مهدی بامداد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بامداد، مهدی، از پیشگامان
رجال نویسی دوره
معاصر (۱۲۷۶ـ۱۳۵۲ ش)می‌باشد.
فرزند رفیع الممالک خراسانی بود و در
مشهد متولد شد.
تحصیلات قدیمی داشت و به زبان فرانسه مسلط بود. با
رجال سیاسی نظیر تقی زاده، نجم الممالک و ابراهیم حکیمی (حکیم الملک) مناسبات دوستانه داشت. در مشاغل دولتی به مدارج عالی رسید، و در ۱۳۲۲، در
دولت علی سهیلی، به همراه حسین مکی، به پیشنهاد نخست وزیر، به عضویت کمیسیون بازرسی انتخاب و مأمور بازرسی وزارت کشاورزی و پیشه و
هنر شد.
در دولت حکیمی از آبان تا بهمن ۱۳۲۴ معاون نخست وزیر بود. سالهای بعد نیز در کارها به حکیمی کمک می‌کرد.
شهرت عمده بامداد، به سبب
تألیف شرح حال
رجال ایران در
قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری است. این کتاب دائرة المعارف
تاریخ رجال ایران و یکی از مراجع مهم برای محققان و دانش پژوهان است و مؤلف با پشتکار، مطالعه و تحقیق چند ساله و بر اثر معاشرت طولانی با خانواده‌های
رجال سیاسی موفق به
تألیف آن شد.
بعلاوه از منابعی چون خاطرات و خطرات اعتماد السلطنه، کتابهای خان ملک ساسانی، مجله‌های یادگار، یغما و کتاب ایران و قضیه ایران اثرِ لرد کُرزِن بهره برده است.
بامداد ابتدا تصمیم داشت مجموعه یادداشتهای خود را در ده جلد انتشار دهد، لکن به سبب
بیماری آن‌ها را طی سالهای ۱۳۴۷ـ۱۳۵۱ ش در شش مجلد منتشر کرد.
او در تدوین مطالب کتاب، استقلال
رأی و نظر داشت و از داوری‌های
رجال‌نویسان پیشین تأثیر نگرفت.
نثر این کتاب روان است و، چنانچه با معیار قزوینی، در ارزیابی لغت نامه
دهخدا، آن را بسنجیم، تقریباً بدون غلط است.
اما کاستی‌هایی نیز دارد؛ از جمله این‌که زندگینامه‌ها براساس
نام اشخاص (نه
شهرت آنان) تنظیم شده، در شرح احوال نظم تاریخی رعایت نشده، از ذکر منابع و مآخذ خودداری شده، شرح حال عده‌ای از مشاهیر نیامده، از
رجال دوره
افشاریه و
زندیه ذکری نرفته، و در دوره
قاجار نیز، بجز دوره سلطنت
ناصرالدین شاه، به شرح حال شمار معدودی از
رجال اکتفا شد،
لکن هیچ یک از اینها از ارزش کتاب نمی‌کاهد.
اثر دیگر بامداد آثار تاریخی
کلات و
سرخس است که انجمن آثار ملی ایران آن را در سالهای ۱۳۳۳ و ۱۳۴۴ ش چاپ کرده است. او در مقدمه کتاب، هدفش را از
سفر چند ماهه به
مشرق ایران، بررسی جوامع محلی در این نواحی و مقایسه نام جاهای موجود در
شاهنامه و آثار جغرافیایی قدیم با شکلهای امروزی آن ذکر کرده است.
بامداد به نوشته خودش
کتابهای دیگری نیز، از جمله خاطرات من، چهل
سال کارمند دولت، سیاحت ۲۳ مملکت یا سفرنامه
اروپا و
افریقا، شرح حال
رجال معاصر،
تألیف کرده، که تاکنون به چاپ نرسیده است.
(۱) مهدی بامداد، شرح حال
رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳، ۱۴ هجری، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۲) حسین محبوبی اردکانی، «انتقاد کتاب شرح حال
رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳، ۱۴ هجری»، راهنمای کتاب، سال دوازدهم، ش ۹، ۱۰ (آذر ـ دی ۱۳۴۸ ش)، ص ۵۳۸ ـ۵۴۳، سال سیزدهم، ش ۱۰ـ۱۲ (دی ـ اسفند ۱۳۴۹ ش)، ص ۷۷۱ـ ۷۷۸.
(۳) حسین مکی، خاطرات سیاسی حسین مکی، تهران ۱۳۶۸ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «مهدی بامداد»، شماره۳۶۱.
