میراث الزوجة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب " ميراث الزوجة" تأليف آيت الله
لطف الله صافی گلپایگانی است. سه رساله ديگر نيز به ضميمه همين
كتاب در موضوع ارث زوجه آمده است. آيت الله لطف الله صافى گلپايگانى
فقیه ،
اسلام شناس و انديشمند بزرگ معاصر می باشد .
ايشان در سال ۱۳۳۷ ه. ق، در شهر
گلپایگان ، قدم به صحنه هستى نهاد. پدر او عالم عارف، مرحوم آيت اللّه آخوند ملا محمّد جواد صافى،( متولد ۱۲۸۷ ه. ق) بود كه علاوه بر تخصّص، تحقيق، تأليف و تدريس در گرايش‌هاى مختلف علوم اسلامى مانند فقه، اصول، كلام، اخلاق، حديث و...، و در زمينه هنرهاى ارزشمندى چون شعر و خوشنويسى نيز سرآمد بود. زهد، تقوى، عشق به ولايت و فضيلت‌هاى علمى اخلاقى آن بزرگ مرد، از يك سو و مواضع قدرتمندانه او در سنگر امر به معروف و نهى از منكر و جبهه گيرى‌هاى صريحش در برابر افكار انحرافى،
غير متديّنان، ظالمان و جابران آن روزگار از سويى ديگر، هر قدر كه مردم گلپايگان را شيفته و مطيع محض او مى‌نمود، هيأت حاكمه، خائنين و زورگويان را در برابرش شكننده‌تر مى‌كرد; چنان كه آنها هميشه او را سدّ راه اعمال خلاف
شرع و بدعت‌گذارى‌هاى خود ديده و تا زنده بود از
غيرت دينى و خشم الهى او مى‌ترسيدند. آفتاب عمر آن عالم جليل القدر در افق عصر ۲۷
رجب سال ۱۳۷۸ ه. ق، مصادف با شب شهادت حضرت
امام موسی کاظم علیه السلام ، غروب كرد. مادر او بانوى فاضله، شاعره و عاشق
اهل بیت علیهم السّلام ، فاطمه خانم، دختر حضرت آيت اللّه آخوند ملا محمّد على بود. از ويژگى‌هاى بزرگ معنوى، اخلاقى، كه در وجود آن مرحومه متبلور بود، مى‌توان به تعبد،
اخلاص ، تقوى، معرفت به حضرت حق، شجاعت، صراحت لهجه، شوهردارى كم‌نظير و اهتمام در تربيت كودكان، راز و نياز خاشعانه و ذكر و دعا و
نماز شب اشاره كرد. آيت اللّه العظمى صافى، در نوجوانى قدم به وادى
علم و معنويت حوزه نهاد و ميهمان صفاى حلقه‌هاى صميمى درس و بحث و مَحرَم شور وصف‌ناپذير مناجات نيمه شب پاكباختگان حوزه شد. ابتدا در گلپايگان،
كتب پايه
ادبیات عرب را نزد عالم جليل القدر، مرحوم آخوند ملا ابوالقاسم مشهور به«
قطب » آغاز كرد و ادامه مباحث ادبيات، كلام، تفسير، حديث،
فقه و اصول را تا پايان سطح در همان‌جا پى گرفت و در اين مدت حجم وسيع
كتب مهم رشته‌هاى مذكور را نزد پدر بزرگوارش، حضرت آيت اللّه آخوند ملا محمّد جواد صافى آموخت.
كتاب، حاوى چهار رساله در باره
ارث زوجه است. رساله اول تحت عنوان"
إبانة المختار " تأليف جناب شيخ الشريعه اصفهانى است و در آن فروع فقهى و ادله شرعى مربوط به ارث زن بيان شده و اقوال ساير فقها منعكس گرديده است.
رساله دوم تحت عنوان"
صیانة الإبانة " است كه باز هم تأليف جناب
شیخ الشریعه اصفهانی است و در آن برخى از اشكالات و ايرادات وارد شده به رساله اول مطرح و پاسخ آنها درج شده است.
رساله سوم تحت عنوان"
المحاکمة بین علمین من المعاصرین " تأليف جناب
شیخ عبد الله مامقانی است و در آن ديدگاه‌هاى فقهى
سید محمد کاظم یزدی ( صاحب عروة الوثقى) و شيخ الشريعه اصفهانى در مورد ارث زن و ادله شرعى آن مطرح شده و مناقشه‌هايى كه هر يك از آنان در مورد اين مسايل با يك‌ديگر داشته‌اند بررسى شده است.
رساله چهارم تحت عنوان" ميراث الزوجة" تأليف آيت الله لطف الله صافى گلپايگانى است و در آن كيفيت ارث بردن زنان از مردان در فقه
شیعه امامیه مطرح شده و ادله شرعى و ديدگاه‌هاى فقهى فقهاى اماميه منعكس گرديده است.
در ابتدا مقدمه‌اى از
آیت الله جعفر سبحانی در معرفى محتواى اين چهار رساله در مورد ارث زوجه و مناقشه علما با يك‌ديگر در اين زمينه ارائه شده است.
در رساله اول كه" إبانة المختار في إرث الزوجة من ثمن العقار بعد الأخذ بالخيار" نام گرفته، پاسخ سؤالات شرعى عده‌اى از مردم
گیلان در مورد
احکام شرعی مربوط به ارث زنان اشاره شده است. وى براى پاسخ به اين سؤالات كليه فروع مربوط به مسئله را به صورت مفصل بيان كرده است.
در اين سؤال و جواب فقهى به بحث در باره اين مسئله پرداخته شده است كه اگر مردى زمين يا شى‌ءاى را به شرط
خیار فسخ براى خريدار، خريدارى نمايد و مبلغ آن زمين يا شى‌ء را به مدت معين بپردازد، سپس مشترى قبل از انقضاى مدت خيار فسخ از دنيا برود آيا زن او قيمت زمين يا شى‌ء را به اندازه يك چهارم يا يك هشتم به ارث مى‌برد يا خير؟ نگارنده در پاسخ به اين مسئله و پرسش فقهى كليه شقوق مسئله را پى‌گيرى كرده و در مجموع ارث بردن زن را در فرض مذكور بلا مانع مى‌داند. آن‌گاه به تفصيل در مورد
احکام خيار و ارث زن در فرض‌هاى مختلفى كه مى‌توان در اين زمينه تصور كرد، اشاره نموده و به تفصيل در مورد خيار، ماهيت و معناى آن در لغت و
اصطلاح فقهى، روايات مربوط به خيار و ارث بردن حق خيار و سخنان فقها در مورد فروع فقهى مربوط به ارث بردن از ميت، شروط عدم تملك ميت و احكام و شرايط مربوط به اموال باقى مانده از او و حقوق زن از ما ترك ميت را بررسى كرده است.
نويسنده در همين زمينه روايات مربوط به ارث و خيار را با هم مقايسه نموده و در مورد مقدار و چگونگى ارث بردن زن و محروم شدن او از ارث پس از نقل قول علماى مشهور اماميه، ديدگاه فقهى خود را در رساله كه در ابتدا مطرح شده بيان كرده است. وى به صورت" قال" و" أقول" جنبه‌هاى مختلف ارث زوجه را بررسى كرده و اشكالات فقهى را مطرح نموده و پاسخ داده است.
در ابتداى رساله اول مستندات روايى و فقهى شيخ الشريعه اصفهانى و نحوه
استناد و
استدلال فقهى توسط سيد محمد كاظم يزدى مورد ارزيابى و تجزيه و تحليل قرار گرفته است.
وى در رساله بعدى تحت عنوان" صيانة الإبانة" از گفته‌هاى خود در رساله قبل دفاع كرده و ايراداتى كه به ديدگاه‌هاى فقهى او در مورد فروض مختلف مسئله ارث زوجه وارد شده پاسخ گفته است. نگارنده به موارد سقوط خيار در معامله اشاره كرده و صحت انتقال مال از ميتى كه قبل از ساقط شدن حق خيارش از دنيا رفته و مال او( مقدار ثمن دريافت كرده از مشترى) به عنوان ارث به همسرش رسيده است را مورد بحث و بررسى قرار داده و فروض مختلف مسئله را يك بار ديگر مورد تجزيه و تحليل فقهى قرار مى‌دهد.
تحقيق در باره معناى ملكيت و
انتقال آن از طريق ارث به زوجه، ادله امكان تملك ميت و اعتبار حق خيار وى پس از مرگ، جواب اشكالات وارد شده بر
فسخ معامله و لازمه معاوضه ثمن و مثمن در فرض مذكور در رساله اول و فروع فقهى مترتب بر آن، از ديگر مباحث مطرح شده در رساله دوم است.
رساله سوم تحت عنوان" المحاكمة بين العلمين من المعاصرين" تأليف جناب شيخ عبد الله مامقانى به بحث در باره
اختلاف نظرهاى فقهى آيت الله سيد محمد كاظم يزدى( صاحب العروة الوثقى) و شيخ الشريعه اصفهانى در مورد ارث بردن زوجه از همسر متوفاى خويش مى‌پردازد.
در رساله چهارم تحت عنوان" إرث الزوجة" كه تأليف آيت الله صافى گلپايگانى است، نخست به احكام ارث در فقه شيعه اماميه پرداخته شده و سپس آيات و روايات مربوط به ارث بررسى گرديده است. نگارنده در اين زمينه به فتاواى فقهى
اهل سنت اشاره دارد و ديدگاه فقهاى اماميه را در اين باره منعكس نموده است.
وى اقوال فقهاى اماميه در مورد جواز و عدم جواز ارث زن و محروميت‌هاى احتمالى او را بيان كرده و ديدگاه‌هاى
شیخ صدوق ،
شیخ مفید ،
علامه حلی ،
سید مرتضی و موارد
اجماع و اختلاف نظر آنان در مورد فرض‌هاى مختلف مسئله را تبيين كرده است. هم‌چنين روايات موجود در مورد ارث بردن زن را جداگانه مورد بحث قرار داده و دلالت اين روايات در مسئله را نيز بررسى كرده و اشكالات مربوط به نحوه استدلال به اين روايات را تك تك مطرح و پاسخ آنها را داده است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
