یازده رساله فارسی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«یازده رساله فارسی»، تالیف
آیت‌الله حسن زاده ، مجموعه رساله‌های فارسی نویسنده در موضوعات گوناگون
حکمت ،
عرفان ، کلام ،
ریاضیات و
نجوم است.
کتاب، بدون مقدمه و خاتمه و تنها مشتمل بر رساله‌های مذکور است. این
اثر نیز اگر چه از متنی روان و دل نشین برخوردار است، اما نیازمند آشنایی خواننده با
زبان عربی است، چرا که
روایات و عبارات عربی بدون ترجمه فارسی آمده است.
موضوع رساله‌های کتاب، با استفاده از توصیفات زیبای نویسنده به اختصار به شرح ذیل است:
۱- رساله «
وحدت از دیدگاه عارف و حکیم » که در آن به منهل عذب صحف عرفانیه و حکمت متعالیه در
توحید حق و حق توحید، معاضد به درر آیات و غرر روایات و دیگر شواهد و بینات بحث می‌شود.
۲- رساله «
نهج الولایة » که در آن به براهین قاطعه مبرهن می‌شود که همواره
انسان کاملی با بدن عنصری در عالم طبیعی و سلسله
زمان باید موجود بوده باشد که چنین کس به
حکم تضافر و
تواتر روایات جوامع فریقین در عصر محمدی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بقیة الله و تتمة النبوة و خاتم اولیاء علی الاطلاق مهدی موعود است که جز در
نبوت تشریعی و دیگر مناصب مستاثره ختمی، حایز میراث خاتم به نحو اتم است.
۳- رساله «
انه الحق » که در دو مسئله شریف موضوع مسائل
صحف کریمه اهل الله و معرفت
نفس که مفتاح خزائن ملکوت است، بحث می‌کند.
۴- رساله «
سی فصل » در تعیین خط زوال و
مشرق و
مغرب اعتدال و تحصیل سمت
قبله آفاق به طریق
دایره هندیه که در موضوع خود رساله‌ای بدیع است.
۵- «
تصحیح رساله قضا و قدر علامه دهدار و تعلیقات بر آن » که چون راقم، آن را در موضوع خود بسیار ممتع و مفید یافته است و تا آن جا که آگاهی دارد در دست طبع و نشر قرار نگرفته است، در معرض استفاده ارباب علم نهاده است.
۶- «رساله‌ای در تعیین سمت قبله
مدینه و تعیین خط زوال به
اعجاز رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم » که
معجزه فعلی باقی آن حضرت است.
۷- «رساله‌ای در میل کلی» که از قدیم الدهر در صحف کریمه متفکرین در
خلق آسمان‌ها و
زمین با اهمیت بسیار عنوان شده است و مسائلی چند خیلی شریف و شگفت در موضوعات گوناگون بر آن متفرع است. در آن بحث از مبدا تاریخی شکل شانزدهم مقاله چهارم
اصول اقلیدس ، و انتقاص میل کلی، و
انطباق و انفتاح معدل النهار و منطقة البروج، و
تفسیر رتق و فتق کریمه ان السماوات و الارض کانتا رتقا ففتقناهماو حرکت نقطه اعتدال؛ یعنی حرکت اقبال و ادبار، می‌شود که چون دیگر رسائل این سفینه حائز اهمیت خاصی است.
۸- «رساله‌ای در ظل» است. یکی از مسائل مهم ریاضی در کتب دانشمندان ریاضی دان اسلامی، مسئله
ظل است که در متون زیجات و مؤلفات در هیئت و
نجوم و آلات ارصاد چون
اسطرلاب و ربع مجیب و غیرهما، از شعب گوناگون آن بحث کرده‌اند، به خصوص که در معرفت خط زوال و خط سمت
قبله ، بحث از ظل را دخلی تمام است.
۹- «رساله‌ای در تکسیر دایره و تحصیل نسبت قطر به محیط». در ابتدای این رساله می‌خوانیم: همان طور که صنع احسن عالم کیانی و نظام ربانی بر اساس
حساب و اندازه است، بشر هم که بالطبع مدنی، و ثمره شجره وجود است و در راه تکامل و تعالی خود خواهان مدینه فاضله است، اجتماع انسانی او از جهاتی نیاز به علوم ریاضی دارد بلکه فنون ریاضی در متن زندگی وی قرار دارد.
۱۰- «رساله‌ای در ظل- تانژانت- و تحصیل جیب و ظل و ظل تمام و جیب تمام و فروع چندی متفرع بر آن» که در موضوع خود چون دیگر اترابش بسیار مغتنم است.
۱۱- مقاله‌ای پیرامون فنون ریاضی و
ترغیب و تحریص به تعلیم و تعلم آن. در بخشی از این رساله در اهمیت فراگیری علوم ریاضی می‌خوانیم: علم به قوانین حسابی و قواعد مسائل عددی در تقویت نفس انسانی از اعظم وسائل است، به خصوص
علم هندسه که در تعدیل و تقویم
ذهن و فکر و قلم و بیان تاثیری بسزا دارد. حکما و فلاسفه بزرگ گفته‌اند: برای رسیدن به معرفت حقایق اشیا، فکر را باید به علوم ریاضی ورزش داد. آری علوم ریاضی برای
حکیم به مثابت مسطره برای خطاط است. هم چنان که مسطره، مشاق را از کجی و بی نظمی در کتابت حروف و انحراف سطور، حافظ است، علوم ریاضی نیز فکر را از خطا و اعوجاج و
انحراف باز می‌دارند و به آن استقامت و اعتدال می‌دهند؛ زیرا که مسائل آن، مبتنی بر قواعد خلل ناپذیر است و هیچ مسامحه و سهل انگاری در آنها راه ندارد، با تخمین و
تقریب درست نمی‌شود.
کتاب، مشتمل است بر فهرست مطالب در ابتدای آن و پاورقی‌های بسیار اندکی که عموما آدرس
آیات و
روایات و مطالب کتاب می‌باشد.
نرم افزار مجموعه آثار علامه حسن‌زاده آملی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
