مواهب علیه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«قرآن مجید مترجم مع تفسیر حسینی»، تفسیر
ملا حسین واعظ کاشفی (درگذشته به سال ۹۱۰ ق) است که به همراه ترجمه شاه ولی الله محدث دهلوی منتشر شده است.
تفسیر کاشفی معروف به «مواهب علیه» یا «تفسیر حسینی» که به اختصار به عنوان «تفسیر ملا» هم شناخته می‌شود، در طول سال‌های ۸۹۷- ۸۹۹ ق، تالیف شده است. از آنجا که درباره ترجمه محدث دهلوی در کتاب شناسی
قرآن مترجم دهلوی توضیحات لازم ذکر شده است، در اینجا تنها به بررسی تفسیر کاشفی می‌پردازیم. این
تفسیر از زمان نگارش، مورد اقبالی عظیم واقع شده و پس از دقت در فهرست نسخه‌های خطی شاید بتوان گفت که از
قرن دهم به بعد هیچ تفسیری تا این اندازه نسخه برداری نشده است.
کتاب در یک جلد با دیباچه و تفسیر
سوره حمد آغاز و به
سوره ناس ختم می‌شود و لذا تفسیر کاملی از قرآن کریم را در بر دارد. هر صفحه از کتاب به دو بخش تقسیم شده است که در قسمت بالای هر صفحه از کتاب
آیات قرآن کریم به همراه ترجمه و در قسمت پائین نیز تفسیر کاشفی آمده است.
نثر روان و موجز کاشفی در این کتاب باعث شده که در حجم نسبتا کم، مطالب فراوانی گنجانده شود.
با وجود اینکه کاشفی خود در بسیاری از علوم مختلف تفسیر خبره بود، اما در این تفسیر به ندرت به موضوعات زبان شناسی، واژه شناسی، حقوقی و کلامی می‌پردازد که خود به اطلاعاتی گسترده در زمینه معارف اسلامی نیاز دارد. در عوض کاشفی ترجمه‌ای با توضیحی از آیات قرآن را به فارسی ساده و موجز، با نقل قول‌هایی برگزیده از دیگر آثار تفسیری و نظم و نثر اهل طریقت، در هم آمیخته تا تفسیری کاملا کوتاه و موجز از کل قرآن فراهم آورد.
کاشفی نوشته‌های خود را در زمینه تفسیر، با یک تفسیر بزرگ و جامع تحت عنوان «
جواهر التفسیر لتحفة الامیر » آغاز کرد. در مقدمه این تفسیر، کاشفی سبب نگارش آن را این گونه بیان می‌کند که چون فرصت نیافته جواهر التفسیر را تمام کند، تفسیری مختصر نوشته است. هرچند کاشفی قصد داشت تفسیری بر کل قرآن بنویسد، اما بعد از اینکه به ابتدای سوره چهارم رسید، نگارش جواهر التفسیر را ناتمام گذاشت، اما چندین
سال بعد تفسیری بسیار موجزتر به نام «مواهب علیه» نوشت.
او در مواهب، مانند «
کشف الاسرار » میبدی، مطالب عامیانه را با مطالب اهل طریقت، تلفیق کرد، اما آن دو را به روشنی از یکدیگر جدا نساخت. کاشفی علاوه بر نقل بسیاری از منابع میبدی، بعدا سخنان شخصیت‌هایی از متصوفه، همچون ابن عربی،
عبدالرزاق کاشانی و
صدرالدین قونوی و شیوخی از فرقه‌های
کبرویه و
نقشبندیه را بدان‌ها افزود. همچنین از اشعار فارسی
خواجه عبدالله انصاری هروی ،
ابوالمجد سنایی ،
فریدالدین عطار و... ابیاتی نقل کرد.
اهمیت مواهب علیه تنها به دلیل شهرت آن نیست، بلکه تاثیر آن بر مفسران عرب و فارسی زبان بعدی نیز بر اهمیت آن می‌افزاید.
ملا فتح الله کاشانی (۹۸۸ ق) که از مفسران اوایل دوره صفوی است، در تفسیر خود با نام «
منهاج الصادقین فی الزام المخالفین » از ترجمه‌های فارسی و تعبیرهای قرآن بهره می‌گیرد که تقریبا ترجمه کلمه به کلمه مطالبی است که در «مواهب علیه» یافت می‌شود.
تفسیر مواهب، اساسا به نحوی است که می‌توان گفت مفسر از آن طریق، مطالب مکتوب و منقول دیگران را انتخاب کرده، سازمان بخشیده و به دیگران منتقل می‌سازد. مواهب کاشفی، تفسیری متمایز و اصیل است؛ زیرا ترجمه فارسی بسیار قابل فهمی را با حجم کاملا مناسبی از مطالب تفسیری جذاب در هم می‌آمیزد. به طور کلی کاشفی از به کار بردن مباحث پیچیده علمای دینی و متکلمان صوفی خودداری می‌کند و در برابر، داستان‌ها، اشعار و توضیحاتی را برمی گزیند که
تجربه اشخاص از خواندن قرآن را غنا می‌بخشد؛ در نتیجه اثری ارائه می‌شود که به طرز چشمگیری برای خوانندگان معمولی و بی علاقه به پیچیدگی‌های تفاسیر قرآنی، قابل فهم است.
نمونه خوب این سبک قابل فهم و جذاب کاشفی را می‌توان در برخورد وی با
سوره لقمان دید. یکی از موضوعات این سوره، تفاوت قائل شدن میان داستان‌ها و سرگرمی‌هایی است که شخص را از یاد خدا غافل می‌کند و داستان‌هایی که سرگرم کننده و هم آموزنده‌اند؛ مثل داستان‌هایی که در باره حکمت
لقمان گفته شده است.
ارزیابی اعتقادات کاشفی در خصوص شیعه گرایی، با استفاده از کتاب مواهب، مشکل است. وی در سراسر تفسیر خود با احترام به شخصیت‌های
شیعه و
سنی اشاره می‌کند و از ورود به بحث‌های تفرقه انگیز می‌پرهیزد. وقتی تفسیر کاشفی با تفسیر ملا فتح الله کاشانی مقایسه می‌شود که بیش از پنجاه سال بعد، در دوره صفویان نوشته شده است، رویکرد بی طرفانه وی مشهودتر می‌گردد... محتوای مواهب، غیر از تایید احترام کاشفی برای خاندان
پیامبر ، نشانه‌های اندکی از نقطه نظرات نویسنده در باره تفاوت شیعه و سنی را در خود جای داده است. کاشفی اغلب از متکلمان و مفسران بزرگ شیعه، همچون
شریف مرتضی (متوفی ۴۳۶ ق) و
محمد ابوجعفر طوسی (متوفی ۴۵۹/ ۴۶۰ ق) مطالبی نقل می‌کند، اما این کار را به سبب دیدگاه‌های شیعی آنها انجام نمی‌دهد، بلکه کار او به سبب تفسیرهای قرآنی و نقطه نظراتی است که او می‌توانست آنها را به آسانی از آثار تفسیری اهل سنت نیز به دست آورد. مواهب، اثری است که در آن از تقسیم بندی‌های شیعه- سنی به کلی خودداری می‌شود و این مسئله موجب شده است حسین واعظ کاشفی نویسنده‌ای باشد که اهل سنت و شیعیانی که به تصوف گرایش داشته‌اند، او را از خود بدانند.
کتاب به چاپ سنگی بدون فهرست و حواشی به چاپ رسیده است.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
