ابوالفتوح عجلی(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَبوالفُتوح عٍجلي، منتجب‌الدين اسعدبن محمودبن خلف بن احمد اصفهاني (۵۱۵-۶۰۰ق/۱۱۲۱-۱۲۰۴م)، فقيه و واعظ شافعي. بعضي ولادت وي را در ۵۱۴ق نيز ضبط كرده‌اند (ابن خلكان، ج۱، ص۲۰۹). او مردي پارسا و عابد بود و از راه وراقي زندگي را مي‌گذراند، ولي با اين حال مرجعيت فتوا در اصفهان با او بود (منذري، ج۲، ص۱۰-۱۱؛ ذهبي، المختصر، ص۱۴۴) آراء فقهي او حتي در ديگر نقاط نيز مورد توجه بوده چنانكه رافعي فقيه نامدار شافعي در زمان حيات ابوالفتوح يا اندكي پس از وفات وي در كتاب خود از او نقل كرده است (سبكي، ج۵، ص۵۰؛ اسنوي، ج۲، ص۱۹۷).
وي مدتي به وعظ پرداخت، سپس آن را ترك گفت و كتابي در آفات وعظ و نصيحت به واعظان نوشت (ذهبي، المختصر، ص۱۴۴) در ۵۵۷ق به بغداد سفر كرد و در آنجا از محمدبن عبدالباقي معروف به ابن بطي حديث شنيد (ذهبي، المختصر، ص۱۴۴) همچنين او صحيح بخاري را از غانم بن احمد جلودي، معرفه علوم الحديث حاكم نيشابوري را از ابوالقاسم اسماعيل بن محمدبن فضل والمعجم الكبير و المعجم الصغير طبراني را از فاطمه جوزداني، در اصفهان فراگرفت (ابن نقطه، ج۱، ص۲۵۷-۲۵۸؛ ذهبي،سي، ج۲۱، ص۴۰۲). از ديگر مشايخ او در حديث مي‌توان ابوالفضل عبدالرحيم بن احمد بغدادي و قاسم بن فضل صيدلاني را نام برد. وي همچنين از زاهر بن طاهر شحامي، اسماعيل بن فضل بن اخشيد و عبدالعزيز بن محمد آدمي اجازه نقل حديث گرفت (منذري، ۲/۱۱)، از شاگردان و راويان او ابوالحسن علي بن محمد بن احمد قشيري مغربي (ابن،نقطه، ج۱، ص۲۵۸). ابونزار ربيعه بن حسن فقيه (منذري، همانجا).ضياء مقدسي (ص ۲۹). نجم‌الدين حنبلي (سلامي، ص۱۱۹)، عمادالدين عبدالسلام بن محمودحنفي، شمس‌الدين عمر بن مظفربن روزبهان، تاج‌الدين احمدبن محمودبن محمد نعماني و عطاءاللـه بن محمدبن خداداد خوزي (جنيدشيرازي، ص۵۶؛ جنيدشيرازي، ص۲۳۵؛جنيدشيرازي، ص۶؛جنيدشيرازي، ص ۳؛ جنيدشيرازي، ص۳۴۷) را مي‌توان برشمرد (ذهبي، المختصر، ص۱۴۴). او به احمدبن ابي‌الخير و علي ابن بخاري نيز اجازة نقل حديث داده است (ذهبي، المختصر، ص۱۴۴).
ابوالفتوح در اصفهان درگذشت (منذري، ج۲، ص۱۰) و به گزارش نصيرالدين ابن حمزة طوسي از همان هنگام مقبره او زيارتگاه مردم شد (حديقه، ص۶۰۴). بر پاية گزارشهايي ديگر حتي در عهد صفويه نيز مردم اصفهان قبر او را به پندار اينكه قبر ابوالفتوح رازي مفسر شيعي است، زيارت مي‌كرده‌اند (حديقه، ص۶۰۴؛ شوشتري، ج۱، ص۴۹۰؛خوانساري، ج۲، ص۶). هم‌اكنون نيز مقبرة وي در اصفهان در بقعة امامزاده ابراهيم در گورستان طوقچي باقي است.
ابوالفتوح عجلي آثاري داشته كه نسخه‌هاي خطي برخي از آنها در كتابخانه‌ها موجود است: ۱. الرساله الناصحه في بيان آفات الوعظ، در كتابخانة ولي‌الدين افندي (ششن، ج۲، ص۴۴۶)؛ ۲. شرح الكلمات المشكله في كتاب السامي في الاسامي، در كتابخانة احمد ثالث (همانجا)؛ ۳. شرح ابهام الوجيز والبسيط، كه شرحي است بر دو متن فقهي شافعي تأليف امام محمد غزالي (خديويه، ج۳، ص۲۳۵)؛ ۴. الغنيه في الفرائض الشافعيه، در علم مواريث، در كتابخانة اوقاف بغداد (طلس، ص۹۷-۹۸)؛ ۵. نكت الفصول في بيان الاصول، در كتابخانة اوقاف بغداد (طلس، ص۲۵۲-۲۵۳). همچنين ابوالفتوح كتاب الايضاح عن اصول صناعه المساح ابومنصور عبدالقاهر بغدادي را ترجمه كرده است. اين ترجمه همراه با متن اصلي آن در تهران (۱۳۴۷ش) به چاپ رسيده است.
ابوالفتوح تأليف مهم ديگري نيز با نام تتمه التتمه للابانه داشته كه اثري از آن دردست نيست. كتاب الابانه در فقه شافعي تأليف عبدالرحمن ثوراني (د ۴۶۱ق) و تتمة آن از عبدالرحمن بن مأمون شافعي معروف به متولي (د ۴۷۸ق) است، ابوالفتوح عجلي اين كتاب را در تكميل آن نوشته است و مفتيان اصفهان در فتوا به كتاب تتمه‌التتمه استناد مي‌كردند (ابن خلكان، ج۱، ص۲۰۹).
منابع:
(۱)ابن‌خلكان، وفيات؛
(۲) ابن نقطه، محمد بن عبدالغني، التقييد لمعرفه الرواه و السنن والمسانيد، حيدرآباد دكن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م
(۳)اسنوي، عبدالرحيم بن حسن، طبقات الشافعيه، به كوشش عبداللـه جبوري، بغداد ۱۳۹۱ق /۱۹۱۷م؛
(۴) جنيد شيرازي، ابوالقاسم، شدالازار، به كوشش محمد قزويني، تهران، ۱۳۲۸ش؛
(۵)حديقه‌الشعيه، منسوب به مقدس اردبيلي، تهران، كتابخانة علمية اسلاميه؛
(۶) خديويه، فهرست؛
(۷) خوانساري، محمدباقر، روضات الجنات، تهران، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۲م؛
(۸) ذهبي، محمد بن احمد، سير اعلام النبلاء، به كوشش بشار عواد معروف و محيي هلال سرحان، بيروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴؛
(۹) ذهبي، محمد بن احمد، المختصر المحتاج اليه من تاريخ ابن‌الدبيشي، بيروت، ۱۴۰۵ق۱۹۸۵م؛
(۱۰) سبكي، عبدالوهاب بن علي، طبقات الشافعيه، قاهره، ۱۹۶۶م؛
(۱۱) سلامي، محمد بن رافع، تاريخ علماء بغداد، به كوشش عباس عزاوي، بغداد، ۱۳۷۵ق/۱۹۳۸م؛
(۱۲) ششن، رمضان، نوادر المخطوطات العربيه في مكتبات تركيا، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م؛
(۱۳) شوشتري، نورالله بن شريف‌الدين، مجالس المؤمنين، تهران، ۱۳۶۵ ش؛
(۱۴) ضياء مقدسي، محمدبن عبدالواحد، مناقب جعفربن ابي‌طالب، به كوشش محمدحسن آل ياسين، بغداد، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م؛
(۱۵) طلس، محمد اسعد، الكشاف عن مخطوطات خزائن كتب الاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م؛
(۱۶) منذري، عبدالعظيم‌بن عبدالقوي، التكملة لوفيات النقله، به كوشش بشار عواد معروف، بيروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
