پونسه شارل ژاک (دانشنامه‌حج)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پونسه، شارل ژاک پزشک فرانسوی که در سال
۱۷۰۰م. مسافر
مکه و
مدینه بود. و به سال ۱۷۰۶م. در
ایران اقامت گزید و
ازدواج کرد. بر اثر بیماری مرموزی به سال ۱۷۰۸م. در
اصفهان درگذشت.
شارل ژاک پُونسِه (Charles-Jacques Poncet) به سال ۱۶۵۵م. در
فِرانش کُنتِه (Franche-Comté) در شرق فرانسه زاده شد.
آگاهی چندان از دوران نوجوانی و جوانی وی در دست نیست، جز آن‌که به عضویت ارتش فرانسه درآمد و ماموریت یافت تا به عنوان جراح و امدادگر ارتشِ فرانسه، به
قاهره سفر کند.ر
از گزارش‌ها برمی‌آید که او در سال‌های پایانی سده هفدهم م. به عنوان طبیب و داروسازی حاذق در قاهره و بلکه در همه شمال افریقا شناخته می‌شده است. در همین ایام، برای درمان بیماری
جذام جوشوای اول، پادشاه
حبشه (حک:
۱۶۸۲-۱۷۰۶م.) به این کشور فراخوانده شد و با موافقت کنسول فرانسه در مصر، راهی حبشه گشت. او در این سفر از مناطق گوناگون
افریقا و
آسیا دیدار کرد و از جمله اقامتی کوتاه در مکه و مدینه داشت تا زادگاه و مزار
پیامبر اسلام (صلّ‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) را از نزدیک ببیند. وی در طول سفر خود، به درمان بیماران می‌پرداخت.
انگیزه سفر او به مکه و مدینه پوشیده است. در برخی گزارش‌ها اشاره شده که وی به دستور حکومت مصر، برای معاینه زائران مصری در یکی از مکان‌های قرنطینه حضور یافت.
نیز گمان می‌رود که برای بازگشت به مصر، از بندر
مصوع (Massawa) حرکت نموده؛ زیرا این بندر در راه
جده بود و این راه در قیاس با دیگر راه‌ها، کمتر خطر داشت.
استقبال حاکمان هر منطقه از پونسه، زمینه دریافت آگاهی‌های دقیق و روشن را برای وی فراهم کرد. او یادداشت‌های خود را با نام Voyage d'Ethiopie (سفری به اتیوپی) در سال ۱۷۰۴م. به زبان فرانسوی منتشر کرد. این اثر به سال ۱۷۰۹م. به انگلیسی با نام «AVoyage to Aethiopia made in the years of ۱۶۹۸،۱۶۹۹ and ۱۷۰۰» (سفری به اتیوپی در سال‌های
۱۶۹۸،
۱۶۹۹ و
۱۷۰۰) ترجمه شد و در ۱۳۸ صفحه در لندن به چاپ رسید و به سال ۱۸۰۸م. با نام A journey to Abyssinia (سفری به حبشه) تجدید چاپ شد. گزارش‌های وی در این سفرنامه فاقد آگاهی‌های دقیق تاریخی در زمینه حرمین شریفین است؛ اما مطالب او در باره
معیشت،
فرهنگ،
سیاست و طبیعت کشورهای گوناگون در سال‌های پایانی سده هفدهم م. برای تاریخ‌نگاران توجه‌برانگیز است. نکته‌سنجی ویژه نویسنده در ضبط و ارائه مطالب نیز به گیرایی کتاب افزوده است.
سفرنامه پونسه همراه دست‌نوشته‌های
ویلیام دنیل• و
جوزف پیتس• به دست یک نویسنده انگلیسی به نام ویلیام فوستر گردآوری و تصحیح و در کتابی با نام"The Red Sea and adjacent countries at the close of the seventeenth century" (دریای سیاه و کشورهای مجاور در سده هفدهم م.) منتشر شد و به یک منبع مهم تاریخی و جغرافیایی برای اروپاییان در آن سال‌ها بدل گشت.
وی در سفری دیگر به سال ۱۷۰۲م. به بندر سورات در هند رفت و به سال ۱۷۰۶م. در ایران اقامت گزید و ازدواج کرد. او پس از مدتی بر اثر بیماری مرموزی به سال ۱۷۰۸م. در اصفهان
درگذشت.
گزارشی از سال‌های پایانی زندگی پونسه حکایت‌گر آن است که وی به عنوان پزشک شخصی شاه
ایران، افزون بر طبابت در دربار شاه، به آموزش دانش پزشکی پرداخت و هنگامی که برای نجات یکی از دوستانش به روسیه رفت، به دست سربازان تزار دستگیر و به عنوان
برده فروخته و به افغانستان برده شد. او سرانجام توانست به ایران بازگردد.
گزارش سفر به حبشه و
حجاز: وی در دهم ژوئن ۱۶۹۸م. همراه فردی به نام حاج علی، فرستاده ویژه و فرمانده نظامی سپاه پادشاه حبشه، از طریق جنوب مصر و سودان راهی
حبشه شد. به گفته او، حرکت افراد کاروان بسیار هماهنگ و منظم بود. در ابتدا و انتهای کاروان، افرادی با نواختن نقاره، حرکت سریع یا آهسته و هنگام استراحت را به افراد خبر می‌دادند. شترهای کاروان می‌توانستند پنج تا شش روز بدون آب و خوراک، گرمای هوا و سختی راه را تحمل کنند و این برای نویسنده باورکردنی نبود.
او پس از اقامتی سه ماهه در شهرهای گوناگون
سودان، در ۱۱ جولای ۱۶۹۹م. وارد حبشه شد و از پادشاه حبشه محبت دید و هدایایی نفیس دریافت کرد. (ص۷۵-۱۰۰) پس از انجام ماموریت و درمان پادشاه در پنجم جولای ۱۷۰۰م. از راه دریا وارد بندر جده شد. (ص۱۲۱) به گفته وی، این شهر بسیار شلوغ بود و مردمش از نژادهای گوناگون بودند و از راه تجارت امرار معاش می‌کردند. (ص۱۲۳) وی جده را به دلیل نزدیکی به دو شهر مذهبی مکه و مدینه، مکانی مناسب برای سکونت
مسیحیان نمی‌داند. (ص۱۲۷)
پونسه در یکی از کاروانسراهای جده مستقر شد. او اشاره کرده که بر خلاف شهرهایی که پیشتر در آن‌ها اقامت داشته، می‌بایست خود به خرید و پختن غذا و شست‌وشوی لباس‌هایش بپردازد.
او از نزدیک، شاهد درگیری شریف سعید (حک:
۱۱۰۶-۱۱۱۳ق.) حاکم مکه و پاشای
عثمانی در جده بوده است.
دو روز پس از ورود پونسه به جده، حاکم مکه با شماری فراوان از سربازان برای گرفتن باج و
خراج سالانه، به یکی از دروازه‌های جده رسیده و با تهدید نظامی، حاکم جده را به پرداخت سی هزار سکه طلا ناچار کرده است. (ص۱۲۵) پونسه شریف مکه را از دور مشاهده کرده است. شریف مردی تقریبا ۶۰ ساله با چهره‌ای ترسناک بوده که زیر لبش زخمی عمیق دیده می‌شده است. (ص۱۲۴) سه تن از بردگانی که پادشاه حبشه به پونسه هدیه داده بود، به دست شریف مکه ضبط شدند.
پس از بازگشت شریف، نویسنده روانه مکه شد. وی در آن جا با کاروان‌هایی مسلمان از ترکیه، هند، مصر و دیگر کشورها روبه‌رو شد که در مکان‌های سرپوشیده و بازاری موسمی به داد و ستد کالاهای همراه خود می‌پرداختند. این مکان‌ها به دستور شریف مکه ساخته شده بود. (ص۱۲۶) سپس نویسنده بدون این‌که در باره مدت اقامت و زمان بیرون آمدن خود از مکه گزارش دهد، توضیحی‌اندک در باره
مدینه می‌دهد. به گفته وی، حاکم مدینه معمولاً در شهر اقامت ندارد و بیشتر به هماهنگی سربازان خود در شهرهای دیگر می‌پردازد. به گفته وی، سربازان هنگام ورود به شهر، به حکم
قانون و برای احترام به پیامبر، کفش خود را درآورده، با پای برهنه حرکت می‌کردند و در صورت تخلف جریمه می‌شدند. (ص۱۲۶) گمان می‌رود منظور نویسنده
حرم پیامبر بوده، نه شهر مدینه. پونسه سپس به جده برگشت و پس از یک ماه اقامت در آن جا، این سرزمین را به مقصد
طور سینا ترک کرد.
مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی: جعفر خلیلی، ترجمه: فرهنگ، تهران، مشعر، ۱۳۸۴ش. Distant Lands and Diverse Cultures: The French Experience in Asia، Glenn Joseph Ames، Ronald S. Love، ۲۰۰۳./ Encyclopaedia Aethiopica: He-N، Otto Harrassowitz Verlag، Ethiopia، ۲۰۰۷./ Historical Dictionary of Ethiopia: David Hamilton Shinn، Thomas P. Ofcansky، ۲۰۰۴./ History of Abyssinia: A. H. M. Jones، Elizabeth Monroe، Kessinger Publishing، ۲۰۰۳./ Mecca: A Literary History of the Muslim Holy Land، Francis E. Peters، ۱۹۹۴./ The Greatest Killer: Smallpox in History، Donald R. Hopkins، ۲۰۰۲./ The Nile Quest: A Record of the Exploration of the Nile and Its Basin، Harry Johnston، ۲۰۱۱.
دانشنامه حج حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «پونسه، شارل ژاک»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۴/۱۴.
