• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابو وهیب بن عمرو بلول

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بُهلول، ابووُهیب بن عمروبن مغیره، فرزانه‌ای دیوانه نما (از عُقلاء المجانین) در سده دوم است.


در کوفه به دنیا آمد.
[۱] نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۴، تهران ۱۳۵۴ ش.
[۲] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۱، ص۲۲۸، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.

از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست.
به گفته حمدالله مستوفی،
[۳] حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ج۱، ص۶۳۷، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
عموزاده هارون (حک :۱۷۰ـ۱۹۳) بود.
اما در واقع، جز همزمانی این دو با یکدیگر، درباره دیگر داستان‌ها و خویشاوندیِ این دو دلیل موجهی وجود ندارد.

نام او در لغت به معنای مرد خنده رو،
[۴] محمدبن جلال الدین غیاث الدین رامپوری، غیاث اللغات، ذیل مادّه، چاپ منصور ثروت، تهران ۱۳۷۵ ش.
[۵] محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، ذیل مادّه، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۶] سعید شرتونی، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ذیل مادّه، قم ۱۴۰۳.
[۷] تاج الاسامی (تهذیب الاسماء) : فرهنگ عربی به فارسی، چاپ علی اوسط ابراهیمی، ذیل مادّه، تهران ۱۳۶۷ ش.
[۸] عبدالرحیم بن عبدالکریم صفی پوری، منتهی الارب فی لغه العرب، ذیل «ب ه ل»، چاپ سنگی تهران ۱۲۹۷ـ ۱۲۹۸، چاپ افست تهران ۱۳۷۷.
مهتر نیکوروی
[۹] محمودبن عمر سجزی، مهذب الاسماء فی مرتب الحروف و الاشیاء، ج۱، ص۵۱، چاپ محمد حسین مصطفوی، تهران ۱۳۶۴ ش.
و پیشوای قوم
[۱۰] محمدبن جلال الدین غیاث الدین رامپوری، غیاث اللغات، ذیل مادّه، چاپ منصور ثروت، تهران ۱۳۷۵ ش.
و جامع همه خیرات،
[۱۱] خلیل جر، فرهنگ عربی به فارسی، ذیل مادّه، ترجمه حمید طبیبیان، تهران ۱۳۶۳ ش.
و در حوزه‌های فرهنگی غیر عرب نظیر تاجیک به معنای گول و لوده و در شمال افریقا به معنای عام ساده دل است و شاید با واژه هُبالی/ بُهالی به همین معنا خلط شده باشد.

۲.۱ - مجذوب خدا

ابن عربی ،
[۱۲] ابن عربی، الفتوحات المکیه، ، ج ۴، ص ۹۸، چاپ عثمان یحیی، قاهره ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
با ذکر شکل جمع آن (بَهالیل)، بهلولِ تاریخی را نمونه نوعیِ مجانینی دانسته که بر اثر «وارد» ی، «عقول» خود را از کف می‌دهند و در زمره مجذوبان الهی درمی آیند.

۲.۲ - شجاع و زیرک

مجلسی نیز به صورت صفت، آن را در معنای زیرک و شجاع به کار برده است.
[۱۳] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۲۱، ص۳۰۷، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
[۱۴] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۴۲، ص۱۳۴، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
[۱۵] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۳۹، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
[۱۶] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۴۷، ص۳۱۵، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    


نخستین کسی که از بهلول نام برده، جاحظ (متوفی ۲۵۵) در البیان و التبیین
[۱۷] عمروبن بحر جاحظ، البیان و التبیین، ج۲، ص۱۸۲، چاپ حسن سندوبی، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.
است و پس از او ابن قتیبة (متوفی ۲۷۶) در عیون الاخبار،
[۱۸] ابن قتیبة، کتاب عیون الاخبار، ج۴، ص۵۱، بیروت.
ابن عبدربه (متوفی ۳۲۸) در عقدالفرید،
[۱۹] ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۶، ص۱۶۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
و سرانجام حسن بن محمد نیسابوری (متوفی ۴۰۶) در عقلاء المجانین.
[۲۰] ابوالقاسم حسن بن محمد نیسابوری، عقلاء المجانین، ج۱، ص۷۳ـ ۸۱، دمشق ۱۴۰۵/۱۹۸۵.


۳.۱ - اقبال نویسندگان شیعی

اما ظاهراً توجه قاضی نورالله شوشتری
[۲۱] نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۱۴ـ ۱۵، تهران ۱۳۵۴ ش.
به او و آوردن نام وی در زمره مریدان امام جعفر صادق علیه‌السلام، موجب اقبال نویسندگان شیعی به او گردید.
[۲۲] ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۳۷۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم.
[۲۳] عنایه الله قهپائی، مجمع الرجال، ج۱، ص۲۸۳، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی، اصفهان ۱۳۸۴ـ۱۳۸۷، چاپ افست قم.


۳.۲ - یار امام صادق

لیکن این داوری چندان درست به نظر نمی‌رسد که شوشتری وی را با بهلول بن محمد ـ که شیخ طوسی
[۲۴] محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۴، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
او را یار امام صادق علیه‌السلام ذکر کرده ـ درآمیخته است.
زیرا ابن حجر عسقلانی (متوفی ۸۵۲) بصراحت از ارتباط بهلول مجنون با امام جعفر صادق علیه‌السلام سخن گفته و او را در سلسله سند حدیثی از ابوحنیفه ذکر کرده است.
[۲۵] ابن حجر عسقلانی، تعجیل المنفعة، ج۱، ص۶۸، چاپ ایمن صالح شعبان، بیروت ۱۴۱۶.

مامقانی در تنقیح المقال
[۲۶] عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱، بخش ۲، ص۱۸۴ـ ۱۸۵، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
نیز از هر دو بهلول نام برده است.

صفدی
[۲۷] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۱۰، ص۳۰۹، ج ۱۰، چاپ ژاکلین سوبله و علی عماره، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
مرگ او را در حدود ۱۹۰ ذکر کرده است.
کارستن نیبور مزار وی را در بغداد وصف کرده است.

جز این، آنچه درباره بهلول در منابع قدیم نقل شده، مجموعه‌ای است از داستان‌های جذاب و طنزآمیز که شخصیتی فرزانه اما دیوانه نما را تصویر می‌کند و بر خصلت‌هایی چون قناعت ، بی اعتنایی به قدرت، ظلم ستیزی، لطافت روح، حضور ذهن و نکته دانی او دلالت دارد.
[۲۸] ابن قتیبة، کتاب عیون الاخبار، ج۴، ص۵۱، بیروت.
[۲۹] ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۶، ص۱۶۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
[۳۰] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۱، ص۲۲۹ـ۲۳۱، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۳۱] احمدبن محمدمهدی نراقی، خزائن، ج۱، ص۳۹۶ـ۳۹۷، چاپ سنگی.
[۳۲] اسماعیل بن محمد مُستَملی، شرح التّعرف لمذهب التصوف، ج۴، ص۱۶۳۹، چاپ محمد روشن، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۶ ش.
[۳۳] نعمت الله بن عبدالله جزایری، زهرالربیع، ج۱، ص۵۵، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
[۳۴] ابن جوزی، اخبار الاذکیاء، ج۱، ص۲۱۶ـ۲۱۷، چاپ محمد مرسی خولی، ۱۹۷۰.
[۳۵] حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ج۱، ص۶۳۷، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۳۶] عبدالوهاب بن احمد شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۶۸، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۳۷] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۱۹ـ۶۲۲، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۸] محمدباقربن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج۲، ص۱۴۷، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.


۵.۱ - تمایلات شیعی

برخی از این داستان‌ها که در آن بهلول هوشمندانه نظریات کلامی مخالف شیعه ، از جمله «رؤیت اللّه» و «جبر در برابر اختیار»، را رد می‌کند یا آشکارا از سبِّ اهل بیت پیامبر علیهم‌السلام دوری می‌جوید، نشانه تمایلات شیعی اوست.
[۳۹] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۱۸ـ۶۱۹، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۰] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۲۲، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۱] محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۲۰۹ـ ۲۱۰، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۴۲] ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۶، ص۱۶۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.


در باب ویژگی بارز او، یعنی جنون و دیوانه نمایی، و انگیزه‌اش، گفته‌ها گوناگون است؛ مشهورترین سخن، توصیه امام موسی کاظم علیه‌السلام به او برای اظهار جنون به منظور صیانت نفس و رهایی از آزار خلیفه عباسی است و ایجاد گریزگاهی تا در مقامی قرار نگیرد که ناگزیر از تأیید فتوای قتل امام
[۴۳] نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۱۴، تهران ۱۳۵۴ ش.
یا قضاوت‌ به‌طور کلی شود.
[۴۴] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۱۷، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

به این ترتیب، جنون بهلول، نوعی تقیه با انگیزه‌های سیاسی بوده است.

۶.۱ - در متون عرفانی

اما در متون عرفانی، جنون بهلول و نظایر او به سبب غلبه سرمستی عشق الهی و امری بی اراده است که ارتباط آنان را با مردمان دیگر دشوار و گاه ناممکن می‌کند و سخنان آنان را دیوانه وار می‌نمایاند
[۴۵] ابن عربی، الفتوحات المکیه، ، ج ۴، ص ۹۸، چاپ عثمان یحیی، قاهره ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
[۴۶] اسماعیل بن محمد مُستَملی، شرح التّعرف لمذهب التصوف، ج۴، ص۱۴۹۱، چاپ محمد روشن، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۶ ش.
[۴۷] روزبهان بقلی، شرح شطحیات، ج۱، ص۲۱۴ـ ۲۱۵، چاپ هانری کوربن، تهران ۱۳۶۰ ش.
[۴۸] ابن خلدون، مقدمه ابن خلدون، ج۱، ص۲۰۴، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران ۱۳۵۹ ش.
و صفت بهلولی (بهلله) جلوه‌ای از واردات غیبی بر قلب عارف است.
این تأویل در آثار معاصران نیز آمده است.
[۴۹] جلال ستاری، حالات عشق مجنون، ج۱، ص۳۱۷، تهران ۱۳۶۶ ش.


جز حکایات مذکور، اندکی اشعار عمدتاً اخلاقی
[۵۰] ابو حیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۱، ص۱۹۲، چاپ وداد قاضی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۵۱] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۲۲، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و نیز قصیده‌ای طنزآمیز به نام فیّاشیه
[۵۲] عباس بن علی موسوی حسینی، نزهة الجلیس و منیة الادیب الانیس، ج۱، ص۵۷۹، نجف ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست قم ۱۳۷۵ ش.
به او نسبت داده‌اند که احتمالاً مجعول و سروده سده نهم یا دهم است.
[۵۳] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۵۵ـ۵۶، نقله الی العربیة یعقوب بکر و رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
[۵۴] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۷۷، بیروت ۱۹۸۶.
[۵۵] عبدالوهاب بن احمد شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۶۸، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.


بهلول در ادب مکتوب فارسی
[۵۶] مجدودبن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۳۶۶، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش.
[۵۷] محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۱۴۲ـ۱۴۳، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
[۵۸] محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۱۶۰، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
[۵۹] محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۱۶۳، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
[۶۰] محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۲۰۸، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
[۶۱] محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۲۱۴، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
[۶۲] محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۲۶۴، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
[۶۳] محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، ج۱، ص۹۰ـ۹۱، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
[۶۴] محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، ج۱، ص۱۱۴، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
[۶۵] محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، ج۱، ص۱۱۷، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
[۶۶] محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، ج۱، ص۱۴۵، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
[۶۷] محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، ج۱، ص۲۱۰ـ۲۱۱، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
[۶۸] محمدبن علی شمس تبریزی، مقالات شمس تبریزی، ج۱، ص۱۳۷، چاپ محمد علی موحد، تهران ۱۳۵۶ ش.
[۶۹] جلال الدین محمدبن محمد مولوی، کتاب مثنوی معنوی، ج ۲، دفتر سوم، ص ۴۰، بیت ۷۰۰، چاپ رینولد آلن نیکلسون، تهران.
[۷۰] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۲۵۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۷۱] مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۴۹۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۷۲] عبدالرحمان بن احمد جامی، بهارستان، ج۱، ص۷۷ـ ۸۲، چاپ اسماعیل حاکمی، تهران ۱۳۶۷ ش.
[۷۳] مجد خوافی، روضه خلد، ج۱، ص۱۱۴، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ ش.
[۷۴] مجد خوافی، روضه خلد، ج۱، ص۲۴۹، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ ش.
[۷۵] ابوالحسن بن ابراهیم قلی یغما، مجموعه آثار یغمای جندقی، ج۲، ص۱۹۹، چاپ علی آل داود، تهران ۱۳۶۲ ش.
و در ضرب المثل‌ها و روایات شفاهی
[۷۶] ناصر بقایی، امثال فارسی در گویش کرمان: هزاره نخست، ج۱، ص۷۰، کرمان ۱۳۷۰ ش.
[۷۷] جعفر شهری باف، قند و نمک: ضرب المثل‌های تهرانی، ج۱، ص۸۴، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۷۸] جعفر شهری باف، قند و نمک: ضرب المثل‌های تهرانی، ج۱، ص۱۷۰، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۷۹] جعفر شهری باف، قند و نمک: ضرب المثل‌های تهرانی، ج۱، ص۱۸۹، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۸۰] جعفر شهری باف، قند و نمک: ضرب المثل‌های تهرانی، ج۱، ص۷۹۷، تهران ۱۳۷۰ ش.
و سرانجام در روایات « اهل حق » کردستان جایگاهی ویژه دارد.

۸.۱ - تاسیس اهل حق

در متون اهل حق، بهلول از شخصیت‌های طراز اول مذهبی و همان شخصیت تاریخیِ معاصر هارون الرشید است؛ با این فرق که در دینور (ماه الکوفه) زاده شده و ازاین‌رو به بهلول ماهی معروف شده و کُرد است.
او با جمعی از یارانش، مسلک یارسان (اهل حق) را در اورامان پدید آورد
[۸۱] صدیق صفی زاده، دوره بهلول: یکی از متون کهن یارسان، ج۱، ص۲۳ـ۲۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
و با یاران لُر خود به خدمت امام جعفر صادق علیه‌السلام رفت، اما چون خود ـ به نظر اهل حق ـ نمودار فروغ ایزدی، «ذات علی» و «مظهر مرتضی»
[۸۲] نعمة الله بن بهرام مجرم جیحون آبادی، حق الحقایق، ج۱، ص۲۲۲ـ۲۲۳، یا، شاهنامه حقیقت، چاپ محمد مکری، تهران ۱۳۶۱ ش.
[۸۳] نعمة الله بن بهرام مجرم جیحون آبادی، حق الحقایق، ج۱، ص۲۲۵، یا، شاهنامه حقیقت، چاپ محمد مکری، تهران ۱۳۶۱ ش.
بوده است نه پیرو امام، هادی و راهبر ایشان محسوب شده است.
در واقع اهل حق با «غلو» در شخصیت بهلول و نیز بر اساس باور به تناسخ و اعتقاد به حلول روح علی علیه‌السلام در وی چنین مرتبتی برای او قائل شده‌اند.
بر اساس روایات اهل حق، بهلول در ۲۱۹ در تنگه گول چشمه سفید، نزدیک اسلام آباد غرب، درگذشت.
[۸۴] صدیق صفی زاده، نامه سرانجام، ج۱، ص۲۳، یا، کلام خزانه، تهران ۱۳۷۵ ش.

دوبیتی‌هایی (فهلویاتی) به گویش گورانی و زبان عربی به بهلول منسوب است.
[۸۵] صدیق صفی زاده، دانشنامه نام آوران یارسان، ج۱، ص۴۰ـ ۴۲، تهران ۱۳۷۶ ش.
[۸۶] صدیق صفی زاده، نوشته‌های پراکنده درباره یارسان اهل حق، ج۱، ص۱۰ـ ۵۵، تهران ۱۳۶۱ ش.


او در موسیقی و تنبورنوازی شهرت داشته
[۸۷] صدیق صفی زاده، دوره بهلول: یکی از متون کهن یارسان، ج۱، ص۲۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
و در متون یارسان نیز، همانند ادبیات عرفانی، صاحب کراماتی حتی خارق العاده‌تر است.
[۸۸] نعمة الله بن بهرام مجرم جیحون آبادی، حق الحقایق، ج۱، ص۲۲۵ـ ۲۲۸، یا، شاهنامه حقیقت، چاپ محمد مکری، تهران ۱۳۶۱ ش.


نام بهلول در ادبیات غرب به عنوان دلقک دربار هارون الرشید راه یافته است.

بهلول جذابیت خود را بویژه در میان ایرانیان تا عصر حاضر نیز حفظ کرده است.
در میان تاجیک‌ها داستان‌های عامیانه بسیاری درباره او رواج دارد و در ایران پس از مشروطیت ، هفته نامه‌ای طنزآمیز به نام بهلول به طرفداری از دموکرات‌ها و با مواضع انتقادی تند منتشر می‌شد.
[۸۹] ادوارد گرانویل براون، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت، ج۲، ص۲۶۷، ترجمه محمد عباسی، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۳۷ ش).
[۹۰] محمد صدر هاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج۲، ص۳۶ـ ۳۸، اصفهان ۱۳۶۳ـ۱۳۶۴ ش.

در دهه‌های اخیر، مجموعه حکایات او به فارسی و به زبانی ساده بار‌ها به چاپ رسیده است.
[۹۱] غلامرضا آبردی، قصّه‌های بهلول، تهران ۱۳۷۶ ش.
[۹۲] علی صدر، بهلول: عاقل دیوانه نما؛ تهران ۱۳۴۳ش.
[۹۳] حسن مصطفوی ، بهلول عاقل ، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۹۴] عبدالله نیازمند، لطیفه‌ها و حکایات شیرین بهلول عاقل، تهران ۱۳۷۲ ش.


(۱) ابن جوزی، اخبار الاذکیاء، چاپ محمد مرسی خولی، ۱۹۷۰.
(۲) ابن حجر عسقلانی، تعجیل المنفعة، چاپ ایمن صالح شعبان، بیروت ۱۴۱۶.
(۳) ابن خلدون، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران ۱۳۵۹ ش.
(۴) ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
(۵) ابن عبدربه، العقد الفرید، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
(۶) ابن عربی، الفتوحات المکیه، چاپ عثمان یحیی، قاهره ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
(۷) ابن قتیبة، کتاب عیون الاخبار، بیروت.
(۸) ابو حیان توحیدی، البصائر و الذخائر، چاپ وداد قاضی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۹) محسن امین، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۰) ادوارد گرانویل براون، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت، ترجمه محمد عباسی، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۳۷ ش).
(۱۱) کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، نقله الی العربیة یعقوب بکر و رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
(۱۲) ناصر بقایی، امثال فارسی در گویش کرمان: هزاره نخست، کرمان ۱۳۷۰ ش.
(۱۳) تاج الاسامی (تهذیب الاسماء) : فرهنگ عربی به فارسی، چاپ علی اوسط ابراهیمی، تهران ۱۳۶۷ ش.
(۱۴) عمروبن بحر جاحظ، البیان و التبیین، چاپ حسن سندوبی، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.
(۱۵) عبدالرحمان بن احمد جامی، بهارستان، چاپ اسماعیل حاکمی، تهران ۱۳۶۷ ش.
(۱۶) خلیل جر، فرهنگ عربی به فارسی، ترجمه حمید طبیبیان، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۷) نعمت الله بن عبدالله جزایری، زهرالربیع، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
(۱۸) حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۹) محمدباقربن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.
(۲۰) ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم.
(۲۱) روزبهان بقلی، شرح شطحیات، چاپ هانری کوربن، تهران ۱۳۶۰ ش.
(۲۲) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۲۳) محمودبن عمر سجزی، مهذب الاسماء فی مرتب الحروف و الاشیاء، چاپ محمد حسین مصطفوی، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۲۴) جلال ستاری، حالات عشق مجنون، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۲۵) مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
(۲۶) مجدودبن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش.
(۲۷) محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۲۸) سعید شرتونی، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، قم ۱۴۰۳.
(۲۹) عبدالوهاب بن احمد شعرانی، الطبقات الکبری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۳۰) محمدبن علی شمس تبریزی، مقالات شمس تبریزی، چاپ محمد علی موحد، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۳۱) نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران ۱۳۵۴ ش.
(۳۲) جعفر شهری باف، قند و نمک: ضرب المثل‌های تهرانی، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۳۳) محمد صدر هاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان ۱۳۶۳ـ۱۳۶۴ ش.
(۳۴) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۱۰، چاپ ژاکلین سوبله و علی عماره، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۳۵) عبدالرحیم بن عبدالکریم صفی پوری، منتهی الارب فی لغه العرب، چاپ سنگی تهران ۱۲۹۷ـ ۱۲۹۸، چاپ افست تهران ۱۳۷۷.
(۳۶) صدیق صفی زاده، دانشنامه نام آوران یارسان، تهران ۱۳۷۶ ش.
(۳۷) صدیق صفی زاده، دوره بهلول: یکی از متون کهن یارسان، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۳۸) صدیق صفی زاده، نامه سرانجام، یا، کلام خزانه، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۳۹) صدیق صفی زاده، نوشته‌های پراکنده درباره یارسان اهل حق، تهران ۱۳۶۱ ش.
(۴۰) محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
(۴۱) محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
(۴۲) محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۴۳) محمدبن جلال الدین غیاث الدین رامپوری، غیاث اللغات، چاپ منصور ثروت، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۴۴) عنایه الله قهپائی، مجمع الرجال، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی، اصفهان ۱۳۸۴ـ۱۳۸۷، چاپ افست قم.
(۴۵) عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
(۴۶) مجد خوافی، روضه خلد، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ ش.
(۴۷) نعمة الله بن بهرام مجرم جیحون آبادی، حق الحقایق، یا، شاهنامه حقیقت، چاپ محمد مکری، تهران ۱۳۶۱ ش.
(۴۸) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۴۹) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۵۰) اسماعیل بن محمد مُستَملی، شرح التّعرف لمذهب التصوف، چاپ محمد روشن، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۶ ش.
(۵۱) عباس بن علی موسوی حسینی، نزهة الجلیس و منیة الادیب الانیس، نجف ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست قم ۱۳۷۵ ش.
(۵۲) ابوالحسن بن ابراهیم قلی یغما، مجموعه آثار یغمای جندقی، چاپ علی آل داود، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۵۳) جلال الدین محمدبن محمد مولوی، کتاب مثنوی معنوی، چاپ رینولد آلن نیکلسون، تهران.
(۵۴) احمدبن محمدمهدی نراقی، خزائن، چاپ سنگی.
(۵۵) ابوالقاسم حسن بن محمد نیسابوری، عقلاء المجانین، دمشق ۱۴۰۵/۱۹۸۵.

۱. ↑ نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۴، تهران ۱۳۵۴ ش.
۲. ↑ ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۱، ص۲۲۸، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۳. ↑ حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ج۱، ص۶۳۷، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۴. ↑ محمدبن جلال الدین غیاث الدین رامپوری، غیاث اللغات، ذیل مادّه، چاپ منصور ثروت، تهران ۱۳۷۵ ش.
۵. ↑ محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، ذیل مادّه، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.
۶. ↑ سعید شرتونی، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ذیل مادّه، قم ۱۴۰۳.
۷. ↑ تاج الاسامی (تهذیب الاسماء) : فرهنگ عربی به فارسی، چاپ علی اوسط ابراهیمی، ذیل مادّه، تهران ۱۳۶۷ ش.
۸. ↑ عبدالرحیم بن عبدالکریم صفی پوری، منتهی الارب فی لغه العرب، ذیل «ب ه ل»، چاپ سنگی تهران ۱۲۹۷ـ ۱۲۹۸، چاپ افست تهران ۱۳۷۷.
۹. ↑ محمودبن عمر سجزی، مهذب الاسماء فی مرتب الحروف و الاشیاء، ج۱، ص۵۱، چاپ محمد حسین مصطفوی، تهران ۱۳۶۴ ش.
۱۰. ↑ محمدبن جلال الدین غیاث الدین رامپوری، غیاث اللغات، ذیل مادّه، چاپ منصور ثروت، تهران ۱۳۷۵ ش.
۱۱. ↑ خلیل جر، فرهنگ عربی به فارسی، ذیل مادّه، ترجمه حمید طبیبیان، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۲. ↑ ابن عربی، الفتوحات المکیه، ، ج ۴، ص ۹۸، چاپ عثمان یحیی، قاهره ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
۱۳. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۲۱، ص۳۰۷، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
۱۴. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۴۲، ص۱۳۴، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
۱۵. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۳۹، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
۱۶. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۴۷، ص۳۱۵، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.    
۱۷. ↑ عمروبن بحر جاحظ، البیان و التبیین، ج۲، ص۱۸۲، چاپ حسن سندوبی، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲.
۱۸. ↑ ابن قتیبة، کتاب عیون الاخبار، ج۴، ص۵۱، بیروت.
۱۹. ↑ ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۶، ص۱۶۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
۲۰. ↑ ابوالقاسم حسن بن محمد نیسابوری، عقلاء المجانین، ج۱، ص۷۳ـ ۸۱، دمشق ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۲۱. ↑ نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۱۴ـ ۱۵، تهران ۱۳۵۴ ش.
۲۲. ↑ ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۳۷۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم.
۲۳. ↑ عنایه الله قهپائی، مجمع الرجال، ج۱، ص۲۸۳، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی، اصفهان ۱۳۸۴ـ۱۳۸۷، چاپ افست قم.
۲۴. ↑ محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۴، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
۲۵. ↑ ابن حجر عسقلانی، تعجیل المنفعة، ج۱، ص۶۸، چاپ ایمن صالح شعبان، بیروت ۱۴۱۶.
۲۶. ↑ عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱، بخش ۲، ص۱۸۴ـ ۱۸۵، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
۲۷. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۱۰، ص۳۰۹، ج ۱۰، چاپ ژاکلین سوبله و علی عماره، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۲۸. ↑ ابن قتیبة، کتاب عیون الاخبار، ج۴، ص۵۱، بیروت.
۲۹. ↑ ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۶، ص۱۶۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
۳۰. ↑ ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۱، ص۲۲۹ـ۲۳۱، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۳۱. ↑ احمدبن محمدمهدی نراقی، خزائن، ج۱، ص۳۹۶ـ۳۹۷، چاپ سنگی.
۳۲. ↑ اسماعیل بن محمد مُستَملی، شرح التّعرف لمذهب التصوف، ج۴، ص۱۶۳۹، چاپ محمد روشن، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۶ ش.
۳۳. ↑ نعمت الله بن عبدالله جزایری، زهرالربیع، ج۱، ص۵۵، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۳۴. ↑ ابن جوزی، اخبار الاذکیاء، ج۱، ص۲۱۶ـ۲۱۷، چاپ محمد مرسی خولی، ۱۹۷۰.
۳۵. ↑ حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ج۱، ص۶۳۷، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۳۶. ↑ عبدالوهاب بن احمد شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۶۸، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۳۷. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۱۹ـ۶۲۲، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۸. ↑ محمدباقربن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج۲، ص۱۴۷، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.
۳۹. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۱۸ـ۶۱۹، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۰. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۲۲، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۱. ↑ محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۲۰۹ـ ۲۱۰، تهران ۱۳۶۹ ش.
۴۲. ↑ ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۶، ص۱۶۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
۴۳. ↑ نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۱۴، تهران ۱۳۵۴ ش.
۴۴. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۱۷، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۵. ↑ ابن عربی، الفتوحات المکیه، ، ج ۴، ص ۹۸، چاپ عثمان یحیی، قاهره ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
۴۶. ↑ اسماعیل بن محمد مُستَملی، شرح التّعرف لمذهب التصوف، ج۴، ص۱۴۹۱، چاپ محمد روشن، تهران ۱۳۶۳ـ۱۳۶۶ ش.
۴۷. ↑ روزبهان بقلی، شرح شطحیات، ج۱، ص۲۱۴ـ ۲۱۵، چاپ هانری کوربن، تهران ۱۳۶۰ ش.
۴۸. ↑ ابن خلدون، مقدمه ابن خلدون، ج۱، ص۲۰۴، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران ۱۳۵۹ ش.
۴۹. ↑ جلال ستاری، حالات عشق مجنون، ج۱، ص۳۱۷، تهران ۱۳۶۶ ش.
۵۰. ↑ ابو حیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۱، ص۱۹۲، چاپ وداد قاضی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۵۱. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۲۲، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵۲. ↑ عباس بن علی موسوی حسینی، نزهة الجلیس و منیة الادیب الانیس، ج۱، ص۵۷۹، نجف ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست قم ۱۳۷۵ ش.
۵۳. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۵۵ـ۵۶، نقله الی العربیة یعقوب بکر و رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۵۴. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۷۷، بیروت ۱۹۸۶.
۵۵. ↑ عبدالوهاب بن احمد شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۶۸، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۵۶. ↑ مجدودبن آدم سنایی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ج۱، ص۳۶۶، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش.
۵۷. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۱۴۲ـ۱۴۳، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
۵۸. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۱۶۰، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
۵۹. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۱۶۳، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
۶۰. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۲۰۸، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
۶۱. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۲۱۴، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
۶۲. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، الهی نامه، ج۱، ص۲۶۴، چاپ هلموت ریتر، استانبول ۱۹۴۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
۶۳. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، ج۱، ص۹۰ـ۹۱، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
۶۴. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، ج۱، ص۱۱۴، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
۶۵. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، ج۱، ص۱۱۷، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
۶۶. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، ج۱، ص۱۴۵، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
۶۷. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، مصیبت نامه، ج۱، ص۲۱۰ـ۲۱۱، چاپ نورانی وصال، تهران ۱۳۵۶ ش.
۶۸. ↑ محمدبن علی شمس تبریزی، مقالات شمس تبریزی، ج۱، ص۱۳۷، چاپ محمد علی موحد، تهران ۱۳۵۶ ش.
۶۹. ↑ جلال الدین محمدبن محمد مولوی، کتاب مثنوی معنوی، ج ۲، دفتر سوم، ص ۴۰، بیت ۷۰۰، چاپ رینولد آلن نیکلسون، تهران.
۷۰. ↑ مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۲۵۹، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۷۱. ↑ مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، ج۱، ص۴۹۷، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
۷۲. ↑ عبدالرحمان بن احمد جامی، بهارستان، ج۱، ص۷۷ـ ۸۲، چاپ اسماعیل حاکمی، تهران ۱۳۶۷ ش.
۷۳. ↑ مجد خوافی، روضه خلد، ج۱، ص۱۱۴، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ ش.
۷۴. ↑ مجد خوافی، روضه خلد، ج۱، ص۲۴۹، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ ش.
۷۵. ↑ ابوالحسن بن ابراهیم قلی یغما، مجموعه آثار یغمای جندقی، ج۲، ص۱۹۹، چاپ علی آل داود، تهران ۱۳۶۲ ش.
۷۶. ↑ ناصر بقایی، امثال فارسی در گویش کرمان: هزاره نخست، ج۱، ص۷۰، کرمان ۱۳۷۰ ش.
۷۷. ↑ جعفر شهری باف، قند و نمک: ضرب المثل‌های تهرانی، ج۱، ص۸۴، تهران ۱۳۷۰ ش.
۷۸. ↑ جعفر شهری باف، قند و نمک: ضرب المثل‌های تهرانی، ج۱، ص۱۷۰، تهران ۱۳۷۰ ش.
۷۹. ↑ جعفر شهری باف، قند و نمک: ضرب المثل‌های تهرانی، ج۱، ص۱۸۹، تهران ۱۳۷۰ ش.
۸۰. ↑ جعفر شهری باف، قند و نمک: ضرب المثل‌های تهرانی، ج۱، ص۷۹۷، تهران ۱۳۷۰ ش.
۸۱. ↑ صدیق صفی زاده، دوره بهلول: یکی از متون کهن یارسان، ج۱، ص۲۳ـ۲۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
۸۲. ↑ نعمة الله بن بهرام مجرم جیحون آبادی، حق الحقایق، ج۱، ص۲۲۲ـ۲۲۳، یا، شاهنامه حقیقت، چاپ محمد مکری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۸۳. ↑ نعمة الله بن بهرام مجرم جیحون آبادی، حق الحقایق، ج۱، ص۲۲۵، یا، شاهنامه حقیقت، چاپ محمد مکری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۸۴. ↑ صدیق صفی زاده، نامه سرانجام، ج۱، ص۲۳، یا، کلام خزانه، تهران ۱۳۷۵ ش.
۸۵. ↑ صدیق صفی زاده، دانشنامه نام آوران یارسان، ج۱، ص۴۰ـ ۴۲، تهران ۱۳۷۶ ش.
۸۶. ↑ صدیق صفی زاده، نوشته‌های پراکنده درباره یارسان اهل حق، ج۱، ص۱۰ـ ۵۵، تهران ۱۳۶۱ ش.
۸۷. ↑ صدیق صفی زاده، دوره بهلول: یکی از متون کهن یارسان، ج۱، ص۲۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۸۸. ↑ نعمة الله بن بهرام مجرم جیحون آبادی، حق الحقایق، ج۱، ص۲۲۵ـ ۲۲۸، یا، شاهنامه حقیقت، چاپ محمد مکری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۸۹. ↑ ادوارد گرانویل براون، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت، ج۲، ص۲۶۷، ترجمه محمد عباسی، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۳۷ ش).
۹۰. ↑ محمد صدر هاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج۲، ص۳۶ـ ۳۸، اصفهان ۱۳۶۳ـ۱۳۶۴ ش.
۹۱. ↑ غلامرضا آبردی، قصّه‌های بهلول، تهران ۱۳۷۶ ش.
۹۲. ↑ علی صدر، بهلول: عاقل دیوانه نما؛ تهران ۱۳۴۳ش.
۹۳. ↑ حسن مصطفوی ، بهلول عاقل ، تهران ۱۳۷۲ ش.
۹۴. ↑ عبدالله نیازمند، لطیفه‌ها و حکایات شیرین بهلول عاقل، تهران ۱۳۷۲ ش.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۲۲۸۵.    



جعبه ابزار