• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نواب اربعه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


از میان نواب امام زمان(عج) چهار نفر به عنوان «نواب اربعه» مشهور می‌باشند. این افراد در واقع نائبان خاص حضرت بوده‌اند که از سال ۲۶۰ هـ.ق. تا سال ۳۲۹ هـ.ق. واسطه بین آن حضرت و شیعیان بوده‌اند. این افراد در مرتبه‌ای از فضیلت و برتری بوده‌اند که از طرف امام زمان (عج) و بعضاً از طرف امام هادی علیه السلام و امام عسکری علیه السلام به عنوان وکلای ایشان انتخاب شده بودند.



اسامی نواب اربعه به ترتیب عبارت است از:
۱.ابو عمرو عثمان بن سعید عَمری
۲. ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعید
۳. ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی
۴. ابوالحسن علی بن محمد سمری


عثمان بن سعید در ابتدا وکیل امام هادی علیه السلام بود و سپس وکالت امام حسن عسکری علیه السلام را عهده دار شدو پس از شهادت امام عسکری علیه السلام به عنوان اولین نائب امام زمان (عج) برگزیده شد.
[۱] . طوسی، محمد بن حسن، رسائل العشر، قم، جامعه مدرسین، ص ۱۶.
امام هادی علیه السلام به احمد بن اسحاق
[۲] . یکی از بزرگان شیعه.
فرمود:«این ابوعمرو(عثمان بن سعید) فردی امین و مورد اطمینان من است.آنچه به شما بگوید،از جانب من می‌گوید وآنچه به شما برساند،از طرف من می‌رساند.»
[۳] . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، تهران مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۱۵.

امام حسن عسکری علیه السلام نیز در خصوص او همین جمله را بیان فرمود.
[۴] . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، تهران مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۱۵.
عثمان بن سعید به «سمّان» (روغن فروش) مشهور بود.
[۵] عاملی، شیخ حر،وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج ۲۰، ص ۲۵۲.    
وی این شغل رادر حقیقت پوششی برای فعالیتهای سیاسی خویش قرار داده بودواموالی را که برای رسانیدن آن به امام علیه السلام، به وی داده می‌شد،در ظرف روغن می نهاد و نزد حضرت می‌برد.
[۶] . عاملی، شیخ حر،وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج ۲۰، ص ۲۱۴.
عثمان بن سعید پس از رحلت امام حسن عسکری علیه السلام مراسم تغسیل و تدفین آن حضرت را عهده دار شد.
[۷] . جاسم، حسین، تاریخ سیاسی عصر غیبت، ترجمه سید محمد تقی آیت اللهی تهران، امیرکبیر، ص ۱۷۰.
تاریخ وفات وی دقیقاً مشخص نیست. برخی احتمال داده‌اند بین سالهای ۲۶۰ تا ۲۶۷ هـ.ق. درگذشته باشد. و برخی فوت او را در سال ۲۸۰ هـ.ق. دانسته‌اند.
[۸] جاسم، حسین، تاریخ سیاسی عصر غیبت، ترجمه سید محمد تقی آیت اللهی تهران،امیرکبیر، ص ۱۵۶ تا ۱۵۵.



محمد بن عثمان دومین نائب خاص امام مهدی(عج)می‌باشد که پس ار درگذشت پدرش از طرف امام علیه السلام به عنوان نائب برگزیده شد. وی از منزلت خاصی در نزد شیعیان برخوردار بود.»
[۹] عاملی، شیخ حروسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، ج ۳۰، ص ۴۷۷.    
حضرت مهدی (عج) پس از درگذشت عثمان بن سعید (پدر محمد بن عثمان) ضمن توقیعی به وی تسلیت گفت و پس از دعای خیر در حقش امر نیابت را به او واگذار کرد.
[۱۰] . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۱۹.
در حدیثی از امام حسن عسکری علیه السلام آمده است:«العمری وابنه ثقتان... ؛
[۱۱] . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۱۹.
«عثمان بن سعید و پسرش محمد بن عثمان هر دو ثقه و مورد اعتماد هستند.»
محمد بن سعید حدود ۴۰ سال عهده‌دار نیابت حضرت بودو سرانجام در سال ۳۰۴ یا ۳۰۵ هـ.ق. رحلت کرد.
[۱۲] شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ج ۴، ص ۵۱۰.    
دو ماه قبل از رحلتش با اعلام حضرت مهدی (عج) زمان مرگ خود را یادآور شد. قبری برای خود حفر کردو روز موعود ازدنیا رفت.
[۱۳] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ج ۵۱، ص ۳۵۵.


[۱۴] . آل نوبخت ایرانی بوده‌اند. خواجویان، تاریخ تشیع، مشهد، جهاد دانشگاهی، ص ۱۲۲.

حسین بن روح به عنوان سومین نائب خاص حضرت مهدی (عج)امر نیابت حضرت را پس از محمد بن عثمان بن سعید عهده‌دار شد. وی در زمان حیات محمد بن عثمان از طرف حضرت مهدی (عج) به عنوان جانشین وی پس از محمد بن عثمان منصوب شد. و توسط محمد بن عثمان به شیعیان معرفی شد.
[۱۵] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ج ۵۱، ص ۳۵۵.

عباس اقبال می‌نویسد:«حسین بن روح؛ به تصدیق موافق و مخالف از فهمیده‌ترین و عاقل ترین مردم روزگار بوده است.»
[۱۶] . اقبال، عباس، خاندان نوبختی، کتابخانه طهوری، ص ۲۲۱.
اقبال می‌نویسد:«حسین بن روح؛ مدتی مقام وزارت مقتدر عباسی را عهده‌دار بود. وی به منظور هواداری از شیعیان در دستگاه خلافت نفوذ کرده بود. اما باروی کار آمدن «حامدبن عباس»، وزارت او با مشکلاتی مواجه شد و از سال ۳۱۲ تا ۳۱۷ هـ.ق. در زندان بسر برد.
[۱۷] . اقبال، عباس، خاندان نوبختی، کتابخانه طهوری، ص ۲۱۸-۲۱۷.

حسین بن روح به منظور حفظ تقیه یکی از خدمتکاران خود را تنها به این دلیل که معاویه را لعن نمود، عزل و اخراج کرد.
[۱۸] . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، تهران مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۳۷.

در مجلسی وی به جهت حفظ تقيّه خلفای راشدین را به نیکی یاد کرد.این سخن موجب شد یکی از دوستانش ناخواسته تبسم کند. حسین بن روح پس از آن جلسه اورا توبیخ کرد که چرا خندیدی؟ چه بسا این گونه برخورد کردن روش تقيّه را به خطر اندازد.
[۱۹] . قمی، شیخ عباس،الکنی والالقاب، ج ۱، ص ۹۳.
این مسئله نشان دهنده وضعیت خاص شیعیان و فشار و خفقانی است که از طرف دولت عباسی،شیعیان با آن مواجه بودند. بدون شک حسین بن روح و دیگر نواب خاص حضرت دارای صبر، شجاعت، تقوا، و رازداری و صفات برجسته‌ای بوده‌اند که به این مقام منصوب شده‌اند. در خصوص صبر و مقاومت و رازداری حسین بن روح آمده است: «عده‌ای از ابوسهل نوبختی
[۲۰] . ابوسهل اسسماعیل بن علی نوبختی، شیخ المتکلمین در بغداد بود و کتابهای زیادی نوشته است. وی امام حسن عسکری علیه السلام را هنگام وفات درک کرده و حضرت مهدی (عج) را دیده است. شیخ مفید،المسائل السرویه، المؤتمر العالمی لا لفیة الشیخ المفید، ص ۵۸.
پرسیدند:تو چرا نائب خاص حضرت نشدی و به جای تو حسین بن روح به این منصب رسید؟ او گفت: ائمه علیهم السلام خود بهتر می‌دانند چه کسی لایق این مقام است. من آدمی هستم که با دشمنان زیاد رفت و آمد دارمو باآنها مناظره می‌کنم.اگر آنچه را «حسین بن روح» در موردامام مهدی علیه السلام می‌داند، من می‌دانستم، شاید در بحث‌هایم وقتی لجاجت دشمنانم را می‌دیدم، می‌کوشیدم دلایل بنیادی بر وجود امام علیه السلام ارائه دهم.در نتیجه محل اقامت او را برملا می‌ساختم. اما اگر حسین بن روح امام رازیر عبای خود پنهان کرده باشد، اگر بدنش را با قیچی قطعه قطعه کنند، تاامام را نشان دهد، هرگز عبای خود را کنار نمی‌زندوامام را نشان نخواهد داد.
[۲۱] . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، تهران مکتبه نینوی الحدیثه،ص ۲۴۰.

حسین بن روح تا سال ۳۲۶ هـ.ق. امر نیابت حضرت را بر عهده داشت و در این سال از دنیا رفت.
[۲۲] . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۳۸.
باقر شریف القرشی می‌نویسد:«وی مدت ۲۱ سال منصب نیابت خاصه امام زمان (عج) را بر عهده داشت و ۱۸ شعبان سال ۳۲۶ هـ.ق. رحلت کرد.»
[۲۳] . قرشی، باقر شریف، حیاة الامام محمد المهدی علیه السلام، ص ۱۳۰.
کتاب «التأدیب» از تألیفات فقهی اوست.
[۲۴] . طباطبایی، سید علی، ریاض العلماء، جامعه مدرسین، ج ۱، ص ۲۸.



چهارمین و آخرین نائب خاص امام مهدی علیه السلام علی بن محمد بن سمری، پس از درگذشت حسین بن روح و به دستورآن حضرت امر نیابت را عهده‌دار شد.
وی از سال ۳۲۶ تا سال ۳۲۹ هـ.ق. نائب خاص حضرت بود و در این سال از دنیا رفت. با رحلت او غیبت کبری امام زمان علیه السلام آغاز شد.
[۲۵] . نعمانی، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبه، تهران، مکتبه الصدوق، ص ۱۷۰.کردو به او دستور فرمود نائبی برای خود مشخص نکند. در بخشی ازاین توقیع آمده است:«ای علی بن محمد خداوند پاداش برادران دینی تو را در مصیبت تو بزرگ دارد. تا شش روز دیگر خواهی مرد. پس امر حساب و کتاب خود را مرتب کن و درباره جانشینی این مقام نیابت به کسی وصیت مکن. زیرا غیبت دومی فرا رسیده است...» . محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النهه، مؤسسه النشر الاسلامی، ج ۲، ص ۵۱۶.

قول مشهور در تاریخ رحلت علی بن محمد سمری پانزدهم شعبان ۳۲۹ هـ.ق. می‌باشد.
[۲۶] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بی جا، دارالکتب الاسلامیه، ج ۱، ص ۳۹۱.
شیخ صدوق رحلت او را در ۱۵ شعبان ۳۲۸ هـ.ق. ذکر کرده است.
[۲۷] . محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النهه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ج ۲،ص ۵۰۳.



 
۱. ↑ . طوسی، محمد بن حسن، رسائل العشر، قم، جامعه مدرسین، ص ۱۶.
۲. ↑ . یکی از بزرگان شیعه.
۳. ↑ . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، تهران مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۱۵.
۴. ↑ . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، تهران مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۱۵.
۵. ↑ عاملی، شیخ حر،وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج ۲۰، ص ۲۵۲.    
۶. ↑ . عاملی، شیخ حر،وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج ۲۰، ص ۲۱۴.
۷. ↑ . جاسم، حسین، تاریخ سیاسی عصر غیبت، ترجمه سید محمد تقی آیت اللهی تهران، امیرکبیر، ص ۱۷۰.
۸. ↑ جاسم، حسین، تاریخ سیاسی عصر غیبت، ترجمه سید محمد تقی آیت اللهی تهران،امیرکبیر، ص ۱۵۶ تا ۱۵۵.
۹. ↑ عاملی، شیخ حروسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، ج ۳۰، ص ۴۷۷.    
۱۰. ↑ . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۱۹.
۱۱. ↑ . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۱۹.
۱۲. ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ج ۴، ص ۵۱۰.    
۱۳. ↑ . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ج ۵۱، ص ۳۵۵.
۱۴. ↑ . آل نوبخت ایرانی بوده‌اند. خواجویان، تاریخ تشیع، مشهد، جهاد دانشگاهی، ص ۱۲۲.
۱۵. ↑ . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ج ۵۱، ص ۳۵۵.
۱۶. ↑ . اقبال، عباس، خاندان نوبختی، کتابخانه طهوری، ص ۲۲۱.
۱۷. ↑ . اقبال، عباس، خاندان نوبختی، کتابخانه طهوری، ص ۲۱۸-۲۱۷.
۱۸. ↑ . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، تهران مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۳۷.
۱۹. ↑ . قمی، شیخ عباس،الکنی والالقاب، ج ۱، ص ۹۳.
۲۰. ↑ . ابوسهل اسسماعیل بن علی نوبختی، شیخ المتکلمین در بغداد بود و کتابهای زیادی نوشته است. وی امام حسن عسکری علیه السلام را هنگام وفات درک کرده و حضرت مهدی (عج) را دیده است. شیخ مفید،المسائل السرویه، المؤتمر العالمی لا لفیة الشیخ المفید، ص ۵۸.
۲۱. ↑ . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، تهران مکتبه نینوی الحدیثه،ص ۲۴۰.
۲۲. ↑ . طوسی، محمد بن حسن،الغیبه، مکتبه نینوی الحدیثه، ص ۲۳۸.
۲۳. ↑ . قرشی، باقر شریف، حیاة الامام محمد المهدی علیه السلام، ص ۱۳۰.
۲۴. ↑ . طباطبایی، سید علی، ریاض العلماء، جامعه مدرسین، ج ۱، ص ۲۸.
۲۵. ↑ . نعمانی، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبه، تهران، مکتبه الصدوق، ص ۱۷۰.کردو به او دستور فرمود نائبی برای خود مشخص نکند. در بخشی ازاین توقیع آمده است:«ای علی بن محمد خداوند پاداش برادران دینی تو را در مصیبت تو بزرگ دارد. تا شش روز دیگر خواهی مرد. پس امر حساب و کتاب خود را مرتب کن و درباره جانشینی این مقام نیابت به کسی وصیت مکن. زیرا غیبت دومی فرا رسیده است...» . محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النهه، مؤسسه النشر الاسلامی، ج ۲، ص ۵۱۶.
۲۶. ↑ . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بی جا، دارالکتب الاسلامیه، ج ۱، ص ۳۹۱.
۲۷. ↑ . محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النهه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ج ۲،ص ۵۰۳.



سایت پژوهه    



جعبه ابزار