• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

کاروان امام حسین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


امام حسین(علیه‌السّلام) یکشنبه ۲۸ رجب سال شصت هجری، شب هنگام به همراه جمعی از بنی هاشم و برادران، به جز محمد بن حنفیه، و برادرزادگان و عموزادگان که تعدادشان به ۲۱ نفر میرسید،
[۱] شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، مجلس۳۰.
از شهر مدینه خارج شد و به سوی مکه حرکت کرد.
[۲] شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۴.    
[۳] طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۳۴۱.    
[۴] ابومخنف، وقعة الطف، ص۸۵.    
[۵] دینوری، ابوحنیفه، اخبار الطوال، ص۳۳۷.
[۶] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۳۱.
[۷] ابن قتیبه، المعارف، ص۱۲۷.
[۸] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۸۴.
از میان مورخان، ابوحنیفه دینوری با تفصیل بیشتری درباره همراهان امام گزارش داده است: وقتی که روز به پایان رسید و شب، سیاهی خود را گستراند، حسین _رضی الله عنه_ به سوی مکه روانه شد.


در این سفر دو خواهرش‌ ام کلثوم و زینب و فرزندان برادرش و برادرانش ابوبکر، جعفر، عباس و عموم افراد خاندانش که در مدینه بودند، به جز محمد بن حنفیه او را همراهی کردند. اما عبدالله بن عباس چند روز قبل از آن به مکه رفته بود.
[۹] دینوری، ابوحنیفه، الاخبار الطوال، ص۳۳۷.
وقتی که امام حسین(علیه‌السّلام) از مدینه خارج شد، این آیه را خواند: فخرج منها خائفا یترقبا قال رب نجنی من القوام الظالمین،
[۱۰] قصص/سوره۲۸، آیه۲۲..    
؛ «آن گاه (موسی) از آنجاکه متعاقبا در فصل «ورود امام به مکه» ذکر خواهد شد، آغاز حرکت حضرت موسی از مصر را حکایت می‌کند که جون در برابر زورگویی‌های قبطی‌ها (هم نژادهای فرعون) در نزاع بین یک قبطی و یک سبطی (اسرائیلی)، از سبطی حمایت کرد و در این ماجرا یک قبطی کشته شد، ماموران فرعون بسیج شدند تا او را دستگیر کنند و او با بیم و امید دور از چشم فرعونیان مصر را ترک کرد (مصر) ترسان و نگران بیرون رفت (و) گفت پروردگارا مرا از قوم ستمکار نجات بده».
[۱۱] دربندی، میرزا آقا، اکسیرالعبادات فی اسرار الشهادات، ج۲، ص۶۲۷.
[۱۲] حائری‌مازندرانی، مهدی، معالی السبطین، ص۱۳۶.
(این گزارش نه تنها با خروج سریع و پنهانی امام حسین(علیه‌السّلام) از مدینه، همراه با بیم و امید، سازگار نیست، بلکه اشکال‌های متعدد دیگری نیز دارد؛ از جمله: الف) حرکت امام از مدینه به مقصد عراق و کربلا معرفی شده است؛ در حالی که حضرت از مدینه عازم مکه بود؛ ب) از امام حسین(علیه‌السّلام) با عنوان پادشاه حجاز یاد شده و برای او موکب مجلل شاهانه تصویر شده است؛ به طوری که کجاوه‌ها با پارچه‌های حریر و دیبا پوشیده شده بوده است!؛ ج) بعضی از بانوان، جزء همراهان کاروان حسینی، آورده شده که حضور آنها در کربلا محل بحث است و حضور بعضی از آنها در هیچ منبع دیگری ذکر نشده است؛ د) گروهی تماشاچی از بنی هاشم تصویر شده که شاهد حرکت امام بوده و برای وداع آمده بودند و اهل مدینه یکپارچه در وداع امام ناله و فریاد سرداده و گریه کرده‌اند، که این مستلزم حرکت آشکار و آزادانه امام است.)

نامه نگاری اهل کوفه به امام و دعوت او از مدینه به عراق، که در هیچ منبع قدیمی نیامده است. درباره آغاز نامه نگاری کوفیان با امام، در فصل سوم از کتاب مقتل جامع سیدالشهدا، تحت عنوان «ساختار سیاسی_مذهبی کوفه» به تفصیل بحث شده است. با توجه به آنچه گفته شد، این گزارش نمی‌تواند درست باشد.) امام حسین(علیه‌السّلام) برخلاف ابن زبیر از بیراهه نرفت؛ بلکه از جاده اصلی طی طریق کرد و در جواب مسلم بن عقیل که پیشنهاد داد آن حضرت نیز مانند ابن زبیر از بیراهه برود، فرمود: «من تا خانه‌های مکه را مشاهده نکنم، از این راه جدا نمیشوم، یا خدای تعالی به آنچه راضی است و دوست دارد، حکم کند».
[۱۳] شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۵.    
[۱۴] ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۵، ص۲۲.    
[۱۵] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۱۸۹.
آن گاه به شعر یزید بن مفرغ حمیری
[۱۶] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۶، ص۲۸۳۷.    
[۱۷] ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۶، ص۳۴۲.    
[۱۸] ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۶، ص۳۵۲.    
[۱۹] ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء زمان، ج۶، ص۳۴۴ ۳۴۹.    
[۲۰] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۲۰، ص۴۳_ ۴۴.
[۲۱] طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۳۱۷ ۳۲۱.    
[۲۲] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۵۲۰ ۵۲۲.    
[۲۳] ابن قتیبه، الشعر و الشعرا، ص۳۴۸.    
[۲۴] ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء زمان، ص۳۵۳.    
[۲۵] ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء زمان، ص۳۵۴.    
[۲۶] حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۲۰، ص۴۵.
[۲۷] حسینی، سیداحمد، رسائل الشریف المرتضی، ج۴، ص۱۳۹.    
[۲۸] امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۲، ص۲۳۱ ۲۳۳.    
[۲۹] اصفهانی، ابوالفرج، کتاب الاغانی، ج۷، ص۲۲۹.
تمثل جست:
لا ذعرت السوام فی فلق الصبح مغیرا و لا دعیت یزیدا
یوم اعطی من المهابة ضیما و المنایا یرصدننی ان احیدا
(من آن قهرمان دلیر نباشم که هنگام حمله‌ام (به دشمن) در سپیده صبح، حیوانات بیابان به وحشت میافتادند، و اسم من یزید مفرغ نباشد؛ اگر از بیم مرگ، دست بیعت در دست دشمن بگذارم، چه آنکه راه گریزی از مرگ نیست و هرچه از مرگ فرار کنم مرگ در کمین من خواهد بود.)
[۳۰] ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۵، ص۲۲.    
[۳۱] مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۶۴.
[۳۲] طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۳۴۲.    


امام حسین(علیه‌السّلام) ۲۸ رجب از مدینه حرکت کرد و سوم شعبان به مکه رسید.
[۳۳] طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ح۵۳۸۱.
[۳۴] شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۴ ۳۵.    
به نظر می‌رسد ان حضرت این مسیر را بسیار سریع طی کرده است. (کاروان‌ها در اعصار گذشته و با وسایل نقلیه آن زمان، این مسافت را که با جاده کنونی در حدود پانصد کیلومتر است، در حدود ده روز طی می‌کردند. چنان که به نقل واقدی، سپاه قریش در جنگ احد، در عرض ده روز این راه را طی کرد
[۳۵] واقدی، المغازی، ج۱، ص۲۰۶.    
؛ همچنین پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هنگام هجرت، در عرض هشت روز این راه را طی کرد.
[۳۶] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۲ ۲۳۳.    
اما در پاسخ به اینکه چرا امام حسین(علیه‌السّلام) مانند ابن زبیر از بیراهه نرفت و اصرار داشت که از جاده اصلی طی طریق کند، می‌توان گفت علاوه بر اینکه از بیراهه رفتن نوعی فرار تلقی میشد و با شان آن حضرت سازگار نبود، از جاده اصلی رفتن، به نحوی تبلیغ برای حرکت آن حضرت نیز به شمار می‌آمد و قافله‌های مسافران میان راه مکه و مدینه، خروج آن حضرت را از مدینه مشاهده می‌کردند و خبر خروج ایشان در سرزمین‌های مختلف پراکنده می‌شد و برای مردم این پرسش پیش میآمد که چرا امام حسین علیه‌السّلام با خاندان و اهل و عیال، از وطن خود و حرم جدش بیرون آمده و به سوی مکه روانه است؟ درهرحال برخلاف داستان فرار ابن زبیر، این بار حاکم مدینه کسی را به تعقیب امام نفرستاد. شاید این مسئله از روحیه ولید ناشی شده باشد که سعی داشت با امام حسین(علیه‌السّلام) درگیر نشود؛ چنان که نقل شده است: شب اول، ولید شخصی را به منزل امام حسین(علیه‌السّلام) فرستاد تا ببیند ایشان از مدینه بیرون رفته است یا نه. وقتی آن شخص برگشت و خبر داد که حسین را نیافته است، ولید گمان کرد امام از مدینه خارج شده است. لذا خوشحال شد و گفت: حمد خدای را که او رفته و ما به خون او مبتلا نشدیم. ولی صبح که شد امام به خانه برگشت.
[۳۷] ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۵، ص۱۸.    
[۳۸] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۱۸۶.
به نقل ابن اعثم و خوارزمی، بعد از اینکه امام حسین(علیه‌السّلام) و ابن زبیر به سوی مکه رفتند، ولید نامه‌ای به یزید نوشت و در آن، اوضاع اهل مدینه و ابن زبیر را گزارش کرد و همچنین درباره حسین بن علی(علیه‌السّلام) نوشت: او با ما، در امر خلافت بیعت نکرده است. وقتی این نامه به دست یزید رسید، بسیار عصبانی شد؛ به گونه‌ای که چشمانش منقلب شد (زیرا وقتی یزید خشمگین می‌شد، چشمانش لوچ می‌گشت). سپس در جواب او نوشت: ... هنگامی که نامه من به دست تو رسید، برای اطمینان خاطر، بیعت مجددی از اهل مدینه بگیر و عبدالله بن زبیر را رها کن؛ زیرا او تا زنده است، نمی‌تواند از دست ما نجات یابد؛ ولی باید سر حسین بن علی با نامه همراه باشد. اگر این کار را انجام دادی، جایزه بزرگی نزد من داری و از بهره فراوان برخوردار هستی.
[۳۹] ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۵، ص۱۸.    
[۴۰] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۱۸۶.
بالاخره یزید تصمیم گرفت ولید بن عتبه را به دلیل ناتوانی‌اش در جلوگیری از خروج امام، از حکومت مدینه عزل، و عمرو بن سعید اشدق را به جای او نصب کند.
[۴۱] طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۳۴۳.    
[۴۲] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۹۸.    
این چنین او هم زمان والی هر دو شهر مکه و مدینه شد.

۱. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، مجلس۳۰.
۲. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۴.    
۳. ↑ طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۳۴۱.    
۴. ↑ ابومخنف، وقعة الطف، ص۸۵.    
۵. ↑ دینوری، ابوحنیفه، اخبار الطوال، ص۳۳۷.
۶. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۳۱.
۷. ↑ ابن قتیبه، المعارف، ص۱۲۷.
۸. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۸۴.
۹. ↑ دینوری، ابوحنیفه، الاخبار الطوال، ص۳۳۷.
۱۰. ↑ قصص/سوره۲۸، آیه۲۲..    
۱۱. ↑ دربندی، میرزا آقا، اکسیرالعبادات فی اسرار الشهادات، ج۲، ص۶۲۷.
۱۲. ↑ حائری‌مازندرانی، مهدی، معالی السبطین، ص۱۳۶.
۱۳. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۵.    
۱۴. ↑ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۵، ص۲۲.    
۱۵. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۱۸۹.
۱۶. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۶، ص۲۸۳۷.    
۱۷. ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۶، ص۳۴۲.    
۱۸. ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۶، ص۳۵۲.    
۱۹. ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء زمان، ج۶، ص۳۴۴ ۳۴۹.    
۲۰. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۲۰، ص۴۳_ ۴۴.
۲۱. ↑ طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۳۱۷ ۳۲۱.    
۲۲. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۵۲۰ ۵۲۲.    
۲۳. ↑ ابن قتیبه، الشعر و الشعرا، ص۳۴۸.    
۲۴. ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء زمان، ص۳۵۳.    
۲۵. ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء زمان، ص۳۵۴.    
۲۶. ↑ حموی، یاقوت، معجم الادبا، ج۲۰، ص۴۵.
۲۷. ↑ حسینی، سیداحمد، رسائل الشریف المرتضی، ج۴، ص۱۳۹.    
۲۸. ↑ امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۲، ص۲۳۱ ۲۳۳.    
۲۹. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، کتاب الاغانی، ج۷، ص۲۲۹.
۳۰. ↑ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۵، ص۲۲.    
۳۱. ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۶۴.
۳۲. ↑ طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۳۴۲.    
۳۳. ↑ طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ح۵۳۸۱.
۳۴. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۴ ۳۵.    
۳۵. ↑ واقدی، المغازی، ج۱، ص۲۰۶.    
۳۶. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۲ ۲۳۳.    
۳۷. ↑ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۵، ص۱۸.    
۳۸. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۱۸۶.
۳۹. ↑ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج۵، ص۱۸.    
۴۰. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۱۸۶.
۴۱. ↑ طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۳۴۳.    
۴۲. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۹۸.    


پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۴۶۹_۴۷۴.



جعبه ابزار