موسوعة التفسیر قبل عهد التدوین (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نوشتاری است که در آن به بررسی وضعیت و کیفیت
تفسیر قرآن کریم در زمان
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و زمان
صحابه و تابعین آن حضرت می‌پردازد.
«موسوعة التفسیر قبل عهد التدوین» نوشتاری است که در آن به بررسی وضعیت و کیفیت تفسیر قرآن کریم در زمان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و زمان صحابه و تابعین آن حضرت؛ یعنی قبل از شروع مسلمانان به تدوین کتب تفسیری، می‌پردازد. نویسنده یادآور می‌شود که
تفسیر قرآن به قرآن و نیز با
احادیث شریف نبوی؛ که خود چیزی جز
وحی آسمانی نیست، نقاط مبهم و مجمل آیات شریفه را برای مسلمانان روشن می‌ساخت، لذا از هیچ گونه
تفسیر به رایی در این عصر نمی‌توان نشانی یافت. اما این وضعیت دیری نپایید، چرا که پس از عصر تابعین شمار زیادی از آثار تفسیری پدید آمد که در بسیاری از آنها غث و سمین به هم آمیخته و اسرائیلیات و احادیث موضوعه و بدعتها داخل گشته بود و چه بسیار کسانی که به نام مفسر به تفسیر آیات قرآن کریم اقدام نمودند و حال آنکه حتی توان درک و فهم قطعه‌ای از نثر یا شعر ادبی را نداشتند. اینان با فاصله گرفتن از سنت شریف نبوی و با الهام از سخنان حکما و
فلاسفه و غیره به تفسیر قرآن دست یازیدند و بس به بیراهه رفتند. با توجه به آنچه بیان شد نویسنده در این موسوعه درصدد آن است که با معرفی روایات تفسیری منقول از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم که توسط صحابه و تابعین به ما رسیده است، ضابطه و قاعده‌ای کلی در تفسیر قرآن کریم ارائه دهد که از شائبه اسرائیلیات و احادیث جعلی و بدعتها مصون و محفوظ باشد. نویسنده یادآور می‌شود که ورود اسرائیلیات و
احادیث جعلی در کتب مدونه تفسیر اثری بس مخرب در پراکنده ساختن امت اسلامی و تقسیم آنها به احزاب و فرقه‌ها و نیز به هم ریختگی فرهنگ غنی
اسلام داشته است.
در این کتاب نگارنده ابتدا به بیان تفاوت تفسیر و تاویل پرداخته، سپس دلیل بازگشت به تفسیر عهد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را یادآور می‌شود. پس از آن به این سؤال که آیا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تمام قرآن را تفسیر نموده‌اند یا نه پاسخ می‌گوید و در ادامه وضعیت تفسیر در عهد صحابه و تابعین را مورد بررسی قرار می‌دهد.
کتاب دارای سه بخش اصلی است:
«تفسیر القرآن الکریم فی العهد النبوی».
این بخش مشتمل بر سه باب با عناوین ذیل می‌باشد:
الباب الاول: «مع القرآن الکریم» دارای یک مقدمه و سه فصل زیر است:
الفصل الاول: الفرق بین التفسیر و التاویل.
الفصل الثانی: لماذا العودة الی العهد الاول؟
الفصل الثالث: هل فسر الرسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم القرآن کله؟
الباب الثانی: «التفسیر النبوی الصحیح».
الباب الثالث: «واقع المسلمین مع سنة الرسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم .
«تفسیر القرآن فی عهد الصحابة الاکارم» مشتمل بر سه باب ذیل است:
الباب الاول: «مع الصحابة الاکارم» دارای سه فصل می‌باشد:
الفصل الاول: ما هی الحاجة الی تفسیر القرآن؟
الفصل الثانی: ماذا تعنی الصحبة.
الفصل الثالث: الاسرائیلیات فی تفسیر الصحابة.
الباب الثانی: «تفسیر القرآن فی عهد الصحابة» هفت فصل را دربر دارد:
الفصل الاول: ما ذا عن تفسیر الصحابه؟
الفصل الثانی: ما هی اهم مصادر تفسیر الصحابة؟
الفصل الثالث: اشهر المفسرین فی عهد الصحابة.
الفصل الرابع: اهم اسباب الخلاف بین الصحابة فی التفسیر.
الفصل الخامس: اهم ممیزات تفسیر الصحابة.
الفصل السادس: ما هی القیمة العلمیة لتفسیر الصحابة؟
الفصل السابع: هل یجوز ان تفسر الآیات القرآنیة بالشعر؟
الباب الثالث: «تطبیقات عملیة من تفسیر الصحابة» دارای پنج فصل است:
الفصل الاول: التفسیر الماثور عن عمر بن الخطاب.
الفصل الثانی: تفسیر ام المؤمنین عائشة.
الفصل الثالث: تفسیر حبر الامة عبدالله بن عباس.
الفصل الرابع: منهج ابن مسعود فی التفسیر.
الفصل الخامس: تفسیر ابی بن کعب.
«تفسیر القرآن الکریم فی عهد التابعین» مشتمل بر سه باب ذیل است:
الباب الاول: «مع التابعین الکرام» دارای سه فصل است:
الفصل الاول: مدخل الی التفسیر قبل عهد التابعین.
الفصل الثانی: ما ذا یعنی مصطلح التابعین.
الفصل الثالث: موقف التابعین من الاسرائیلیات.
الباب الثانی: «تفسیر القرآن فی عهد التابعین» مشتمل بر پنج فصل است:
الفصل الاول: ما هی اهم مصادر تفسیر التابعین.
الفصل الثانی: مدارس التفسیر فی عهد التابعین.
الفصل الثالث: اهم ممیزات التفسیر فی عهد التابعین.
الفصل الرابع: القیمة العلمیة لتفسیر التابعین.
الفصل الخامس: اسباب اختلاف المفسرین فی عهد التابعین.
الباب الثالث: «تطبیقات عملیة من تفسیر التابعین» مشتمل بر ۴ فصل است:
الفصل الاول: التفسیر الماثور عن قتادة.
الفصل الثانی: تفسیر مجاهد.
الفصل الثالث: التفسیر الماثور عن الحسن البصری.
الفصل الرابع: منهج الضحاک فی التفسیر.
در پایان خاتمه و فهرست منابع و مآخذ و نیز محتوای کتاب ذکر شده است.
نسخه حاضر در برنامه به قلم دکتر محمد عمر الحاجی و به زبان عربی نگاشته شده و در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۳۳۲ صفحه برای نخستین بار در سال ۱۴۲۷ ه/ ۲۰۰۷ م از سوی «دار المکتبی للطباعة و النشر و التوزیع» دمشق، منتشر شده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
