• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

کتاب - علم خدا (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




کِتاب (به کسر کاف) از واژگان قرآن کریم به معنای نوشتن و یکی از معانی آن در قرآن کریم علم خدا است.



کِتاب: به معنای نوشتن و یکی از معانی آن در قرآن کریم علم خدا است.
گاهی به کلام کتاب گفته شود، که حروف در تلفّظ به هم منضم و با هم جمع می‌شوند و لذا به کلام خدا با آنکه نوشته نشده بود کتاب اطلاق شده است. اینکه گفته شد راجع به اصل معنای آن می‌باشد و کتاب در اصل مصدر است به معنی مکتوب به کار رود، چنانکه در مصباح گفته، ولی راغب گوید: آن اسم صحیفه است و آنچه در آن نوشته شده‌ است.


(وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ اِلَّا فِی‌ کِتابٍ‌ مُبِینٍ‌) (و هيچ تر و خشكى وجود ندارد، جز اين‌كه در كتابى آشكار [در كتاب علم خدا] ثبت است).
آیات ذیل نیز نظیر آیه فوق‌اند مثل‌:
(وَ ما یَعْزُبُ عَنْ رَبِّکَ مِنْ مِثْقالِ ذَرَّةٍ فِی الْاَرْضِ وَ لا فِی السَّماءِ وَ لا اَصْغَرَ مِنْ ذلِکَ وَ لا اَکْبَرَ اِلَّا فِی‌ کِتابٍ‌ مُبِینٍ‌) (و هيچ چيز در زمین و آسمان، از پروردگار تو مخفى نمى‌ماند، حتّى به اندازه سنگينى ذرّه‌اى، و نه كوچكتر و نه بزرگتر از آن نيست، مگر اين‌كه همه آنها در كتابِ آشكار و لوح محفوظ علم خداوند ثبت است) و (وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْاَرْضِ اِلَّا عَلَی اللَّهِ رِزْقُها وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فِی‌ کِتابٍ‌ مُبِینٍ‌) (هيچ جنبنده‌اى در زمين نيست مگر اين‌كه روزی او بر خداست؛ او قرارگاه و محلّ نقل و انتقالشان را مى‌داند؛ همه اينها در كتاب مبين لوح محفوظ ثبت است) و ایضا آیه ۷۰ حجّ (أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِنَّ ذَلِكَ فِي كِتَابٍ) (آيا نمى‌دانستى خداوند آنچه را در آسمان و زمين است مى‌داند؟! همه اينها در كتابى ثبت است [همان كتابِ علمِ بى‌پايانِ پروردگار]) و آیه ۷۵ نمل (وَمَا مِنْ غَائِبَةٍ فِي السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ) (و هيچ موجود پنهانى در آسمان و زمين نيست مگر اين‌كه در کتاب مبین و علم بى‌پايان پروردگار ثبت است) و آیه ۳ سبأ (لَا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ وَلَا أَصْغَرُ مِن ذَلِكَ وَلَا أَكْبَرُ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ) (پروردگارى كه از غیب آگاه است و حتى به اندازه سنگينى ذرّه‌اى در آسمان‌ها و زمين از علم او دور نخواهد ماند، و نه كوچكتر از آن و نه بزرگتر، مگر اين‌كه در كتابى آشكار ثبت است) و آیه ۲۲ حدید (مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا) (هيچ مصيبتى ناخواسته در زمين و نه در وجود شما روى نمى‌دهد مگر اين‌كه همه آنها قبل از آن‌كه زمين را بي‌آفرينيم‌ در لوح محفوظ ثبت است) و آیات دیگر.
در این آیات مراد از کتاب شاید علم خدا باشد و چون ثابت و لا یتغیّر است لذا کتاب تعبیر شده و یا محلی و مرکزی در عالم غیب است که عند اللّه است و همه چیز در آنست و از آن نازل می‌شود چنانکه فرموده: (وَ اِنْ مِنْ شَیْ‌ءٍ اِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ اِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ‌) (و هيچ چيز نيست، مگر آنكه خزاين آن نزد ماست؛ ولى ما جز به اندازه معيّنى آن را نازل نمى‌كنيم).
(یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ اُمُ‌ الْکِتابِ‌) (خداوند هر چه را بخواهد محو، و هر چه را بخواهد ثابت نگه مى‌دارد؛ و «ام‌الکتاب» [لوح محفوظ] نزد اوست).
(اِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ • وَ اِنَّهُ فِی اُمِ‌ الْکِتابِ‌ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ‌) (كه ما آن را قرآنى فصیح و گويا قرار داديم، تا شما آن را به خوبى درك كنيد؛ و اين قرآن در لوح محفوظ نزد ما والا و استوار است).
(اِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ • فِی‌ کِتابٍ‌ مَکْنُونٍ‌) (كه آن، قرآن پر ارزشى است، كه در كتاب محفوظى جاى دارد).
(بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِیدٌ • فِی لَوْحٍ مَحْفُوظٍ) (اين آيات، سحر نيست، بلكه قرآن با عظمت است، كه در لوح محفوظ جاى دارد).
(مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ اُمُ‌ الْکِتابِ‌) (كه بخشى از آن، آيات «محكم» [صريح و روشن‌] است؛ كه اساس اين كتاب مى‌باشد).
راجع به آیه دوم و سوم و چهارم در «امّ» بطور تفصیل صحبت شده است؛ و «اُمُ‌ الْکِتابِ‌... - کِتابٍ‌ مَکْنُونٍ‌-... لَوْحٍ مَحْفُوظٍ» یک چیزاند و همان کتاب مبین است که قبلا گفته شد.
و راجع به آیه اول در «اجل معلّق» مفصّلا بحث کردیم که مراد از امّ الکتاب ظاهرا علت و ریشه است و نیز احتمال دادیم که شاید کتاب به معنای مصدری باشد.
و بعید نیست که امّ الکتاب در این آیه همان امّ الکتاب در آیه دوم باشد، آن‌وقت عین کتاب مبین و کتاب مکنون و لوح محفوظ خواهد بود. در تفسیر عیاشی ذیل این آیه از امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده: «اِنَّ اللَّهَ لَمْ یَدَعْ شَیْئاً کَانَ اَوْ یَکُونُ اِلَّا کَتَبَهُ‌ فِی‌ کِتَابٍ‌ فَهُوَ مَوْضُوعٌ بَیْنَ یَدَیْهِ یَنْظُرُ اِلَیْه فَمَا شَاءَ مِنْهُ قَدَّمَ وَ مَا شَاءَ مِنْهُ اَخَّرَ وَ مَا شَاءَ مِنْهُ مَحَی وَ مَا شَاءَ مِنْهُ کَانَ وَ مَا لَمْ یَشَاْ لَمْ یَکُنْ».
در روایت دیگر از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده: «اِنَّ اللَّهَ کَتَبَ کِتَاباً فِیهِ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ...».



۱. قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۶، ص۸۶.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۷۰۰.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۲، ص۱۵۳.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۶۹۹.    
۵. فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر، ص۵۲۴.    
۶. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۶۹۹.    
۷. انعام/سوره۶، آیه۵۹.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۳۴.    
۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۱۲۹.    
۱۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۷، ص۱۷۹.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۴۸۱.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۸، ص۱۱۹-۱۲۰.    
۱۳. یونس/سوره۱۰، آیه۶۱.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۱۵.    
۱۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۸۸.    
۱۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۱۲۹.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۸۰.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۱۳۹.    
۱۹. هود/سوره۱۱، آیه۶.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۲۲.    
۲۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۱۴۹.    
۲۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۲۲۲.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۱۷.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۱۲.    
۲۵. حجّ/سوره۲۲، آیه۷۰.    
۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۴۰.    
۲۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۴۰۷.    
۲۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۵۷۶.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۵۰.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۱۹.    
۳۱. نمل/سوره۲۷، آیه۷۵.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۸۳.    
۳۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۸۹.    
۳۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۵۷.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۵، ص۵۵۷.    
۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۳۸.    
۳۷. سبأ/سوره۳۴، آیه۳.    
۳۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۲۸.    
۳۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۵۷.    
۴۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۵۳۸.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۹۰.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۲۰۵.    
۴۳. حدید/سوره۵۷، آیه۲۲.    
۴۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۴۰.    
۴۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۰۴.    
۴۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۶۶.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۶۲.    
۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۲۳۹.    
۴۹. حجر/سوره۱۵، آیه۲۱.    
۵۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۶۳.    
۵۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۱۴۰.    
۵۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۲۰۵.    
۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۱۳.    
۵۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۱۷۸.    
۵۵. رعد/سوره۱۳، آیه۳۹.    
۵۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۵۴.    
۵۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۳۷۵.    
۵۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۵۱۳.    
۵۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۴۵۸.    
۶۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۸۳.    
۶۱. زخرف/سوره۴۳، آیه۳-۴.    
۶۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۸۹.    
۶۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۸۳.    
۶۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۲۳.    
۶۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۶۰.    
۶۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۱۸۱.    
۶۷. واقعة/سوره۵۶، آیه۷۷-۷۸.    
۶۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳۷.    
۶۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۳۷.    
۷۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۲۳۷.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۴۱.    
۷۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۸۱.    
۷۳. بروج/سوره۸۵، آیه۲۱-۲۲.    
۷۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۰.    
۷۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۵۴.    
۷۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۲۲.    
۷۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۱.    
۷۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۴۲۸.    
۷۹. آل عمران/سوره۳، آیه۷.    
۸۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۰.    
۸۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۱۹.    
۸۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۳، ص۲۹.    
۸۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۶۹۹.    
۸۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۲۳۲.    
۸۵. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی‌، ج۲، ص۲۱۵.    
۸۶. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی‌، ج۲، ص۲۱۶.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "کتب"، ج۶، ص۸۶.    






جعبه ابزار