ابراهیم بوذری خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بوذری ، ابراهیم ، خوشنویس و موسیقیدان معاصر بود. در ۱۲۷۴ یا ۱۲۷۵ ش در روستای کرود طالقان زاده شد (راهجیری ، ج ۱، ص ۱۴۰؛ نصیری فر، ج ۲، ص ۱۴۹). از سالهای کودکی ، تحصیلات ابتدایی را در مکتبخانة روستا آغاز کرد؛ کمی بعد، به تهران آمد و در منزل شیخ محمدآقا بوذری طالقانی ، مدرّس مدرسة سپهسالار، اقامت گزید. ادبیات فارسی و عربی و فقه و اصول را نزد شیخ مسیح اوانکی ( ایوانکی ) ، آیت الله سیدابوالقاسم کاشانی ، حاج میرزا خلیل کمره ای و حاج علی شوشتری فرا گرفت و از او اجازه نامة رسمی در امور حسبیه دریافت کرد (نصیری فر، ج ۲، ص ۱۴۹). در همین اوان ، به هنر خوشنویسی و موسیقی علاقه مند شد و به فراگیری آنها همت گماشت . خط نستعلیق را از زین العابدین ساعتساز، محمد عماد طاهری و عمادالکُتّاب ، ثلث را از امیرالکتاب ، و نسخ و رقاع را نزد علی عبدالرسولی فرا گرفت (نصیری فر ، ج ۲، ص ۱۴۹ـ۱۵۰)؛ اما اصلی ترین دل مشغولی بوذری که در آن چندان مجال شکوفایی نیافت ، هنر موسیقی بود. وی از همان کودکی با موسیقیدانان بزرگ اواخر عهد مظفری آشنایی یافت و علاقه مند جدی هنر تعزیه خوانی شد؛ ازینرو مدتی نزد تعزیه خوان بزرگ آن زمان ، اقبال آذر (۱۲۴۵ـ۱۳۵۰ ش ) ظرائف تعزیه خوانی و ردیفهای آوازی مکتب تبریز را فرا گرفت (خالقی ، بخش ۱، ص ۳۵۳؛ مشحون ، ج ۲، ص ۶۶۲)؛ چندی نیز از تعالیم شیخ حبیب الله شمس الذاکرین کاشی (خالقی ، بخش ۱، ص ۳۵۸) و میرغرّای تعزیه خوان بهره برد و به تصریح خود، پس از اقبال از میرغرّا ( میرغرا ) تأثیر گرفته است . بوذری به واسطة میرغرا بود که با تعزیه خوانان معروف وقت چون ، حبیب الله اَسْب بَمَردی ، میرزا حسینعلی شهریاری و سیدبلال صمغ آبادی ، آشنا شد (خالقی ، بخش ۱، ص ۳۵۰ـ۳۵۱).
بوذری در سنین جوانی تعزیه خوانی می کرد، اما با افزایش سن و ورود به مشاغل دولتی ، از اجراهای جمعی کناره گرفت . وی مدتی نیز ردیفهای سازی را نزد ابوالحسن صبا آموخت و با تفاوتهای اساسی اجرای ردیفِسازی و ردیف آوازی آشنا شد؛ مدتی نیز نزد حسین طاهرزاده ، استاد بلامنازع مکتب آواز اصفهان ، درس گرفت (خالقی ، بخش ۱، ص ۳۸۰). بوذری به موازات فعالیتهای خود در زمینة موسیقی ، در دبیرستانهای مشهور تهران ، چون تمدن و اسلام ، و از ۱۳۲۷ ش در دانشکدة معقول و منقول به تدریس و تعلیم خط پرداخت . همچنین برای حفظ و گسترش هنر خوشنویسی ، به همراه چند تن از بزرگان خوشنویسی ، انجمن خوشنویسان را دایر کرد. وی بیش از سی سال ، تا هنگام بازنشستگی در ۱۳۴۱ ش ، کارشناس خط در وزارت دادگستری و خطاط رسمی کتابخانة مجلس شورای ملی و ادارة مباشرت و دارالانشاء بود (نصیری فر، ج ۲، ص ۱۵۰). بوذری تا سالهای پایانی عمر خود مشاور شورای عالی انجمن خوشنویسان و عضو شورای تعیین شایستگی مقام استادی ، در این انجمن بود. وی در بهمن ۱۳۶۵ درگذشت ( کیهان فرهنگی ، ص ۴۰).
بخش وسیعی از آثار برجای مانده از بوذری در حوزة هنر خطاطی است . گذشته از عناوین روی جلدِ بسیاری از آثار شنیداری و مکتوب موسیقی ، آثاری چون دیوان حافظ ، منتخب دیوان سعد سلمان ، جلد اول جوامع الحکایات ، کتیبه های آرامگاه سعدی و شاه خلیل الله (در تفت )، بسیاری از کتابهای درسی دبیرستانها و اسناد و کتابهای دیگر به خط اوست (راهجیری ، ج ۱، ص ۱۴۲). در همین حال ، صفحات و نوارهای بسیاری از اجراهای اصیل موسیقی ایرانی نیز از او برجای مانده است .
گرچه بوذری بیشتر به عنوان مدرّس هنر خطاطی مشهور است ، و خود نیز مانند غالب اساتید قدیم موسیقی مایل نبود که در جامعه ، موسیقیدان شناخته شود، با اینهمه مقام او در موسیقی کمتر از خطاطی نیست . بوذری در موسیقی نیز، همانند خطاطی ، پایبند سرسخت اصول سنتی قدیم بود. وی با وجود آموختن مکتب آواز اصفهان ، نتوانست سبک اقبال آذر و مکتب آواز تبریز را ترک گوید و پیوسته از این مکتب متأثر بود (خالقی ، بخش ۱، ص ۳۸۰). با اینهمه نباید او را نمایندة کامل مکتب تبریز دانست ، زیرا تقید او به زبان فارسی و شعر کهن و تأثر او از اصول سنتی هنر خطاطی ، نوعی انضباط و انسجام در بافت و ساخت سلیقة هنری او پدید آورد که سبک او را از سبک افراد شاخص تُرک زبان مکتب تبریز متمایز می کند. پیش چشم داشتن اصول صحیح کرسی بندی دقیق و مستحکم در خطاطی و مطابق کردن آن با کرسی بندی جملات آواز در خوانندگی ، با همان دقت و استحکام ، ویژگی هنر اوست . او افزون بر استادی در تعزیه خوانی ، دربارة تاریخچة تعزیه و ظرایف آن و نیز در شناخت گوشه های مهجور و آوازهای قدیم و علم الرجال موسیقی معلومات عمیقی داشت .
فهرست منابع :
(۱) روح الله خالقی ، سرگذشت موسیقی ایران ، تهران ۱۳۵۳ ش .
(۲) علی راهجیری ، تذکرة خوشنویسان معاصر ، ج ۱، تهران ۱۳۶۴ ش .
(۳) کیهان فرهنگی ، سال ۳، ش ۱۱ (بهمن ۱۳۶۵).
(۴) حسن مشحون ، تاریخ موسیقی ایران ، تهران ۱۳۷۳ ش .
(۵) حبیب الله نصیری فر، مردان موسیقی سنتی و نوین ایران ، ج ۲، تهران ۱۳۷۱ ش .
