• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

یحیی بن سعدون قرطبی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





یحیی بن سعدون قرطبی (۴۸۶ ـ ۵۶۷ هـ.ق) عالم مالکی مذهب و محدث برجسته اندلسی بود.
وی تحصیلات اولیه خود را در اسکندریه آغاز کرد و سپس به مصر و بغداد سفر کرد.
او نزد استادان برجسته‌ای چون محمد بن احمد رازی و ابومحمد عبداللّه بن علی مقری به فراگیری علوم حدیث، قرائت، ادبیات و لغت پرداخت.
ایشان به بلاد مختلفی از جمله دمشق، موصل و اصفهان سفر کرد تا دانش خود را گسترش دهد.
وی شاگردانی چون ابن عساکر و ابوالحسن قطیعی داشت.
او مردی ثقه، زاهد و نیکوکار بود که احترام خاصی در میان مردم داشت.
از آثار مهم ایشان می‌توان به دلائل الاحکام، الأربعین فی الحدیث و القرطبیّه فی القرائات اشاره کرد.
وی در سال ۵۶۷ (هجری قمری) در موصل درگذشت.



ابوبکر یحیی بن سعدون بن تمام قرطبی أزدی در سال ۴۸۶ (هجری قمری) یا ۴۸۷ (هجری قمری) در قرطبه از شهرهای اندلس به دنیا آمد.
بر پایه گزارش ابن خلکان که شرح حال مبسوطی از وی به دست داده است. او در عنفوان جوانی زادگاهش را به مقصد مصر ترک کرد و در اسکندریه اقامت گزید. ابن جزری که از او با عنوان مقری برجسته، امام و علامه یاد می‌کند. رجال‌نویسان اهل‌سنت وی را مالکی مذهب، ثقه، متدین، نیکوکار، زاهد و دارای احترام خاصی میان مردم دانسته‌اند.




یحیی بن سعدون گویا نخستین گام دانش‌آموزی را در این شهر اسکندریه آغاز کرد. نزد محمد بن احمد بن ابراهیم رازی از محدثان بنام حدیث شنید. پس از مدتی اقامت در اسکندریه عازم مصر شد.
از مشایخ مصر همچون مرشد بن یحیی بن قاسم مصری، ابوطاهر احمد بن محمد سلفی و دیگران بهره‌مند گردید. در ۵۱۷ (هجری قمری) وارد بغداد شد. او در بغداد به فراگیری علم قرائت قرآن کریم و ادبیات از جمله کتاب سیبویه نزد استاد برجسته این فنّ ابومحمد عبداللّه بن علی مقری پرداخت. ابن جزری استادان و مشایخ بسیاری را در زمینه‌های گوناگون علمی برای وی برشمرده است.
از آن میان نام افرادی همچون خلف بن ابراهیم نحّاس، محمد بن سعید ضریر و ابوالقاسم بن فحام به چشم می‌خورد.

قرطبی علاوه بر حدیث، قرائت در علوم قرآن، لغت و پاره‌ای از علوم رایج آن روزگار مهارت داشت. به این دلیل و برای کسب و تکمیل دانش خود به بلاد و شهرهای بسیاری از جمله دمشق، موصل، بغداد و اصفهان مسافرت کرده است. سمعانی می‌نویسد: قرطبی مدتی نیز به بلاد آذربایجان سفر کرده و در آن‌جا اقامت داشته است.
[۹۲] سمعانی، عبدالكریم بن محمد، الانساب، ج۴، ص۴۷۳.


ابن سعدون شاگردان و کسانی که از وی استفاده کرده و روایت نموده‌اند می‌توان به ابن عساکر، عبداللّه بن حسین موصلی و ابوالحسن قطیعی اشاره کرد. ابوسعد سمعانی که خود نیز در دمشق قرطبی را ملاقات کرده و از او بهره برده است.
[۹۹] سمعانی، عبدالكریم بن محمد، الانساب، ج۴، ص۴۷۳.
وی آرا و مستندات در خور توجه و خوبی در باب قرائات و حدیث داشته که سمعانی آنها را مشاهده کرده است.
[۱۰۲] سمعانی، عبدالكریم بن محمد، الانساب، ج۴، ص۴۷۳.


أزدی کتاب‌هایی تالیف کرده که آثار وی عبارت‌اند از:
• دلائل الاحکام؛ • الاربعین فی الحدیث؛ • أرجوزة فی اسماء النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)؛ • القرطبیّه فی القرائات.

قرطبی سرانجام در عید فطر سال ۵۶۷ (هجری قمری) در موصل از دنیا رفت. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۶.    
(دیگر منابع: )



۱. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۵.    
۲. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۳. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۴. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۲۸۶.    
۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۶.    
۶. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۶.    
۷. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۲۱.    
۸. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    
۹. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۲.    
۱۰. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۶.    
۱۱. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۱۲. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۷.    
۱۳. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۱۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    
۱۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۲.    
۱۶. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۶.    
۱۷. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۱۸. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۲۱.    
۱۹. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۶.    
۲۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۲.    
۲۱. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۲۲. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۲۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۲۱.    
۲۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    
۲۵. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۸.    
۲۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۲۷. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۲۸. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۲۹. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۳۰. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۲۸۶.    
۳۱. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۳۲. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۳۳. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۷.    
۳۴. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۲۱.    
۳۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۷.    
۳۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۳۷. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۶.    
۳۸. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۳۹. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۲۸۷.    
۴۰. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۴۱. ابن خلکان،احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۴۲. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۲۸۶.    
۴۳. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۴۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۴۵. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۶.    
۴۶. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۴۷. اذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۷.    
۴۸. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۴۹. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۵۰. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۵.    
۵۱. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۵۲. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۷.    
۵۳. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۵۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۵۵. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۵.    
۵۶. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۵۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۵۸. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۵۹. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۶۰. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۵.    
۶۱. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۶۲. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۶۳. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۷.    
۶۴. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۶۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۷.    
۶۶. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۶۷. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۷.    
۶۸. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۶۹. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۲۸۶.    
۷۰. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۶.    
۷۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    
۷۲. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۷۳. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۲۸۶.    
۷۴. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۶.    
۷۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    
۷۶. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۲۸۶.    
۷۷. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۶.    
۷۸. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    
۷۹. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۱.    
۸۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    
۸۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۲.    
۸۲. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۶.    
۸۳. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۲۸۷.    
۸۴. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۸۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    
۸۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۲.    
۸۷. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۲۸۷.    
۸۸. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۸۹. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب،ج۲، ص۱۱۷.    
۹۰. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۲۸۷.    
۹۱. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۶.    
۹۲. سمعانی، عبدالكریم بن محمد، الانساب، ج۴، ص۴۷۳.
۹۳. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۹۴. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۸.    
۹۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۸.    
۹۶. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۸.    
۹۷. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۹۸. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۷.    
۹۹. سمعانی، عبدالكریم بن محمد، الانساب، ج۴، ص۴۷۳.
۱۰۰. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۱۰۱. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۸.    
۱۰۲. سمعانی، عبدالكریم بن محمد، الانساب، ج۴، ص۴۷۳.
۱۰۳. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۱۰۴. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۸.    
۱۰۵. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۸.    
۱۰۶. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۲۱.    
۱۰۷. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۲۱.    
۱۰۸. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۲۱.    
۱۰۹. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    
۱۱۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۳.    
۱۱۱. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۶.    
۱۱۲. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۱۱۳. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۸.    
۱۱۴. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۸.    
۱۱۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۷۳.    
۱۱۶. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۸۱۶.    
۱۱۷. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۱۱۸. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۸.    
۱۱۹. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۸.    
۱۲۰. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۲۱.    
۱۲۱. ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، ج۲، ص۳۷۲.    
۱۲۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    
۱۲۳. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۵۴۸.    
۱۲۴. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۱۸.    
۱۲۵. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۲۱.    
۱۲۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۴۷.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «یحیی بن سعدون قرطبی»، ج۴، ص۴۵۲-۴۵۳.

دیگر منابع:
العبر ۳ / ۵۳؛
البدایة و النهایه ۱۲ / ۲۷۰؛
النجوم الزاهره ۶ / ۶۶؛
شذرات الذهب؛ ۴ / ۲۲۵؛
الکامل فی التاریخ ۱۱ / ۳۷۶؛
معجم البلدان ۴ / ۳۲۴؛
اللباب فی تهذیب الانساب ۳ / ۲۶؛
بغیة الوعاة ۲ / ۳۳۴؛
ایضاح المکنون ۱ / ۴۷۶.





جعبه ابزار