• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابان احمر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اَبانِ اَحْمَر، ابوعبداللـه، ابان‌بن عثمان‌بن یحیی‌بن زکریایِ لؤلؤی بَجَلّی (د ح۲۰۰ق/۸۱۵م)، فقیه، محدث، ادیب و نسب‌شناس شیعی عراقی. سمعانی «احمر» را یکی از شاخه‌های قبیلۀ «ازد» دانسته است (سمعانی، ج۱، ص۱۲۴). دربارۀ عنوان «بجلی» او نظریات مختلفی ابراز شده است، برخی گفته‌اند که او وابسته به شاخه‌ای از قبیلۀ بنی سلیم‌بن منصور بوده و این قبیله نیز به «بَجْلَه» دختر هناه بن مالک بن فهم منسوب بوده است و برخی نیز وی را وابسته به «بَجیلَه» قبیله‌ای در یمن دانسته‌اند. ابراهیم بن ابی بکره شامی، ایراهیم بن عبدالحمید بن ذی حمایه، ابواسحاق ابراهیم بن محمد محمد فزاری، ارطاه بن منذر، بکربن خُنَیس، حارث بن نَبهان، حسن بن ابی جعفر، حسن بن صالح بن حیّ، حفص ابن جُمیع، حفص بن عمر الابار قاضی حلب، حمّادبن سلمه، حمّادبن واقد، خلیل بن مُرّه، داوودبن زبرقان، زیدبن حبان رقی، سعیدبن بشیر، سعیدبن عامر ضُبَعی، شهاب بن خِراش، صالح مُری، طُعمه بن عمرو جعفری، عبادبن عباد مُهلبی، عبدالرحمن بن ثابت بن ثوبان، عبدالرحیم بن واقد، عمران قطان، عَنْبَسه بن عبدالرحمن قرشی، فُضیل بن عیاض، محمدبن جُحاده، محمدبن فضل بن عطیه، معمربن راشد، ابوحنیفه نعمانبن ثابت، یزیدبن هارون و ابوعاصم عبادانی.
[۱] حافظ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، ج۲، ص۲۰، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.

با این همه رجال‌شناسان، اعم از شیعی و سنی، ابن ابی عیاش را توثیق نکرده‌اند
[۲] طوسی، محمدبن حسن، ج۱، ص۱۰۶، رجال، به کوشش محمد کاظم الکتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
علامۀ حلّی، ص۹۹؛ حلی، ص۴۱۴). البته برخی از رجال‌شناسان متأخر شیعی مانند حاج میرزا حسین نوری
[۳] نوری، حسین بن محمدتقی، ج۳، ص۳۲، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق.
و مامقانی
[۴] مامقانی، عبداللـه تنقیح المقال، ج۱، ص۳، نجف، ۱۳۵۱ق.
کوشیده‌اند او را «موثق» نشان دهند، اما دلایل آنان در این باب وافی به مقصود نیست. محدثان بنام اهل سنت نیز او را در مجموع غیرقابل اعتماد دانسته‌اند (نسائی، ص۴۷؛.
[۵] دارقطنی، علی بن عمر، ج۱، ص۲۸۵، «الضعفاء والمتروکین»، ذیل کتاب فی الضعفاء والمتروکین، به کوشش عبدالعزیز عزالدین لسیروان، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۶] جوزجانی، ابراهیم بن یعقوب، ج۱، ص۱۰۲، احوال الرجال، به کوشش صبحی البدری، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۷] ص۹۸، به نقل از احمدبن حنبل، ج۱، ص۱، ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.

اینکه چرا ابن ابی عیاش را از ثقات نشمرده‌اند، دلایل قطعی نمی‌توان ارائه داد. نوری بر این نظر است که وی به دلیل شیعی بودن از سوی مخالفین تضعیف شده
[۸] ص۹۸، ابن حجر عسقلانی، ج۱، ص۱، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
[۹] ابن حجر عسقلانی، ج۱، ص۹۸، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
و از متروکین شمرده شده است. این سخن با ضعیف شمردن ابان در کتب رجالی شیعه سازگار نیست. بعضی از رجال‌شناسان اهل سنت، ابن ابی عیاش را به دلیل ضعیف و غیرقابل اعتماد شمرده‌اند که در حفظ حدیث ضعیف بوده
[۱۰] حافظ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، ج۲، ص۲۲، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
و در نقل حدیث و راویان آن دچار فراموشی می‌شده است
[۱۱] ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱، ص۱۲.
در عین حال ابن ابی عیاش از نظر سلامت عقیده و ایمان و پارسایی مورد تأیید همگان، و به‌ویژه اهل سنت است. ابن حبان او را از عابدان و زاهدان دانسته که شبها را به تهجد و روزها را به روزه‌داری می‌گذرانده است.
[۱۲] ابن حبان، محمدبن احمد، ج۱، ص۹۶، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
همچنین گفته شده که او لباس پاکیزه می‌پوشیده و ظاهری آراسته داشته است. از این‌رو سفیان بن عُیینه روایت کرده که مالک بن دینار ابان را «طاووس القرّاء» لقب داده است.
[۱۳] ابن عدی، عبداللـه، ج۱، ص۳۷۴، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.

شیعی بودن ابان قطعی است، هرچند برخی گفته‌اند که او در آغاز شیعه نبوده است . طوسی او را از اصحاب امام علی بن حسین (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع)، دانسته است،
[۱۴] رجال، ص۸۳، طوسی، محمدبن حسن، رجال، به کوشش محمد کاظم الکتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
[۱۵] رجال، ص۱۰۶، طوسی، محمدبن حسن، رجال، به کوشش محمد کاظم الکتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
[۱۶] رجال، ص۱۵۲، طوسی، محمدبن حسن، رجال، به کوشش محمد کاظم الکتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
در عین حال شگفت می‌نماید که از آن سه تن حدیثی نقل نکرده و یا اگر نقل کرده در کتب روایی شیعی موجود نیست.
بیش‌ترین شهرت ابن ابی عیاش در نزد شیعیان، روایت وی از ابوصادق سُلَیم بن قیس عامری هلالی کوفی است. سُلیم از یاران امام علی (ع) بود و در روزگار حجاج بن یوسف ثقفی (د ۹۵ق/۷۱۴م) زنده بود. حجاج به دلیل شیعی بودن، سُلیم را طلب کرد، ولی او گریخت و در یکی از نواحی فارس به ابان پناهنده شد. هنگامی که سُلیم در مخفی گاه خود در آستانۀ مرگ قرار گرفت، کتابی را به ابان تسلیم کرد که در آن حوادث و رویدادهای پس از درگذشت پیامبر آمده بود
[۱۷] علامۀ حلی، حسن یوسف،رجال، ج۱، ص۹۹، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
(این کتاب با عنوان السّقیفه ابجد الشیعه، معروف به کتاب سلیم بن قیس کوفی در ۱۹۸۰م در بیروت چاپ شده است). پس از ابان این کتاب از طریق محدثانی چون حمادبن عیسی و عثمان بن عیسی
[۱۸] طوسی، محمدبن حسن، ج۱، ص۱۶۲، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۴۸ش.
و دیگران روایت شده است. به گفتۀ طوسی ابان گمان کرده بود که سلیم بن قیس این کتاب را بر امام علی ابن حسین (ع) خوانده و او آن را تأیید کرده است،
[۱۹] اختیار معرفه الرجال، ص۳۲۱، طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفه الرجال، به کوشش میرداماد استرابادی، قم، ۱۴۰۴ق.
اما نکتۀ قابل توجه این است که به عقیدۀ علامه حلی این کتاب را کسی غیر از ابان روایت نکرده است
[۲۰] علامۀ حلی، حسن یوسف،رجال، ج۱، ص۹۹، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
که البته این امر می‌تواند ناشی از شرایط سخت دوران حجاج برای شیعیان در عراق و وجود نسخۀ انحصاری کتاب باشد. صرف‌نظر از محتوا، اهمیت دیگر کتاب در آن است که نخستین تألیف شناخته شدۀ شیعه در مسائل اعتقادی و به‌خصوص عقاید سیاسی است.
[۲۱] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۷۵.

مآخذ:
(۱) ابن حبان، محمدبن احمد، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
(۲) ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
(۳) ابن عدی، عبداللـه، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۴) ابن ندیم، الفهرست.
(۵) بخاری، محمدبن اسماعیل، التاریخ الصغیر، به کوشش ابراهیم زائد، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(۶) جوزجانی، ابراهیم بن یعقوب، احوال الرجال، به کوشش صبحی البدری، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(۷) علامۀ حلی، حسن یوسف، رجال، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
(۸) حافظ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۹) حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، ۱۳۴۲ش.
(۱۰) دارقطنی، علی بن عمر، «الضعفاء والمتروکین»، ذیل کتاب فی الضعفاء والمتروکین، به کوشش عبدالعزیز عزالدین لسیروان، بیروت، ۱۹۸۵م.
(۱۱) نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق.
(۱۲) مامقانی، عبداللـه تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۱ق.
(۱۳) طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفه الرجال، به کوشش میرداماد استرابادی، قم، ۱۴۰۴ق.
(۱۴) طوسی، محمدبن حسن، رجال، به کوشش محمد کاظم الکتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
(۱۵) طوسی، محمدبن حسن، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۴۸ش.
(۱۶) علامۀ حلی، حسن یوسف، رجال، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م؛
(۱۷)سمعانی ،ابوسعيد عبدالكريم بن محمد ،الانساب؛

فهرست مندرجات

۱ - پانویس
۲ - منبع

۱. ↑ حافظ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، ج۲، ص۲۰، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۲. ↑ طوسی، محمدبن حسن، ج۱، ص۱۰۶، رجال، به کوشش محمد کاظم الکتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۳. ↑ نوری، حسین بن محمدتقی، ج۳، ص۳۲، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق.
۴. ↑ مامقانی، عبداللـه تنقیح المقال، ج۱، ص۳، نجف، ۱۳۵۱ق.
۵. ↑ دارقطنی، علی بن عمر، ج۱، ص۲۸۵، «الضعفاء والمتروکین»، ذیل کتاب فی الضعفاء والمتروکین، به کوشش عبدالعزیز عزالدین لسیروان، بیروت، ۱۹۸۵م.
۶. ↑ جوزجانی، ابراهیم بن یعقوب، ج۱، ص۱۰۲، احوال الرجال، به کوشش صبحی البدری، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۷. ↑ ص۹۸، به نقل از احمدبن حنبل، ج۱، ص۱، ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
۸. ↑ ص۹۸، ابن حجر عسقلانی، ج۱، ص۱، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
۹. ↑ ابن حجر عسقلانی، ج۱، ص۹۸، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
۱۰. ↑ حافظ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، ج۲، ص۲۲، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۱۱. ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱، ص۱۲.
۱۲. ↑ ابن حبان، محمدبن احمد، ج۱، ص۹۶، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
۱۳. ↑ ابن عدی، عبداللـه، ج۱، ص۳۷۴، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱۴. ↑ رجال، ص۸۳، طوسی، محمدبن حسن، رجال، به کوشش محمد کاظم الکتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۱۵. ↑ رجال، ص۱۰۶، طوسی، محمدبن حسن، رجال، به کوشش محمد کاظم الکتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۱۶. ↑ رجال، ص۱۵۲، طوسی، محمدبن حسن، رجال، به کوشش محمد کاظم الکتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
۱۷. ↑ علامۀ حلی، حسن یوسف،رجال، ج۱، ص۹۹، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
۱۸. ↑ طوسی، محمدبن حسن، ج۱، ص۱۶۲، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۴۸ش.
۱۹. ↑ اختیار معرفه الرجال، ص۳۲۱، طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفه الرجال، به کوشش میرداماد استرابادی، قم، ۱۴۰۴ق.
۲۰. ↑ علامۀ حلی، حسن یوسف،رجال، ج۱، ص۹۹، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
۲۱. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۷۵.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره.    



جعبه ابزار