشته است
این اثر به
انضمام رساله فی‌الکلی و الجزئی و رساله فی تحقیق اجتماع النقیضین و ارتفاعهما، هر دو از شیخ
محمد جونپوری ، در ۱۳۰۸ در هند چاپ سنگی شده است.
۶)
دیوان شعر به فارسی
در باره جونپوری و آرای وی کتابهایی نوشته شده که از آن جمله است کتاب المحاکمه اثر
امان اللّه بن نور اللّه بنارسی که آن را در باره آرای میرداماد در کتاب
الافق المبین و آرای جونپوری در کتاب الشمس البازغه، راجع به مسئله
حدوث دهری ، نوشته است
همچنین گفته شده که یکی از احفاد میرداماد کتابی در باره جونپوری تألیف کرده است.
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه.
(۲) همو، طبقات اعلام‌الشیعه: الروضه النضره فی علماء المأه الحادیه عشره.
۳- عبدالحی حسنی، الثقافه الاسلامیه فی الهند (معارف العوارف فی انواع‌العلوم و المعارف)، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی، دمشق ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۴) همو، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
(۵) رحمان علی، تذکره علمای هند.
(۶) اطهر عباس رضوی، تأثیر حکمت اشراق و فلسفه میر باقر داماد و ملاصدرا در شبه‌قاره هند و پاکستان.
(۷) یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه.
(۸) عبداللطیف‌بن ابیطالب شوشتری، تحفه العالم.
(۹) و، ذیل‌التحفه.
(۱۰) مرتضی حسین صدرالافاضل، مطلع الانوار.
(۱۱) غلام سرور لاهوری،.
(۱۲) محمدصالح کنبو، عمل صالح، الموسوم به شاه‌جهان‌نامه.
(۱۳) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden ۱۹۴۳-۱۹۴۹, Supplementband ,۱۹۳۷-۱۹۴۲.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ملامحمود بن محمدعمری فاروقی جونپوری»، شماره ۵۲۲۱.
