نصوص الحکم بر فصوص الحکم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «نصوص الحکم بر فصوص الحکم»، ترجمه و شرحی است بر
فصوص الحکم معلم ثانی، حکیم،
ابو نصر فارابی ، به قلم استاد،
حسن زاده آملی ، به
زبان فارسی است.
حضرت استاد، این شرح را، از زمانی که در محضر استاد خود، مرحوم
میرزا مهدی الهی قمشه‌ای ، قدس سره بود، آغاز نمود تا اینکه بعد از مدت بیست سال و اندی، با تلاش و کوشش فراوان معظم له، خاتمه یافت و به صورت فعلی، به
عالم فضل و دانش ارائه گردید.
البته گفتنی است که جناب ایشان، مطالب کتاب مذکور را به مدت چهار
سال ، در ایام تعطیلی
حوزه علمیه تهران و
قم ، در حضور
جمعی از دوست داران علم و جویندگان دانش، در بلده طیبه
آمل تدریس کرد که این امر، خود، در سر و سامان یافتن شرح یاد شده، تاثیر بسزایی داشت.
کتاب فصوص الحکم معلم ثانی، دارای هفتاد و چهار فص است که استاد حسن زاده، پس از ذکر هر فصی از آن در کتاب نصوص الحکم، ابتدا، به ترجمه و سپس به شرح آن فص می‌پردازد.
فهرست پاره‌ای از مطالب کتاب فصوص الحکم، عبارت است از:
زیادت وجود بر ماهیت و
اثبات مبدا اول و اینکه مبدا اول، انیت محض است؛
ماهیت معلوله، در حد ذاتش ممکن الوجود و به لحاظ علتش،
واجب بالغیر است؛ اثبات حدوث ذاتی ماهیات ممکنه؛ حمل ماهیت بر افراد و اینکه کثرت، اقتضای ذات ماهیت نیست؛ معلول غیر بودن ماهیت موجود از راه بیان تشخیص افراد ماهیت...
قوای نفس، هر گاه امراضشان زایل شود،
لذت و الم خود را درک می‌کنند و هر گاه
علاقه نفس از امور مادی منقطع گردد، به
سعادت و
شقاوت خود پی می‌برد؛ بیان حجاب‌های
انسان از وصول به کمال حقیقی و توصیه به
تجرد از غواشی واشارت به مقامات انسانی؛ بیان احوال
عارف به مقام
شهود حق رسیده؛
اطاعت و بندگی
آسمان و
زمین و
آب و
باران و
انسان ؛
روح انسانی از
عالم امر است...
علم باری تعالی به ما سوایش؛ علم باری تعالی به ذاتش و به کل؛ بیان کلمه
حق و
ظاهر و
باطن بودن حق؛ تعریف
حد ؛ بیان موضوع؛
تفسیر بعضی از
اسمای الهی از قبیل اول و آخر و طالب و غالب.
نگاهی گذرا به کتاب نصوص الحکم استاد حسن زاده: استاد، در دیباچه کتاب، می‌گوید: «چنان که در آغاز برخی از نوشته هایم گفته‌ام، سالیانی، شیوه نگارنده این بود که هر گاه به حوزه علمیه تهران و قم، تعطیلی روی می‌آورد، به شهر خویش، آمل، روی آورده، چند حلقه درس و بحث در آن جا دایر می‌کرد؛ بر این عقیدت که محقق را تالیفی گران قدرتر از تصنیف کتاب انفسی نیست که نفوس مستعده را احیا کند و از قوه به فعلیت رساند و پس از آن، تالیف تدوینی، تا انعامش،
عام باشد و احسانش، تام. این کتاب نیز، حاصلی از آن درس و بحث است که در
شب دوشنبه ، چهاردهم
جمادی الاولی هزار و سی صد و نود و دو هجری قمری، مطابق پنجم تیر ماه هزار و سی صد و پنجاه و یک هجری شمسی، شروع و در شب
پنج شنبه ، پنجم
شوال المکرم هزار و سی صد و نود و شش هجری قمری، مطابق هشتم مهر ماه هزار و سی صد و پنجاه و پنج هجری شمسی، خاتمه یافت و اینک، قلم تقدیر رقم زد که فایده این مادبه، اعم و عایده این مائده، اتم باشد».
حضرت استاد، در مقدمه کتاب، بعد از بحثی تحقیقی در صحت انتساب فصوص الحکم به فارابی، خاطرنشان می‌سازد که اولین شارح فصوص فارابی، خود فارابی است؛ بدین صورت که از فص ۶۳ تا فص ۷۴ که آخرین فص کتاب است، همان شرح یا تعلیقه‌ای است که
فارابی ، بر بعضی از فصوص مشکل کتاب نگاشته، ولی دیگران آنها را به اصل، الحاق و همه را یک جا به نام فصوص، قلمداد کرده‌اند.
لازم به ذکر است که شیوه استاد، در این شرح، بدین صورت است که ابتدا، هر فص را به گونه تصحیح شده، عنوان می‌کند و پس از آن، به ترجمه تحت اللفظی آن می‌پردازد و سپس به دنبال آن، توضیحاتی را به عنوان بیان آن فص، می‌آورد و همان گونه که خود ایشان،
قید کرده‌اند، در حقیقت، رساله فصوص، بهانه است و به ازای نصوصی که در آن درج شده، به مثابت پیمانه است.
استاد، خود، در باره کتاب نصوص الحکم بر فصوص الحکم، چنین سروده است:
به اسم الهی قلم زد رقم نصوص حکم بر فصوص حکم
نصوص حکم را موازین قسط بیابی برایت نه بیش و نه کم
موازین قسطی که صد بار به ز مرآت اسکندر و جام جم
مر این مخزن معرفت را
قیاس نشاید به دینار کرد و درم
چه زیبد به نزدیک
آب حیات جماد، ار چه باشد چو زیبا صنم
مبانی آن امهات و اصول معانی آن زاد راه اهم
گران مایه عمرم، بسی روز و شب به فکرت بشد، تا که شد منتظم
فروزد چو یک گوهر شب
چراغ چو پیش آیدت مشکلات بهم
شناسی که ناظر بود اندر او چه
قرآن و
عرفان و
برهان ، به هم
حسن را خداوندگار کریم چنو یادگاری نموده کرم
که بر طاق مینای گردان سپهر بپاید نماید مقرنس علم
که تا رهروان را بود رهنما به سرمنزل بارگاه قدم
چه آن رهروی را که باشد عرب چه آن رهروی را که باشد عجم
به اسم خداوند در مفتتح به حمد
خداوند در مغتنم
این کتاب، در زمستان ۱۳۶۵، توسط مرکز نشر فرهنگی رجا، چاپ و منتشر گردید و از آن روی که مشتمل بر شرح و تبیین و
تفسیر بسیاری از مسائل مشکل عقیدتی و کثیری از مباحث معتضل فکری، در فنون و رشته‌های
عرفان و
فلسفه و
کلام بود، به فضل خداوند مورد توجه دانش پژوهان فاضل، چه در حوزه‌ها و چه در دانشگاه‌ها، قرار گرفت و امیدواریم در
آینده نیز قرار گیرد.
نرم افزار
مجموعه آثار علامه حسن‌زاده آملی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
